Ein af grundvallarmannréttindum er rétturinn til kynferðislegrar notkunar á eigin líkama án þess að verða fyrir niðurlægingu vegna mansals, vændis, trúarbragða, stjórnmála eða stríðsátaka.
Í mars 2024 sagði Sofi Oksanen, finnskur rithöfundur fædd í Jyväskylä árið 1977, í bók sinni „Tvisvar í sama ánni“ að afasystir hennar fæddist ekki mállaus, heldur að hún missti rödd sína í upphafi seinni hernáms Sovétríkjanna í Eistlandi, eftir að hafa verið yfirheyrð og pyntuð, eftir að hafa verið nauðgað grimmilega alla nóttina, aldrei sagði allt annað en Já, leyfðu mér. Hún giftist aldrei, eignaðist aldrei börn, átti aldrei í ástarsambandi. Hún lifði sem móðir sín til loka daganna...Það er ekki lélegt, það er ekki eitthvað sem gerist öðru hvoru: Rússland hefur staðlað kynferðisofbeldi sem stríðsvopn í Úkraínu.(1)
Amnesty International gaf út skýrslu 23. mars þar sem Agnés Callamard, framkvæmdastjóri þess sagði: „Aftur og aftur verða konur fyrir verstu afleiðingum grimmd stríðs. Þeir eru varanlega í fremstu víglínu átaka, sem hermenn og bardagamenn, læknar og hjúkrunarfræðingar, sjálfboðaliðar, friðarsinnar, umsjónarmenn samfélaga þeirra og fjölskyldna, innanlandsflóttafólk, flóttamenn og allt of oft fórnarlömb og eftirlifendur... innrás í Úkraínu er engin undantekning. Konur eru í meiri hættu á kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og alvarleg heilsufarsvandamál, en samt neyðast þeir til að taka ákvarðanir upp á líf og dauða fyrir fjölskyldur sínar. Á sama tíma eru konur oft útilokaðar frá ákvarðanatökuferli og þarfir þeirra eru enn óuppfylltar og réttindi þeirra óvarin.“ (2)
Í sömu skýrslu sagði rómönsk hjálparstarfsmaður að nafni Marina einnig um það ...kynferðislegt ofbeldi er alvarlegt vandamál fyrir konur. Ég fékk þjálfun og okkur var sagt að það væru tilvik þar sem [einnig] börn, eftir brottflutning, sýndu merki um að hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi.
Í áhugaverðri rannsókn Diego Alberto Zapata Gonzales, prófessors í lögfræði við San Ignacio de Loyola háskólann í Perú (USIL) og Stephani Violeta Paliza Obando, lögfræðiprófessor í alþjóðasamskiptum við sama háskóla, sem ber titilinn: Kynferðisofbeldi sem alþjóðlegur glæpur í átökum Rússlands og Úkraínu, 2014-2022, gerir ítarlega rannsókn á því hvaða glæpir eru framdir í slíkum átökum og lítur á þá sem stríðsglæpi gegn viðkvæmum einstaklingum og vitnar í nokkrar niðurstöður Alþjóðaglæpadómstólsins.
Sömuleiðis vitnar þessi rannsókn greinilega í rannsókn Mannréttindafulltrúa Sameinuðu þjóðanna (OHCHR) sem birt var 16. mars 2017, þar sem tilgreind eru 31 táknræn mál sem tengjast kynferðisofbeldi. Rannsóknin ber yfirskriftina: Kynferðisofbeldi í Austur-Úkraínu frá 2014 til 2020: Krím og Donbas.
Sumar niðurstöður rannsóknarinnar gefa ekkert pláss fyrir vafa: Þannig innilokuðu rússneskir hermenn ólöglega fjölda óbreyttra borgara á öllum aldri á tímabilinu sem var rannsakað, þar á meðal staðbundin yfirvöld, starfsmenn ríkisins, vopnahlésdagurinn úr úkraínsku hernum, sjálfboðaliða og óbreytta borgara. Í skýrslunni kom fram að rússneskar hersveitir framkvæmdu langa yfirheyrslufundi, sem stóðu stundum yfir í daga, sem voru blandaðar hótunum, hótunum, illri meðferð, kynferðisofbeldi og pyntingum, til að fá upplýsingar um úkraínska hersveitir og stöðu þeirra, eða til að bera kennsl á samstarfsmenn Úkraínskar hersveitir, mörg af þessum verknaði urðu vitni að börnum sem neyddust til að verða vitni að þessum svívirðilegu glæpum (Óháð alþjóðleg rannsóknarnefnd um Úkraínu 2022, 14).
Á sama hátt skráði framkvæmdastjórnin mál um nauðganir á fórnarlömbum á aldrinum 4 til 80 ára sem framin voru af rússneskum hersveitum á svæðum undir þeirra stjórn, þessir einstaklingar voru ráðist á heimili þeirra eða þeim rænt og nauðgað í mannlausum híbýlum, aðallega með pyntingum, grimmilegum og ómannúðlega meðferð, og jafnvel stríðsglæpi, og framkvæmdastjórnin heldur áfram að rannsaka til að ákvarða að hve miklu leyti slíkir glæpir eru útbreidd mynstur (Independent International Commission of Inquiry on Ukraine 2022, 16). (3)
Grein eftir EuroEFE (Euroactiv), einnig gerð í mars 2023 og ber yfirskriftina: Stríðsnauðganir ógna konum í hernumdu Úkraínu, segir að... Úkraína sé enn í hættu vegna notkunar á nauðganir sem stríðsvopn á svæðum sem rússneskar hersveitir hernumdu í austur og suðurhluta landsins, þar sem innrásarherinn er laus og gæti verið að endurtaka misnotkun eins og þau sem Kænugarður hefur verið að uppgötva með frelsun yfirráðasvæðis síns.(4)
171 mál um kynferðisofbeldi
Í skýrslu ríkissaksóknara landsins kom fram að 171 nauðgunarmál hafi átt sér stað á ákveðnu tímabili. Þetta skjal var gert opinbert í mars 2023 af Úkraínu forsetafrú Olama Zelenska. Það innihélt mál kvenna, barna og karla.
Erfiðleikarnir við að safna málum, sérstaklega frá sumum svæðum sem þegar eru algjörlega á valdi rússneska hersins, eru mjög erfiðir. Talið er að alþjóðlegum stofnunum og frjálsum félagasamtökum að tilfelli kynferðisbrota séu veldishraða fleiri en þau sem hafa verið safnað. Og aftur til finnska rithöfundarins sem gaf tilefni til þessarar greinar, Sofi Oksanen, mætti halda því fram með hennar eigin orðum, sem birt var árið 2024, að ...Kynferðisofbeldi veldur áföllum og rífur í sundur fjölskyldur og heil samfélög, þess vegna er það svo vinsælt landvinningatæki og hvers vegna Rússland heldur áfram að nota það.
Er hægt að skipuleggja nauðganir sem stríðsvopn? Fyrir þennan rithöfund, já. Hún heldur því einnig fram að nauðganir geti orðið tæki til að fremja þjóðarmorð. Mörgum viðmælendanna, fórnarlömbum kynferðisbrota, var sagt af rússneskum hermönnum að þeim yrði haldið áfram að nauðga þar til þeir vildu ekki lengur stunda kynlíf með úkraínskum karlmönnum eða að þeir yrðu sviptir lönguninni til að eignast börn með þessum mönnum. Orð sem eru sambærileg við orð margra rússneskra stjórnmálamanna þegar þeir halda því fram að Úkraína sé ekki þjóð, að það sé ekki land og að þeir séu ekki einu sinni til. Þegar einhver er ekki til er vissulega hægt að útrýma honum án vandræða. Önnur spurning er hvers vegna Alþjóðaglæpadómstóllinn byrjar ekki með sama flýti mál gegn RÚSSUM og hann er að gera gegn Ísrael. Kannski eru kynferðisbrotin í Úkraínu aðeins minna illt.
Ritaskrá:
(1) ABC, Culture, 15. mars 2024, bls. 42-43.
(2) https://www.amnesty.org/es/latest/news/2023/03/ukraine-women-face-grave-risks-as-russias-full-scale-invasion-enters-its-second-year /
(3) https://revista-estudios.revistas.deusto.es/article/view/2796/3453
(4) https://euroefe.euractiv.es/section/exteriores-y-defensa/news/las-violaciones-de-guerra-amenazan-a-las-mujeres-en-la-ucrania-ocupada/
