Zarówno Organizacja Narodów Zjednoczonych, jak i koalicja organizacji społeczeństwa obywatelskiego i organów ochrony praw człowieka wystosowały otwarte listy do Rady Europy przed posiedzeniem Komitetu Ministrów w dniu 5.th lutego. Komitet Ministrów na posiedzeniu wznowi pracę nad kontrowersyjnym projektem tekstu w sprawie przepisów dotyczących stosowania przymusu w psychiatrii. Wynika z tego, że Komitet otrzymał dane, o które prosił w czerwcu 2022 r., aby móc odpowiednio rozważyć sprawę i ewentualną potrzebę tych przepisów w szerszej perspektywie.
Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych ze swoją List otwarty ponownie wyraziła obawy, że Rada Europy, kontynuując prace nad projektem dodatkowego protokołu do Konwencji biomedycznej, nie zmierza w kierunku zakończenia stosowania jakiejkolwiek formy przymusu w zapewnianiu polityki i usług w zakresie zdrowia psychicznego dla osób niepełnosprawnych. Komitet ONZ stanowczo zaleca Radzie wycofanie projektu dodatkowego protokołu.
W tym samym czasie koalicja organizacji społeczeństwa obywatelskiego i organów zajmujących się prawami człowieka złożyła wniosek List otwarty do Rady Europy, ponownie wyrażając głębokie zaniepokojenie i prośbę o wycofanie projektu Protokołu dodatkowego do Konwencji biomedycznej. Organizacje reprezentujące obawy w społeczeństwie jako całości wzywają Radę Europy do skupienia się na promowaniu dobrowolnej, opartej na prawach opieki psychiatrycznej i do porzucenia projektu protokołu dodatkowego. Zwracają się do Rady Europy o dostosowanie jej prac regulacyjnych nad praktykami w zakresie zdrowia psychicznego do współczesnych standardów praw człowieka.
Międzynarodowe standardy praw człowieka w zakresie zdrowia psychicznego
Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych (Komitet CRPD) wyraźnie zauważył, że wszystkie Państwa Członkowskie Rady Europy, które są również Państwami Stronami Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, są związane Konwencją ONZ. Jest to międzynarodowy, prawnie wiążący traktat, ratyfikowany przez 192 Państwa i, jak zauważył Komitet, „zakazuje przymusowej i niedobrowolnej instytucjonalizacji oraz wszelkich form pozbawienia wolności ze względu na upośledzenie, w tym w sytuacji osób niepełnosprawnych doświadczających indywidualnego kryzysu”.
Komitet ONZ stwierdził ponadto, że Konwencja „zakazuje również stosowania przymusu w świadczeniu usług w zakresie zdrowia psychicznego, które powinny być dostępne w społeczności, a nie w instytucjonalnych warunkach, i powinny być świadczone za zgodą samych osób niepełnosprawnych, a nie za pośrednictwem osób trzecich”.
Komitet ONZ podkreślił, że ochrona osób niepełnosprawnych i ich praw „nigdy nie zostanie osiągnięta poprzez przymusową lub niedobrowolną instytucjonalizację ani żadną inną formę pozbawienia wolności ze względu na upośledzenie lub stosowanie przymusu w zakresie zdrowia psychicznego, ale poprzez przyjęcie i wdrożenie ich prawa do niezależnego życia i włączenia do społeczności, dostępu do usług wsparcia świadczonych w społeczności, w tym usług zdrowia psychicznego, oraz przywrócenie im zdolności prawnej”.
Komitet ONZ podkreślił, że „Poszanowanie praw autonomii jest kluczowe dla współczesnego podejścia przyjętego przez CRPD. Wymaga to poszanowania własnych wyborów kształtowanych przez indywidualną wolę i preferencje oraz promowania osobistej autonomii poprzez wspierane podejmowanie decyzji. Wymaga to nowych modeli polityki i praktyki zdrowia psychicznego, które obejmują brak przymusu, osobisty wybór, życie w społeczności i zaangażowanie rówieśników”.
Rozszerzając tę kwestię, organizacje społeczeństwa obywatelskiego podkreśliły, że przymusowe leczenie i przymusowe umieszczanie osób ze względu na ich niepełnosprawność, w tym osób z niepełnosprawnościami psychospołecznymi i osób z problemami zdrowia psychicznego, nawet jeśli jest regulowane przez prawo, naruszają prawa do niedyskryminacji, zdolności prawnej, wolności i bezpieczeństwa, integralności fizycznej i psychicznej oraz zdrowia zapisane w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
Kilka innych organów i posiadaczy mandatów Organizacji Narodów Zjednoczonych zajmuje podobne stanowisko przeciwko przymusowemu leczeniu i umieszczaniu, nawet gdy państwa próbują uzasadniać te praktyki na podstawie „konieczności medycznej” lub rzekomego bezpieczeństwa osoby lub innych. Zamiast tego podkreślili, że praktyki przymusu są równoznaczne z torturami, wzywając do zmiany paradygmatu na podejścia oparte na prawach poprzez zaangażowanie osób z niepełnosprawnościami psychospołecznymi i problemami zdrowia psychicznego oraz poprzez szacunek dla ich woli i preferencji.
Sprzeciw społeczeństwa obywatelskiego i użytkowników usług zdrowia psychicznego
Organizacje społeczeństwa obywatelskiego w swoim List otwarty zauważono, że osoby korzystające z usług zdrowia psychicznego i osoby, które przeżyły leczenie psychiatryczne, mają silne sprzeciwił się projektowi protokołu dodatkowego od 2014.
„Chociaż rozumiemy cele projektu Protokołu dodatkowego, projekt Rekomendacji w sprawie poszanowania autonomii w opiece psychiatrycznej osiąga te cele skuteczniej, unikając jednocześnie niepotrzebnych szkód. Protokół dodatkowy grozi utrwaleniem przymusu i instytucjonalizacji, pogorszeniem naruszeń praw człowieka w przypadku osób z niepełnosprawnością psychospołeczną i tworzeniem konfliktów prawnych między Radą Europie „zobowiązań i Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych” – stwierdziła koalicja.
Coraz większa zgoda w społeczności dostawców na sprzeciw wobec przymusu
Coraz większa liczba specjalistów z dziedziny medycyny i nauki kwestionuje stosowanie środków przymusu w opiece psychiatrycznej, a niektórzy uważają je za niezgodne z prawa człowieka-opieki opartej na opiece, zauważyła koalicja społeczeństwa obywatelskiego. Podkreślają brak dowodów wspierających uogólnialność lub trwałość takich praktyk, wskazując jednocześnie na wyraźne szkody dla zdrowia fizycznego i psychicznego, gorsze wyniki i znacznie skróconą oczekiwaną długość życia osób poddawanych tym praktykom. Naukowcy kwestionują również zasadność uzasadnień, takich jak niebezpieczeństwo i proporcjonalność, zauważając, że założenia te są często nieuzasadnione i stronnicze ze względu na czynniki takie jak rasa, płeć i niepełnosprawność.
Rozwiązania oparte na prawach człowieka są wykonalne i skuteczne
Od czasu zawieszenia prac nad projektem Protokołu dodatkowego w 2022 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uruchomiła inicjatywę QualityRights. Program, oparty na CRPD, pomógł szpitalom, regionom i krajom ocenić ich systemy zdrowia psychicznego i wdrożyć szkolenia dla dostawców w celu rozwiązania problemu stygmatyzacji i stosowania przymusu, a także zmiany strukturalne, które poprawiają zadowolenie użytkowników usług i przestrzeganie leczenia poprzez zmniejszenie stosowania przymusu.
Koalicja Społeczeństwa Obywatelskiego podkreśliła, że wczesne sukcesy programów w różnych krajach dowodzą wykonalności i pozytywnych skutków, jakie wyeliminowanie przymusu w opiece psychiatrycznej może przynieść ludziom i systemom opieki zdrowotnej.
Koalicja społeczeństwa obywatelskiego doszła do wniosku, że „łącznie odniesienia te wskazują na potrzebę większych inwestycji i badań, a także wykonalność i sukces alternatywnych praktyk w różnych środowiskach i wśród różnych populacji”.
