Фатҳуллоҳ Гюлен, рӯҳонии саршиноси турк ва ҳомии муколама ва маорифи байни мазҳабҳо, 21 октябри соли 2024 дар синни 86-солагӣ дар бемористони Пенсилвания даргузашт. Гюлен ҳаёти худро ба густариши муколама байни динҳо ва таблиғи тафсири мӯътадили Ислом бахшидааст. Даргузашти ӯ дар таърихи Туркия ва тафаккури ҷаҳонии ислом як саҳифаи ҷолиберо ба итмом мерасонад.
Мероси Гюлен тавассути кӯшишҳои ӯ барои ҳавасмандгардонии altruism, таҳсилот ва фаҳмиши байни динҳо ташаккул ёфтааст. Ӯ ҷунбиши Гюлен ё "Ҳизмет"-ро (ба маънои "хизмат" дар туркӣ) таъсис дод, ки шабакаи ҷаҳонии мактабҳо, донишгоҳҳо ва созмонҳои хайрияро, ки ин арзишҳоро тарғиб мекунанд, бунёд кард. Ҳаракат таъкид кард, ки таҳсилот ва роҳбарии ахлоқӣ барои ҷомеаи осоишта ва одилона муҳим аст. Таълимоти Гюлен дар байни миллионҳо нафар садо дод, на танҳо дар мурғи марҷон балки дар саросари ҷаҳон, чун паёми ӯ тавассути шабакаи мактабҳо ва ташаббусҳо ба ҷомеаҳои гуногун расид.
Бо вуҷуди идеологияи сулҳҷӯёнаи худ, Гюлен як шахсияти хеле қутбгар дар Туркия шуд. Замоне бо раисиҷумҳур Раҷаб Тайиб Эрдуғон ҳамбастагӣ дошт, муносибати онҳо дар соли 2013 сард шуд ва баъдан Гюлен ба ташкили кӯшиши табаддулоти ноком дар соли 2016 муттаҳам шуд, иттиҳомоте, ки ӯ то маргаш рад кард. Ин боис шуд, ки ҷунбиши ӯ аз сӯи ҳукумати Туркия мавриди ҳамла қарор гирифт ва бисёре аз пайравонаш ба таъқибот, шикор ва одамрабоӣ дучор шуданд. Намояндагони Туркия инчунин ба корҳои сиёсии кишварҳои дигар дахолат карда, талаб доранд, ки пайравони «Хизмат» дар парлумон ва ҷойҳои расмӣ изҳороти осоиштаи оммавӣ надиҳанд. Бо вуҷуди ин, Гюлен як ҷонибдори сарсахт аз хушунат боқӣ монда, пайваста аз муколама ва эҳтироми мутақобила барои ҳалли ихтилофот ҳимоят мекард.
Дар тӯли ҳаёти худ Гюлен барои садоқати худ ба сулҳ эътироф шуда, барои саъю кӯшишаш дар таҳкими ҳамоҳангӣ байни фарҳангҳо ва динҳои гуногун мукофотонида шуд. Фаъолияти ӯ ба муассисаҳое, аз қабили Ватикан ва созмонҳои яҳудӣ паҳн шуда, садоқати ӯро барои бартараф кардани ихтилофҳо байни ҷамоатҳое, ки аксар вақт дар низоъ дучор мешаванд, нишон дод. Мавқеъи мӯътадили ӯ нисбат ба ислом ва таваҷҷуҳи ӯ ба илм, маориф ва масъулияти шаҳрвандӣ ӯро дар миёни пайравонаш як шахсияти обрӯманд сохт.
Даргузашти Гюлен як мероси мураккаберо мегузорад, ки ҳам бо ҳайрат аз саҳмҳои осоиштаи ӯ ва ҳам ихтилофҳое, ки солҳои минбаъдаи ӯро соя кардаанд. Бо вуҷуди ин, ӯро бисёриҳо ҳамчун як пешвои рӯҳонӣ, ки кӯшиши эҷоди ҷаҳони дилсӯзтар, бомаърифат ва созгорро доштанд, дар хотир хоҳанд дошт.
Ҳаракати хидмат
Ҷунбиши Гюлен, ки бо номи “Хизмат” (туркӣ маънояш “хизмат” аст) маъруф аст, ҳамчун як ташаббуси ҷаҳонӣ, ки ба таҳсилот, муколамаи байни динҳо ва хидматҳои иҷтимоӣ тамаркуз мекунад, фарқ мекунад. Дар асл, ҷунбиши мазкур кӯшиш мекунад, ки арзишҳои таҳаммулпазирӣ, сулҳ ва ҳамкорӣ дар байни фарҳангҳо ва ҷомеаҳои динӣ мусоидат намояд. Ин ҷунбиш аз ҷониби Фатҳуллоҳ Гюлен таъсис ёфта, бахусус тавассути таъсиси мактабҳо ва муассисаҳои таълимӣ дар саросари Туркия ва дар беш аз 100 кишвари ҷаҳон босуръат густариш ёфт.
Таваҷҷӯҳ ба маориф ва алтруизм
Яке аз ҷанбаҳои мусбати ҷунбиши Гюлен ин таъкид ба маориф аст. Гулен маорифро як василаи табдили ҷомеа ба сӯи беҳтар арзёбӣ карда, барои мактабҳое, ки бартарияти таълимӣ бо арзишҳои ахлоқӣ муттаҳид мешаванд, ҳимоят мекард. Мактабҳои вобаста ба ин ҷунбиш, ки бо таваҷҷӯҳи худ ба илм, технология ва математика маъруфанд, ба донишҷӯён аз миллатҳои гуногун, новобаста аз миллат ва ё дин. Ин ташаббуси тарбиявӣ аз он бармеояд, ки шахсиятҳои ҳамаҷониба ва бомаърифат ба сулҳу пешрафти ҷомеа саҳми мусбат мегузоранд.
Мактабҳои ҳаракат на танҳо ба омӯзиши академӣ тамаркуз мекунанд, балки инчунин ба ташаккули хислатҳо, бо ҷанбаи ахлоқӣ, ки донишҷӯёнро ба шахсони дилсӯз ва аз ҷиҳати иҷтимоӣ масъул шудан ташвиқ мекунанд, таъкид мекунанд. Ин мактабҳо аксар вақт ба ҳамдигарфаҳмӣ ва бисёрфарҳангӣ мусоидат намуда, онҳоро дар минтақаҳои моил ба низоъ тавассути таҳкими эҳтироми мутақобила ва муколама байни ҷомеаҳои гуногун таъсиргузор мегардонанд.
Пешбурди муколамаи байни динҳо
Як рукни марказии таълимоти Гюлен садоқати ӯ ба муколамаи байни динҳост. Вай пайваста баҳсҳои ошкоро байни анъанаҳои гуногуни динӣ, аз ҷумла ислом, масеҳият ва яҳудиёнро ташвиқ мекард. Худи Гюлен муколама бо пешвоёни динии ҷаҳонӣ, аз ҷумла, Ватикан ва созмонҳои яҳудӣ бо ҳадафи эҷоди тафоҳум ва ҳамкорӣ дар байни ихтилофҳои мазҳабӣ оғоз кард. Кӯшишҳои ӯ махсусан дар замоне муҳим буданд, ки бисёре аз минтақаҳои ҷаҳон бо низоъҳои динӣ мубориза мебурданд.
Ин саъю кушиш ба гуфтушунид дар конференцияхо ва форумхои гу-ногун, ки харакати мазкур ташкил мекунад, дар он чо одамони акидахои гуногун барои мухокимаи проблемахои манфиати умумй, монанди сулх, адолат ва хамзистии хамдигарй чамъ меоянд, ифода ёфтааст. Тавассути ин ташаббусҳо ҳаракат барои шикастани стереотипҳо ва таҳкими рӯҳияи ҳамкорӣ, ки аз ҷониби олимон ва пешвоёни тамоми ҷаҳон баҳои баланд дода шудааст, кӯмак кард.
Хизматрасонии иҷтимоӣ ва хайрия
Ҷунбиши Гюлен ба ҷуз аз таълим ва муколама, дар соҳаи хадамоти иҷтимоӣ саҳми назаррас гузоштааст. Фаъолиятҳои гуногуни хайрхоҳона, ки аз ҷониби ҳаракат дастгирӣ мешаванд, рафъи офатҳои табиӣ, тандурустӣ ва кӯмак ба ҷомеаҳои камбизоатро дар бар мегиранд. Созмонҳои хайрияи ин ҷунбиш чи дар Туркия ва чи дар саросари ҷаҳон дар садри талошҳои башардӯстона буда, ба афроде, ки аз офатҳои табиӣ ва мушкилоти иқтисодӣ осеб дидаанд, кумак мекунанд. Кори онҳо аз пешниҳоди стипендия ба донишҷӯёни камбизоат то пешниҳоди кӯмаки тиббӣ дар кишварҳое, ки бо бӯҳрон дучор шудаанд, иборат буд.
Ин унсури алтуристии ҷунбиш бо эътиқоди Гюлен дар хидмат ба инсоният ва ҳалли эҳтиёҷоти амалии ҷомеа тавассути ҳамдардӣ ва саховатмандӣ мувофиқат мекунад. Он ба ҳазорон одамон дар беҳтар кардани шароити зиндагии худ ва дастрасӣ ба имкониятҳо барои рушди шахсӣ, ки дар акси ҳол шояд барои онҳо дастрас набуд, кӯмак кард.
тарафдори хамзистии осоишта
Ҷунбиши Гюлен бар он ақида бунёд шудааст, ки тафовут дар дин, фарҳанг ва идеология набояд сарчашмаи низоъ, балки имкони ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкорӣ бошад. Ин ахлоқ ҳаракатро ба тарафдории ҳамзистии осоишта, бахусус дар минтақаҳои моил ба низоъ, ки дар онҳо танишҳо байни гурӯҳҳои этникӣ ва мазҳабӣ аксаран ба хушунат афзоиш меёбанд, водор кардааст. Ҳаракат бо мусоидати муколама ва эҳтироми мутақобила кӯшиш мекунад, ки муҳитҳоеро фароҳам созад, ки дар он гурӯҳҳои мухталиф бо ҳам осоишта зиндагӣ кунанд.
Ин ҷунбиш аксар вақт дар доираҳои байналмилалӣ барои талошҳояш дар муқобила бо ифротгароӣ қадрдонӣ мешавад. Мактабҳо ва муассисаҳои он ҳамчун намунаи миёнаравӣ хидмат мекунанд, ки дар он донишҷӯён ба андешаи интиқодӣ ва қабули арзишҳои таҳаммулпазирӣ ташвиқ карда мешаванд. Ин мавқеъ ин ҷунбишро ба як садои муассир дар таблиғи тафсири мутавозини ислом, ки ба арзишҳои муосир ва демократӣ мувофиқ аст, табдил додааст.
Дар маҷмӯъ, саҳми ҷунбиши Гюлен дар соҳаи маориф, муколамаи байни динҳо, хидматрасонии иҷтимоӣ ва мусоидат ба сулҳ ҳам бар Туркия ва ҳам ҷомеаи ҷаҳонӣ таъсири доимӣ гузоштааст. Сарфи назар аз дучори чолишҳои ҷиддии сиёсӣ ва мухолифатҳо, бахусус дар Туркия, ташаббусҳои мусбати ҷунбиш дар саросари ҷаҳон барои ӯҳдадориҳои худ ба таҳкими фаҳмиш ва беҳбуди ҷомеа тавассути воситаҳои сулҳомез эҳтиром гузоштанд. Бинишҳои Фатҳуллоҳ Гюлен дар бораи ҷомеаи босавод, дилсӯз ва таҳаммулпазир, ҳатто пас аз даргузашти ӯ бисёриҳоро рӯҳбаланд мекунанд.
