Муаллиф: Доктор Эли Лизоркин-Эйзенберг
Оё Мавлуди Исо иди бутпарастон аст?
Биёед бо каме тасвири торик оғоз кунем. Дар ҳеҷ ҷои Навиштаҳои Муқаддас ба мо дар бораи ҷашни таҷлили таваллуди Исои Масеҳ гуфта нашудааст. Ҳеҷ чиз дар Навиштаҳо ба мо дар бораи таърихи ин воқеаи олиҷаноб ягон далели дақиқ намедиҳад.
Набудани мушаххасоти Навиштаҷот дар бораи далелҳои марбут ба таваллуди Подшоҳи Яҳудоӣ бо тафсилоти дар бораи марги ӯ мавҷудбуда комилан муқобил аст (ҳар кадоми чаҳор Инҷил вақти дақиқи марги Исоро пешниҳод мекунанд).
Дар охири асри дуюм, Падари калисои юнонӣ Ориген ҷашнҳои солонаи таваллуди Румро масхара карда, онҳоро ҳамчун амалҳои амиқ бутпарастон ҳисоб мекард. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки ҷамоатҳои насронӣ ҳанӯз Мавлуди Исоро дар тӯли умри Ориген (тақрибан 165-264) ҷашн нагирифтаанд. Нахустин шахсияти калисое, ки дар бораи санаи таваллуди Исо сухан рондааст, Клемент (тақрибан 200), воизи мисрӣ аз Искандария буд. Аммо 25 декабрь хатто зикр нашудааст. Аммо дар миёнаҳои асри чорум мо мефаҳмем, ки калисоҳои ғарбӣ аллакай рӯзи 25 декабр Мавлуди Масеҳро ҷашн мегирифтанд, дар ҳоле ки калисоҳои Шарқӣ онро 7 январ ҷашн мегирифтанд.
Чӣ тавр масеҳиёни аввал ба ин сана расиданд?
Тааҷҷубовар аст, ки калисои аввал ба ақидаи яҳудӣ пайравӣ мекард - ки ибтидо ва анҷоми рӯйдодҳои муҳими наҷотдиҳӣ аксар вақт дар як сана рух медиҳанд (Талмуди Бобил, Рош Ҳашана 10б-11а). Дар ибтидои асри сеюм, Тертуллиан хабар дод, ки азбаски ӯ дақиқ медонист, ки Исо кай мурдааст (14-уми Ниссан ё 25 март), вай инчунин медонист, ки кай ҳомиладор шудааст! Вай эҳтимолан дар хулосаҳои худ хато кард, аммо ҳадди аққал мо ҳоло дида метавонем, ки онҳо то рӯзи Мавлуди Исо чӣ гуна омадаанд.
Мантиқ чунин буд: Агар Исо 25 март ҳомиладор шуда бошад, пас шумори 9 моҳи ҳомиладории Марям 25 декабр таваллуд мешавад. Ин махсусан ҷолиб аст, зеро 1 январ ҳамчун Рӯзи хатнаи Масеҳ ҷашн гирифта мешуд (8 рузхо аз бегохии 24 декабрь).
Қайд кардан хеле муҳим аст, ки танҳо дар асрҳои 4-6-уми даврони умумӣ масеҳиён ҷашнҳои бутпарастии маҳаллии халқҳоеро, ки онҳо мехостанд башорат диҳанд, «масеҳӣ» карданд. Шубҳае нест, ки маҳз дар ҳамин вақт буд, аммо на пештар, Мавлуди Исо баъзе анъанаҳои бутпарастии худро ба даст овард. Чаро? Зеро то тақрибан 300-320-и мелодӣ, масеҳиён бо бутпарастони ҷаҳони Рум ва Форс ҷанги зиддифарҳангӣ меҷангиданд. Аз ин рӯ, онҳо ҳанӯз дар табъи мутобиқшавӣ ба фарҳанг набуданд.
Азбаски 25 декабр, чун санаи тахминии таваллуди Масеҳ 100-150 сол пеш аз оғози ҷашнҳои бутпарастии «масеҳият» паҳн шуда буд, ба хулосае омадан, ки ин сана барои писанд омадан ба бутпарастони румӣ қабул шудааст, чунон ки назарияи маъмулии тавтиъа бармеояд, беасос аст.
Дуруст аст, ки дар соли 274-уми милодӣ императори Рум 25 декабрро «Рӯзи офтоби мағлубнашуда» эълон кард (Sol Invictus). Аммо, ин тақрибан 70 сол пас аз он буд, ки масеҳиён 25 декабр ҳамчун санаи Мавлуди Исо қарор гирифтанд. (Ғайр аз ин, худи фармон шояд барои барҳам додани ҷашни навтаъсиси масеҳӣ бароварда шуда бошад). Пеш аз посух додан ба саволи асосии мо, ман фикр мекунам, ки мо бояд ба чанд саволи алоқаманд ҷавоб диҳем:
Оё Мавлуди Исо иди Китоби Муқаддас аст?
Не. Инро Худо дар Китоби Муқаддас амр накардааст.
Оё таҷлили Мавлуди Исо унсурҳое дорад, ки пайдоиши бутпарастӣ доранд?
Комилан. Дар ин бора ҳеҷ шакке нест.
Оё 25 декабр санаи дурусти таҷлили рӯзи таваллуд аст?
Мумкин аст, аммо хеле гумон аст.
Сурати Платон Терентев / pexels
