Author: Eminence Ioannes Zizioulas Metropolita Pergamenus
Quaestio hermeneutica maximi momenti est non solum pro dogmatibus, sed etiam pro ipsa Scriptura. Dicam quod in essentia idem est problema. Quemadmodum in Bibliis littera mortua est sine interpretatione, ita dogmata petuntur et fiunt museum, res archaeologicas, quae tantum servamus ac describimus, si ad eorum interpretationem non procedamus. Affirmari licet dogmata esse Bibliorum interpretationem.
Interpretatio dogmatum seu Bibliorum ex duabus partibus constat;
A) Conatum ad recte intelligendum (et non anachronistice — quod difficile est, bonum historicum requiruntur) rem historicam in qua dogma (vel ad Scripturam pertinet) elaboratum est. Hoc est quaestionibus respondet:
• Quae problemata in hoc historico tempore particulari inspiciebat Ecclesia.
• Quomodo his quaestionibus agebat: qualem traditionem scriptam vel oralem habere in promptu est, cum unumquodque concilium consideret traditionem priorem;
• Quomodo vocabula et notiones a ambitu culturali aetatis adhibitae sunt. Exempli gratia, vox "consubstantialis" saeculo IV adhibita est, quae in Novo Testamento non adhibetur, cum alias notiones saeculi XIV habuit.
• Qualem experientiam (de cultu, ascetica, etc.) Ecclesia habuit (exempli gratia testimonium in Novo Testamento, icones Concilii Oecumenici Septimi, hesychasmum, etc.).
Haec omnia consideranda sunt ad cognoscendum historicum ordinem. Sine hoc accurato historico fundamento, quaevis interpretatio periculosa est. Sicut Candle interpretari non potest. Scriptura non prius accuratam et obiectivam, quantum fieri potest, rerum historicarum studium, ita cum dogmatibus gerens. Quaenam essent problemata, quae ad formulam cuiusdam dogmatis, quid philosophicae et philologicae materiae Patres elaboraverunt, et quae experientia (liturgica, ascetica, etc.) exorta est, exorta est dogmatis formula. Bonus dogmaticus etiam bonus historicus esse debet.
B) Conatum cognoscere et exprimere problemata hodierna, quae interpretationem requirunt, nempe:
• Quaelibet novarum haeresium seu novarum quaestionum cura hominis, semper naturae fundamentalis (exempli gratia, hodierni "testis Jehovae" etc., sed etiam technologiae, ecologiae etc.
• Quid sit vocabularium praedicamentaque modernitatis usus (videmus Patres etiam sui temporis contemporaneas fuisse nec litteras Novi Testamenti figentes, sed vocabulum «consubstantiale» addidit).
• Vita liturgica et ascetica Ecclesiae (quae essentialiter ab antiquis differre non potest, sed varias formas et accentum habere possunt, verbi gratia, martyrium, oratio mentalis in forma in hesychasmo exercitata, influxus monastici in « saecularibus » Ecclesiae servitiis, Horis, etc. — et separatio gradatim, incompleta et inconstans, « saecularis » mutationibus in cultu monastico, quod « saecularis » non potest a sensu monastico in usu. interpretatione dogmatum afficiunt.
Ad bonam interpretationem, dogmaticus debet esse non solum bonus historicus, sed etiam bonus philosophus (id est cum philosophica cogitatione et scientia hodiernae philosophiae), ac etiam habitus pastoralis (amare hominem, considerare de suis quaestionibus, etc.). Scire debet etiam experientiam et vitam Ecclesiae ac structuram canonicam eius, quia haec elementa etiam fidem dogmaticam Ecclesiae exprimunt.
Haec omnia, sane, non possunt ab uno homine originali fieri — id est, omnium harum rerum indagator originalis esse — sed debet, si bonus dogmaticus esse vult, cum ultimis peritis in his campis versare.
Quae relatio dogmatum ad Sacram Scripturam?
Relatio dogmatum S. Scripturae est hermeneutica. Quaestionem a theologis occidentis post Reformationem propositam, scilicet an unus vel duos "fontes revelationis divinae", uti vocant, refert, peculiarem quaestionem inter Romano-Catholicos et Protestantes ex eo quod hi auctoritatem Traditionis ecclesiasticae reiecerunt et principium "solae scripturae" induxerunt.
Problema in theologia orthodoxa sic dicta « confessiones orthodoxae fidei » inducta est saeculi XVI. Ita, pro diversitate “confessionis” (Mogila – Romano-Catholicismi, Cyrilli Lucaris – Calvinismi, etc.), responsum ab orthodoxo adhuc est datum et datur. Ad hanc accessionem occidentalem compulsus est maxime duabus de causis quae orthodoxiam non attinent;
• Occidentalis idea caret revelationem semper personalem et numquam logicam vel rationalem. Deus Abrahae, Moysi, Pauli, Patribus se revelat etc. Itaque quaestio de nova revelatione seu supplemento revelationis, vel etiam de augmento revelationis, sicut in Occidente positum est (cf. Newman) ac etiam a theologis orthodoxis declaratum est, numquam oritur.
Obiectio Scripturae et Ecclesiae in Occidente, et sic incipit loqui de "repositoriis" veritatis. Sed in traditione orthodoxa, tam Scriptura quam Ecclesia testimonia sunt modi experiendi veritatem, non « mentes » quae concipiunt, recitant ac transmittunt veritates. Propterea veritas in traditione orthodoxa non agitur de propositionibus logicis obiectivis, sed de habitudine et relationibus (personalis) inter Deum, hominem et mundum. Verbi gratia, veritatem non cognosco, cum intellectualiter cognosco et ultimo accipio Deum esse trinum, sed cum ipse involvor existentia trini Dei, per quod omne existentia sensus fit, meum et mundi. Ita mulier vulgaris quae verus Ecclesiae membrum est "novit" dogma Trinitatis. Eadem ratio est de christologia, etc.
Quapropter, si Revelatio Dei agitur de experientia personali et latius participatio hominis in retis relationum cum Deo, cum aliis et cum mundo, quae totam exsistentiam novam inluminat, Scripturae quae hanc revelationem testantur tam plenae sunt in verbis Revelationis, sicut quaevis alia talis Revelationis forma, ab institutione canonis biblici. Et hic statim addendae sunt hae explicationes.
Quamvis in omnibus huiusmodi Revelationibus personalibus et exsistentibus, de Revelatione eiusdem Dei loquimur, diversae sunt viae harum Revelationum. Verbi gratia, in monte Sina habemus revelationem Moysis eiusdem Dei, qui se nobis in Christo revelat, sed non eodem modo. In Christo habemus facultatem non solum Deum videndi vel audiendi, sed etiam accedendi, tangendi, sentiendi, communicandi corporaliter. Quod erat ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus et manus nostrae contrectaverunt de verbo vitae. (1 Io. 1, 1).
Epiphaniae Veteris Testamenti, et ideo quae in Novo Testamento, licet idem habeant, non eodem modo revelantur. Et quoniam, ut diximus, Revelatione non agitur de cognitione obiectiva, sed de relatione personali, modus Revelationis essentialis est quia novas relationes infert, id est, novos modos essendi. (Quaestio de relatione inter Veteris et Novi Testamenti historice antiquissima in theologia patristica est et maxime per theologiam S. Irenaei Lugdunensis resolvitur, qui insigniter correxit doctrinam S. Iustini philosophi de Logos. Haec relatio perfecte a S. Maximo confessore emissa est cum principio: « Vmbra sunt res Veteris Testamenti, res Novi Testamenti imago est, et veritas est imago ».
In persona ergo Christi singulariter habetur Apocalypsis, quae communione per sensus designatur (visus, tactus, gustus etc.), secundum quod dicitur I Ioan. Itaque hic modus supremus ac plenissimus a patribus definitur. Nihil altius quam christophania revelare potest Deum: « Patrem vidit me, qui vidit me » (Io 1).
Ita Novum Testamentum, quod describit experientiam eorum qui hanc corporalem communionem cum Deo habuerunt (quod vidimus et manus nostrae tetigerunt»), tum epiphanias in Vetere Testamento, tum in Scripturarum temporibus efficit. Patres, ut Irenaeus et alii, asserunt nos post incarnationem Verbi pleniorem et novam revelationis formam habere ad Vetus Testamentum comparatum.
Quae quidem excellentia, quantum ad discipulos Christi, pertinet ad tangibilem et corporalem communionem cum Ipso. Quod ad posteriorem spectat Ecclesiam, in Sacramentis ac praesertim per Divinam Eucharistiam perficitur, quae hanc corporis communionem conservat (cf. Ignatius, Cyrillus Hierosolymitanus, Cyrillus Alexandrinus, etc.).
Qui digne Eucharistiam participat divinam "videt" Deum meliorem quam Moysen.
Sic tota vita Ecclesiae revelationem Dei ab historica persona Christi haurit, sicut in Novo Testamento testatur. Ideo Novum Testamentum significationem habet doctrinae supremae ac primariae dogmaticae, in qua omnes alii revelationis modi (incluso Vetere Testamento et recentiori dogmate) eius interpretationes repraesentant — in profundissimo sensu exsistentiali interpretationis, sicut superius definivimus, id est modi experiendi ut nova necessitudo inter Deum, hominem et mundum.
Conclusio: Nec interpretatio Veteris Testamenti nec dogmatum historicum factum et personam Christi praeterire potest, quia hoc esset novum, pleniorem et altiorem modum revelationis quam Christi introducere. Ex hoc multae conclusiones specificae sequuntur, sed haec noto;
R. Divina Eucharistia, tamquam summa necessitudo tangibilis (et ideo cognitio) cum Deo, perfecta revelationis forma manet in sensu personali, exsistentiali ("et manus nostrae attigerunt eam").
B. Visio Dei (theoptia), sive per icones sanctas sive per experientiam asceticam, semper est contemplatio lucis increatae in Christo et ab eo nunquam independenter, id est essentialiter in Christophania. (Ad vitandam ignorantiam, quae dolendum est, magis magisque augeri oportet.) Satis est argumentum sanctorum Ioannis Damasceni ac Theodori Studitae aliorumque venerationis iconis adferre, incarnationem esse quae icones venerandae ut formae revelationis Dei, necnon hesychastarum, qui lucem increatam Christi tamquam radium lucis intellegunt.
Revertentes ad relationem inter Scripturas et dogmata, animadvertimus omne dogma, cuiuscumque thema, quod spectat (etiam Sanctam Trinitatem), essentialiter explicationem realitatis Christi, per quam Deus se tamquam expertam relationem exsistentiam revelat, id est, veritatem. Non accidit, exempli gratia, Primum Concilium Oecumenicum, quamvis triaticae theologiae fundamenta iecerit, occasione et ratione veritatis de Persona Christi — similiter in omnibus Conciliis Oecumenici subsequentibus, etiam diversis argumentis consideratis.
Hoc significat experientiam apostolicam, in Bibliis testificatam, primam ac fundamentalem doctrinam dogmaticam constituere, quam ceteri dogmata tantum interpretantur. Proinde nullum dogma huic experientiae contradicere potest, sed solum eam declarare. Apostolica experientia et traditio maximi momenti sunt pro dogmate.
Ita continuum dogmatum oritur necessitudo inter eos, quae assimilari potest iconibus Christi a diversis hominibus in diversis aetatibus depictis et instrumentis quae singulae aetatis praebet. Haec relatio tam externam rationem habet - fidelitatem erga priorem traditionem ac postremo in bibliam et rationem internam - conservationem eiusdem existentiae inter Deum, hominem et mundum, quae in Christo perfecta et revelata est.
Excerpta ex: Praelectiones de Dogmaticis Christianis {Μαθήματα ριστιανικής ογματικής (1984-1985)}.
