KINGNEWSWIRE / KOMUNIKAT PRASOWY / RZYM — W maju 2025 r. włoski Trybunał Konstytucyjny, podejmując decyzję, która została szeroko opisana jako przełomowa, uchylił części obowiązujących od dziesięcioleci włoskich przepisów dotyczących leczenia psychiatrycznego. uznając za niezgodny z konstytucją artykuł 35 ustawy 833/1978Orzeczenie to ma wpływ na procedury dotyczące Trattamento Sanitario Obbligatorio (OSP), ramy prawne regulujące obowiązkową hospitalizację psychiatryczną. Podczas gdy wiele mediów chwaliło ten ruch jako postęp, krytycy — w tym wybitni obrońcy praw człowieka i organizacje społeczeństwa obywatelskiego — ostrzegają, że orzeczenie nie dostosowuje w pełni włoskich praktyk w zakresie zdrowia psychicznego do współczesnego międzynarodowego prawa praw człowieka.
Podstawą decyzji jest uznanie, że osoby podlegające TSO muszą zostać powiadomione o nakazie, muszą mieć zapewniony dostęp do pomocy prawnej i możliwość przedstawienia swojej sprawy przed sędzią opiekuńczym przed zatwierdzeniem sądowym. Jednakże sąd nie zniósł samego TSO, zamiast tego zdecydował się zachować praktykę z dodatkowymi zabezpieczeniami proceduralnymi.
Podejście to spotkało się z ostrą krytyką ze strony tych, którzy twierdzą, że przymusowe leczenie psychiatryczne jest z natury niezgodne z godnością człowieka i prawem do autonomii.
Trochę bliżej, ale jeszcze nie w pełni zgodne z międzynarodowymi standardami
Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD), którą Włochy ratyfikowały w 2009 r., wyraźnie odrzuca przymusowe interwencje w opiece nad zdrowiem psychicznym. Ogólny komentarz nr 1 Komitetu CRPD potwierdza, że wszystkie osoby, niezależnie od statusu niepełnosprawności, mają prawo do zdolności prawnej i muszą być wspierane — a nie zastępowane — w podejmowaniu decyzji dotyczących ich życia i ciała.
W ostatnich latach Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (OHCHR) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podzielają to stanowisko, wzywając do całkowitego zniesienia przymusowych interwencji psychiatrycznych i namawiając państwa do przyjęcia alternatywnych metod opartych na wsparciu i poszanowaniu praw.
An Raport WHO z kwietnia 2025 r. pod tytulem „Kraje odchodzą od stosowania środków przymusu w opiece nad zdrowiem psychicznym” podkreślił, że izolacja, unieruchomienie i przymusowe leczenie są nie tylko szkodliwe, ale również naruszają prawa człowieka na mocy wszystkich instrumentów międzynarodowych, w tym CRPD. Raport zakończył się:
„Przymusowe unieruchomienie lub odizolowanie osoby, która doświadcza kryzysu zdrowia psychicznego, może prowadzić do poważnych obrażeń fizycznych, a nawet śmierci. Osoby, które doświadczyły tych środków przymusu, twierdzą, że są one traumatyczne, szkodliwe dla powrotu do zdrowia i rodzą nieufność do usług zdrowia psychicznego. Są to systemowe niepowodzenia opieki”.
Pomimo tych globalnych wydarzeń, orzeczenie włoskiego Trybunału Konstytucyjnego nie eliminuje TSO. Zamiast tego podtrzymuje legalność przymusowego leczenia psychiatrycznego, wprowadzając jednocześnie skromne reformy dotyczące sposobu stosowania takich środków.
CCDU: Długoletni orędownicy godności i autonomii
Komisja Obywatelska ds. Praw Człowieka we Włoszech (CCDU), włoska filia organizacji założonej przez Kościół Scientology od 1969 r., od dawna aktywnie ujawniający nadużycia w psychiatrii, konsekwentnie opowiada się za całkowitą dekryminalizacją zaburzeń psychicznych i likwidacją instytucjonalnego przymusu w opiece psychiatrycznej.
CCDU pochwaliła usprawnienia proceduralne zarządzone przez Sąd, ale ostrzegła, że dopuszczenie jakiejkolwiek formy przymusowego leczenia pozostaje poważnym błędem etycznym i prawnym.
„Godność nie może być warunkowa” — powiedział przedstawiciel CCDU. „Jeśli uznajemy ludzi za równych obywateli, muszą mieć prawo do dokonywania wyborów — nawet jeśli inni się z nimi nie zgadzają”.
Od momentu swojego powstania, CCHR na całym świecie współpracuje z osobami, które przeżyły nadużycia, sygnalistami i partnerami międzynarodowymi, aby dokumentować systemowe nadużycia w ośrodkach psychiatrycznych i naciskać na przejrzystość w środowisku klinicznym.
W związku z tym CCDU we Włoszech poparło propozycję ustawodawczą złożoną przez grupę obrońców Prawo do Follia, którego celem jest całkowite zastąpienie TSO dobrowolnymi, opartymi na społeczności modelami opieki opartymi na świadomej zgodzie.
Wsparcie to wywodzi się bezpośrednio z zasad określonych przez L. Rona Hubbarda, założyciela Kościoła ScientologyHubbard był zaciekłym krytykiem psychiatrii przymusowej, a jego pisma stanowiły filozoficzne podstawy globalnej kampanii CCHR mającej na celu położenie kresu przymusowym interwencjom w zakresie zdrowia psychicznego.
Obecnie CCHR kontynuuje tę tradycję, ściśle współpracując z międzynarodowymi organizacjami nadzorczymi, takimi jak Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom (CPT) i Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Tortur, Biuro Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka (OHCHR) oraz różnymi organami ONZ ds. Traktatu o prawach człowieka.
Dlaczego TSO nadal stanowi naruszenie — bez względu na proces
Organizacje zajmujące się ochroną praw człowieka, w tym CPT i OHCHR, wielokrotnie potępiały praktyki obejmujące leczenie psychiatryczne bez zgody. CPT argumentowało konkretnie, że nawet przy należytym procesie, przymusowe leczenie i zatrzymanie naruszają artykuły 7 i 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Artykuł 7 koncentruje się wokół zasady „żadnej kary bez prawa”, podczas gdy artykuł 9 zapewnia prawo do wolności myśli, sumienia i religii. OHCHR i inne organy traktatowe ONZ dotyczące praw człowieka podkreślają, że przymus w psychiatrii narusza prawa człowieka na mocy wszystkich instrumentów międzynarodowych, w tym Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych.
CPT zwrócił się szczególnie do Włoch z prośbą o wsparcie ze strony operatorów systemów przesyłowych i wezwał władze do opracowania alternatywnych modeli, które będą respektować autonomię osobistą i świadomą zgodę.
Co więcej, OHCHR i WHO obejmują wszystko Zdrowie psychiczne, prawa człowieka i ustawodawstwo: wskazówki i praktyka podkreśla, że kraje powinny odejść od instytucjonalizacji i przymusu, a zamiast tego inwestować we wsparcie rówieśnicze, domy kryzysowe i usługi prowadzone przez społeczność.
„Pomysł, że kogoś można przymusowo hospitalizować i podawać mu leki tylko dlatego, że myśli inaczej, jest archaiczny” – powiedział Ivan Arjona, ScientologyPrzedstawiciel w instytucjach europejskich i Organizacji Narodów Zjednoczonych. „To dobra okazja dla Włoch, aby pójść do przodu i zapewnić pełne przyjęcie modelu praw człowieka w zakresie zdrowia psychicznego”.
Co jest następne?
Po wejściu w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego parlament stoi przed zadaniem opracowania nowego ustawodawstwa, które zastąpi niekonstytucyjne przepisy. Podczas gdy niektórzy ustawodawcy zasygnalizowali otwartość na reformę, inni pozostają w zgodzie z tradycyjnymi instytucjami psychiatrycznymi i interesami klinicznymi.
Tymczasem Ministerstwo Zdrowia informuje, że ponad dwa miliony Włochów nie ma dostępu do odpowiedniej opieki psychiatrycznej, a liczba kryzysów psychiatrycznych na oddziałach ratunkowych wzrosła — jest to niepokojąca tendencja, która podkreśla potrzebę systemowych zmian.
CCDU i powiązane z nimi grupy ostrzegają, że bez wyraźnego zobowiązania do zniesienia przymusu, wszelkie nowe przepisy będą utrwalać naruszenia, którymi Sąd rzekomo się zajmuje.
„Widzieliśmy to już wcześniej” — powiedział rzecznik europejskiego biura CCHR. „Rządy dodają kolejne warstwy procedur, aby stworzyć iluzję ochrony, ale główne naruszenie — odmowa integralności cielesnej i wolności — pozostaje nienaruszone”.
Ponieważ Włochy stoją na rozdrożu, pytanie nie brzmi już, czy system musi się zmienić, ale czy kraj ten ma wolę polityczną, by uwolnić się od przestarzałych paradygmatów kontroli i postawić na przyszłość opartą na prawach człowieka, godności i prawdziwym uzdrowieniu.
Referencje:
Trybunał Konstytucyjny Włoch – Decyzja w sprawie artykułu 35 ustawy 833/1978 (maj 2025 r.)
Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD) Strona Traktatu o prawach osób niepełnosprawnych ONZ
Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych – Komentarz ogólny nr 1 (2014)
Biuro Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka (OHCHR)
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) – kwiecień 2025 r. Raport: "Kraje odchodzą od stosowania środków przymusu w opiece nad zdrowiem psychicznym"
**Publikacja WHO/OHCHR – „Zdrowie psychiczne, prawa człowieka i ustawodawstwo: wskazówki i praktyka” https://www.who.int/publications/i/item/9789240080737
