როგორც გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ, ასევე სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანოების კოალიციამ გაავრცელეს ღია წერილები ევროპის საბჭოსადმი მინისტრთა კომიტეტის სხდომის დაწყებამდე.th თებერვლის. მინისტრთა კომიტეტი სხდომაზე განაახლებს მუშაობას ფსიქიატრიაში იძულების გამოყენების რეგულაციების შესახებ საკამათო ტექსტის პროექტზე. აქედან გამომდინარეობს, რომ კომიტეტმა მიიღო მონაცემები, რომლებიც ითხოვდა 2022 წლის ივნისში, რათა მას შეეძლო სათანადოდ განეხილა საკითხი და ამ რეგულაციების შესაძლო საჭიროება უფრო ფართო პერსპექტივით.
გაეროს შშმ პირთა უფლებათა კომიტეტი თავის ღია წერილი კიდევ ერთხელ დააფიქსირა შეშფოთება, რომ ევროპის საბჭომ ბიოსამედიცინო კონვენციის დამატებითი პროტოკოლის პროექტზე უწყვეტი მუშაობა არ მიისწრაფვის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის ფსიქიკური ჯანმრთელობის პოლიტიკისა და მომსახურების მიწოდებაში რაიმე სახის იძულების გამოყენების დასასრულისკენ. გაეროს კომიტეტი მტკიცე რეკომენდაციას უწევს საბჭოს, გამოითხოვოს დამატებითი პროტოკოლის პროექტი.
ამავდროულად, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებისა და უფლებადამცველი ორგანოების კოალიციამ წარმოადგინა ღია წერილი ევროპის საბჭოს, რომელიც იმეორებს ღრმა შეშფოთებას და მოითხოვს ბიოსამედიცინო კონვენციის დამატებითი პროტოკოლის პროექტის გაუქმებას. ორგანიზაციები, რომლებიც წარმოადგენენ ამ საკითხს საზოგადოებაში, მოუწოდებენ ევროპის საბჭოს, ყურადღება გაამახვილოს ნებაყოფლობით, უფლებებზე დაფუძნებული ფსიქიკური ჯანმრთელობის ხელშეწყობაზე და უარი თქვას დამატებითი პროტოკოლის პროექტზე. ისინი მოითხოვენ, რომ ევროპის საბჭომ გააერთიანოს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრაქტიკის მარეგულირებელი მუშაობა ადამიანის უფლებათა თანამედროვე სტანდარტებთან.
ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტები ფსიქიკურ ჯანმრთელობაში
გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კომიტეტი (CRPD კომიტეტი) მკაფიო სიტყვებით აღინიშნა, რომ ევროპის საბჭოს ყველა წევრი სახელმწიფო, რომლებიც ასევე არიან გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოები, ვალდებულნი არიან გაეროს კონვენციით. ეს არის საერთაშორისო სამართლებრივად სავალდებულო ხელშეკრულება, რატიფიცირებულია 192 სახელმწიფოს მიერ და როგორც კომიტეტმა აღნიშნა, „კანონიერი იძულებითი და არანებაყოფლობითი ინსტიტუციონალიზაცია და თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ფორმა დაქვეითების საფუძველზე, მათ შორის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სიტუაციაში, რომლებიც განიცდიან ინდივიდუალურ კრიზისს“.
გაეროს კომიტეტმა ასევე განაცხადა, რომ კონვენცია ასევე „აკრძალავს იძულების გამოყენებას ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების მიწოდებისას, რომელიც ხელმისაწვდომი უნდა იყოს საზოგადოებაში და არა ინსტიტუციონალიზებულ გარემოში და უზრუნველყოფილი უნდა იყოს იმ პირთა თავისუფალი და ინფორმირებული თანხმობით, რომლებსაც აქვთ ინვალიდებს თავად და არა მესამე პირების მეშვეობით“.
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა და მათი უფლებების დაცვა, გაეროს კომიტეტმა აღნიშნა, „არასოდეს მიიღწევა იძულებითი ან იძულებითი ინსტიტუციონალიზაციისა და თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი სხვა ფორმით, რომელიც ეფუძნება დარღვევებს ან იძულებას ფსიქიკურ ჯანმრთელობაში, არამედ მათი მიღებითა და განხორციელებით. დამოუკიდებლად ცხოვრებისა და საზოგადოებაში ჩართვის უფლება, სათემო დამხმარე სერვისებზე წვდომა, ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების ჩათვლით, და მათი ქმედუნარიანობის აღდგენა“.
გაეროს კომიტეტმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ „ავტონომიის უფლებების პატივისცემა ცენტრალურია CRPD-ის თანამედროვე მიდგომისთვის. ეს მოითხოვს პატივისცემას საკუთარი არჩევანისადმი, რომელიც ჩამოყალიბებულია ინდივიდუალური ნებისა და პრეფერენციების მიხედვით, და პირადი ავტონომიის ხელშეწყობას მხარდაჭერილი გადაწყვეტილების მიღების გზით. ის მოითხოვს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პოლიტიკისა და პრაქტიკის ახალ მოდელებს, რომლებიც მოიცავს არაიძულებას, პირად არჩევანს, საზოგადოებაში ცხოვრებას და თანატოლებთან ჩართულობას“.
ამის გაღრმავებაში სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებმა ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ იძულებითი მოპყრობა და იძულებითი განთავსება პირთა შშმ პირების, მათ შორის ფსიქოსოციალური შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პირების ჩათვლით, კანონით რეგულირების შემთხვევაშიც კი, არღვევს არადისკრიმინაციის უფლებებს. იურიდიული შესაძლებლობები, თავისუფლება და უსაფრთხოება, ფიზიკური და ფსიქიკური მთლიანობა და ჯანმრთელობა, რომელიც გათვალისწინებულია გაეროს CRPD-ში.
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის რამდენიმე სხვა ორგანო და მანდატის მფლობელი მსგავს პოზიციას იკავებს არანებაყოფლობითი მკურნალობისა და განთავსების წინააღმდეგ, მაშინაც კი, როდესაც სახელმწიფოები ცდილობენ გაამართლონ ეს პრაქტიკა „სამედიცინო აუცილებლობის“ საფუძველზე ან პირის ან სხვათა სავარაუდო უსაფრთხოების მიზნით. ამის ნაცვლად, მათ ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ იძულებითი პრაქტიკა წამებას უტოლდება, მოითხოვენ პარადიგმის შეცვლას უფლებებზე დაფუძნებულ მიდგომებზე ფსიქოსოციალური შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების ჩართულობით და მათი ნებისა და პრეფერენციების პატივისცემით.
სამოქალაქო საზოგადოებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების მომხმარებლების წინააღმდეგობა
სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები თავიანთ ღია წერილი აღნიშნა, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების მომხმარებლებმა და ფსიქიატრიაში გადარჩენილებმა ძლიერად დაუპირისპირდა დამატებითი ოქმის პროექტს მას შემდეგ, რაც 2014.
„მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ გვესმის დამატებითი პროტოკოლის პროექტის მიზნები, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ავტონომიის პატივისცემის შესახებ რეკომენდაციის პროექტი უფრო ეფექტურად აღწევს ამ მიზნებს და თავიდან აიცილებს არასაჭირო ზიანს. დამატებითი პროტოკოლი საფრთხეს უქმნის იძულებას და ინსტიტუციონალიზაციას, გააუარესებს ადამიანის უფლებების დარღვევას ფსიქოსოციალური შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის და ქმნის იურიდიულ კონფლიქტებს საბჭოს შორის ევროპის ვალდებულებები და CRPD“, - აცხადებენ კოალიციაში.
მზარდი კონსენსუსი იძულების წინააღმდეგ პროვაიდერის საზოგადოებაში
მედიცინისა და მეცნიერის პროფესიონალების მზარდი რაოდენობა კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს იძულებით ზომებს ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვაში, ზოგი კი მიიჩნევს, რომ ისინი შეუთავსებელია ადამიანის უფლებები-დაფუძნებული ზრუნვა, აღნიშნეს სამოქალაქო საზოგადოების კოალიცია. ისინი ხაზს უსვამენ მტკიცებულებების ნაკლებობას, რომელიც მხარს უჭერს ამგვარი პრაქტიკის განზოგადებას ან მდგრადობას, ამასთან მიუთითებს აშკარა ზიანის მიყენებაზე ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე, ცუდ შედეგებზე და სიცოცხლის ხანგრძლივობის საგრძნობლად შემცირებაზე მათზე დაქვემდებარებულთათვის. მკვლევარები ასევე ეჭვქვეშ აყენებენ ისეთი დასაბუთების მართებულობას, როგორიცაა საშიშროება და პროპორციულობა და აღნიშნავენ, რომ ეს ვარაუდები ხშირად გაუმართლებელი და მიკერძოებულია ისეთი ფაქტორებით, როგორიცაა რასა, სქესი და ინვალიდობა.
ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებები შესაძლებელია და ეფექტური
მას შემდეგ, რაც 2022 წელს დამატებითი ოქმის პროექტზე მუშაობა შეჩერდა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) წამოიწყო QualityRights ინიციატივა. პროგრამა, რომელიც დაფუძნებულია CRPD-ზე, დაეხმარა საავადმყოფოებს, რეგიონებსა და ქვეყნებს შეაფასონ თავიანთი ფსიქიკური ჯანმრთელობის სისტემები და განახორციელონ ტრენინგები პროვაიდერებისთვის, რათა გაუმკლავდნენ სტიგმას და იძულების გამოყენებას, ასევე სტრუქტურულ ცვლილებებს, რომლებიც აუმჯობესებს სერვისის მომხმარებელთა კმაყოფილებას და მკურნალობის შემცირებით. იძულების გამოყენება.
სამოქალაქო საზოგადოების კოალიციამ აღნიშნა, რომ პროგრამების ადრეული წარმატებები სხვადასხვა ქვეყნებში ცხადყოფს ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვაში იძულების აღმოფხვრის მიზანშეწონილობასა და პოზიტიურ ზეგავლენას ადამიანებისთვის და ჯანდაცვის სისტემებისთვის.
სამოქალაქო საზოგადოების კოალიციამ დაასკვნა, რომ ”ერთობლივად, ეს ცნობები საუბრობს მეტი ინვესტიციისა და კვლევის საჭიროებაზე, ასევე ალტერნატიული პრაქტიკის მიზანშეწონილობასა და წარმატებაზე სხვადასხვა გარემოში და მრავალფეროვან პოპულაციაში.”
