I loko o nā lā ʻelua, ua hoʻopuka ka European Union i kahi ʻōlelo, ua hoʻopuka ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i kahi ʻōlelo hui me Australia, Iapana, New Zealand a me United Kingdom, a ma hope o nā loea o ka UN International Commission on Ethiopia i hoʻopuka i kahi ʻōlelo.
Ma ka 10 ʻAukake, ua hoʻopuka ka poʻe loea o ka UN Commission i kēia ʻōlelo
"He ʻōlelo i pili i ka International Commission of Human Rights Experts ma ʻAitiopa e pili ana i ke kūlana palekana ma ke komohana ʻākau.
GENEVA (10 ʻAukake 2023) - Ke hopohopo nui nei ka International Commission of Human Rights Experts on Ethiopia e pili ana i ke kūlana palekana i hōʻike ʻia ma ke komohana komohana o ʻAitiopia, ʻo ia hoʻi ma Amhara.
Ua hoʻomaopopo ke Komisina i ka hoʻolaha ʻana o ka ʻaha kūkā o nā Kuhina i ka lā 4 ʻAukake 2023 no kahi mokuʻāina o ka pilikia ma o ka Proclamation No.
Ua hui pū ʻia nā mokuʻāina o ka ulia pōpilikia me ka uhai ʻana i nā pono kanaka, a no laila ke koi nei ke Komisina i ke Aupuni e pili pono i nā loina o ka pono, proportionality, a me ka hoʻokae ʻole e like me kāna mau kuleana kānāwai ma lalo o ka Paukū 4 o ka International Covenant on Kuleana Kivila a Kalaiaina.
Kāhea ke Komisina i nā ʻaoʻao a pau e mahalo i nā pono kanaka a hana i nā hana e hoʻohaʻahaʻa i ke kūlana a hoʻonohonoho i nā kaʻina hana no ka hoʻoholo maluhia o nā ʻokoʻa.[I]
Ma ka lā 11 ʻAukake, ua hoʻopuka kahi hui i alakaʻi ʻia e ʻAmelika i kēia ʻōlelo ma ka pūnaewele o ka ʻAmelika Hui Pū ʻIa ma ʻAitiopa:
"Ke hopohopo nei nā aupuni o Australia, Iapana, New Zealand, United Kingdom, a me ʻAmelika Hui Pū ʻIa e pili ana i ka hana ʻino hou ma nā ʻāina ʻo Amhara a me Oromia, i hopena i ka make kīwila a me ka hoʻomau ʻole.
Paipai mākou i nā ʻaoʻao a pau e pale i nā makaʻāinana, mahalo i nā pono kanaka, a e hana pū i ka hoʻoponopono ʻana i nā pilikia paʻakikī ma ke ʻano maluhia. Ke hoʻomau nei ke kaiāulu honua i ke kākoʻo i ka pahuhopu o ka paʻa lōʻihi no nā ʻAitiopa āpau.[Ii]
ʻO ka mea hope loa, ma o X (Twitter ma mua), ua hoʻopuka ka European Union i kahi paʻi paʻi e pili ana i ke kūlana ma Amhara i ka lā hoʻokahi.
"ʻO ka ʻelele o ka European Union a me nā Embassies o Austria, Belgium, The Czeck Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Hungary, Ireland, Italia, Luxembourg, Malta, Netherland, Romania, Polani, Pokukala, Slovenia, Sepania a me Ke hopohopo nei ʻo Sweden e pili ana i ka puka ʻana mai o ka hana ʻino ma ka ʻāina ʻo Amhara, a ua hopena i ka make kīwila a me ke kūpaʻa ʻole.
Paipai mākou i nā ʻaoʻao a pau e pale aku i nā makaʻāinana, e hōʻoia i ka loaʻa piha, palekana a hoʻomau i ke kōkua kanaka i nā heluna kanaka i hoʻopilikia ʻia; ʻae i ka hoʻokuʻu ʻana a me ka holo maluhia o nā lāhui ʻē; a e hana pū i ka hoʻoponopono ʻana i nā pilikia paʻakikī ma o ke kūkākūkā maluhia, ʻoiai e hoʻomau ana i ka hoʻokō ʻana i ka ʻaelike maluhia; a pale aku i ka lele ʻana o ka hana ʻino i nā wahi ʻē aʻe o ka ʻāina.
Ke hoʻomau nei ke kaiāulu honua i ke kākoʻo i ka pahuhopu o ka paʻa lōʻihi no nā ʻAitiopa āpau.[Iii]
I ka ho'āʻo ʻana e wehewehe i ke kūlana koʻikoʻi ma ʻAitiopa a me Amhara, ua hoʻopuka ka hui Stop Amhara Génocide (SAG) i kahi loiloi e M. Elias Demissie (Amhara kālai'āina a me ke kākoʻo).
ʻO kāna loiloi e pili ana i ka hoʻoulu ʻana o Tigrayan a me Oromo nationalism i ka hana ʻino a me ka luku ʻana i ka poʻe Amhara ma ʻAitiopa a me kona mōʻaukala.
Ua wehewehe kāna ʻatikala pehea e kū nei ʻo ʻAitiopa i ka ulu ʻana o ka pilikia o ka hana ʻino a me ka luku ʻana i ka poʻe Amhara. Hoʻokumu ʻia kēia hana ʻino e Tigrayan a me Oromo nationalism, kahi moʻolelo lōʻihi o ka hakakā me ka poʻe Amhara.
Wahi a ka mea kākau, ua puka mai ka lāhui Tigrayan i ka hopena o ke kenekulia 19 ma ke ʻano he ala e hoʻoponopono ai i nā pilikia hoʻokele waiwai o ka ʻāina a me ka hoʻokumu ʻana i kahi ʻike Tigrayan i hui pū ʻia. Eia naʻe, ua hoʻohana ʻia e hōʻoia i ka hana ʻino i ka poʻe Amhara. No ka laʻana, ua hoʻohui ʻia ka Tigrayan People's Liberation Front (TPLF) iā Wolkait a me Raya mai ka ʻāina ʻo Amhara i nā makahiki 1990, i hopena i ka neʻe ʻana a me ka pepehi ʻana i nā tausani o nā makaʻāinana Amhara.
Ua hoʻokumu ʻia ʻo Oromo nationalism i ke kenekulia 16 ma ke ʻano he mea e pale aku ai i ka hoʻonui ʻana o ke aupuni Amhara. Akā ua hoʻohana ʻia e hōʻoia i ka hana ʻino i ka poʻe Amhara. No ka laʻana, ʻo ke kauoha "'āina i ka mea mahiʻai" i hoʻopuka ʻia e ke aupuni Derg i ka makahiki 1975 i hopena i ka neʻe ʻana a me ka pepehi ʻana i nā tausani o nā kamaʻāina Amhara.
ʻO ka hana ʻino hou ma Wollega, Beninshangul, Dera a me Ataye kahi hoʻomau o kēia moʻolelo o ka hana ʻino i ka poʻe Amhara. Hana ʻia kēia hana ʻino e nā hui ʻāina ʻo Tigrayan a me Oromo me ke kākoʻo o ke aupuni ʻAitiopa.
I ka pau ʻana o kāna ʻatikala, kāhea ka mea kākau ʻo M. Elias Demissie i ke kaiāulu honua e hana i ka hana e hoʻōki i ka hana ʻino a me ka luku ʻana i ka poʻe Amhara. Hoʻopili kēia i ka hoʻohewa ʻana i ka hana ʻino, ka hoʻopaʻi ʻana i ka poʻe hana hewa a me ka hāʻawi ʻana i ke kōkua kanaka i ka poʻe i hōʻeha ʻia.
Ua hoʻopau ʻo ia: "ʻO ka hana ʻino i ka poʻe Amhara he mea hoʻomanaʻo i ka pōʻino o ka nationalism. Hiki i ka Nationalism ke lilo i mea ikaika no ka maikaʻi, akā hiki ke hoʻohana ʻia e hōʻoia i ka hana ʻino a me ka pepehi kanaka. He mea nui e hoʻomaopopo i ka mōʻaukala o ka nationalism ma ʻAitiopa i mea e hoʻomaopopo ai i ka pilikia o kēia manawa. [Iv]
Ua nīnau pū mākou i ka pelekikena o Stop Amhara Genocide (SAG) Ms Yodith Gideon e pili ana i nā hana ʻino ma ka ʻāina a me kāna manaʻo no ka pane ʻana o ke kaiāulu honua i kēia pule.
"I nā makahiki ʻelima i hala iho nei, ua hoʻomanawanui ka poʻe Amhara i ka nalu mau ʻole o nā hana ʻino i haʻalele i ko lākou mau kaiāulu i haki a me ko lākou ola i loko o ka haunaele. ʻO mākou, ʻo Stop Amhara Genocide Association, ke kū nei i mea hōʻike i nā mea weliweli i loaʻa i ko mākou poʻe - kahi moʻolelo o ka pepehi kanaka, marginalization, hoʻomaʻemaʻe lāhui a me ka hana ʻino ʻole.
ʻO ka hoʻomāinoino a me ka hoʻopaʻahao ua lilo i mau mea hana ʻino i hoʻohana ʻia e kūʻē i ka poʻe nūpepa Amhara, nā mea hana a me nā poʻe akamai i ʻaʻa e ʻōlelo kūʻē i ke aupuni hoʻokaumaha. ʻO ka poʻe i ʻimi i ka ʻoiaʻiʻo, ka hoʻopono a me ke kaulike, ua hoʻokō ʻia me ka hoʻomāinoino ʻana, ua hāmau ko lākou leo ma ke ʻano ʻino loa.
ʻO kā mākou mau kāhea no ke komo ʻana, mai ko mākou aupuni ponoʻī a mai ke kaiāulu honua, ua hālāwai me ka pane liʻiliʻi, a i ka wā i hāpai ʻia ai kahi leo e hoʻohewa ai i nā hana ʻino e hana nei, ʻaʻole i lohe ʻia.
ʻO kēia nele i ka pane ʻana i nā leka he nui ʻole, nā hōʻike a me nā hōʻike o nā hana ʻino a mākou i hoʻouna aku ai ua hāʻawi i ka manaʻo o ka hoʻopaʻi ʻole ʻia i ka poʻe hoʻomāinoino, akā ʻo ka pane ʻana he hamau - kahi hāmau i paipai wale i ka hoʻopaʻi ʻole o ka poʻe kuleana.
I ka noho mālie o ke kaiāulu honua, ua pilikia ka Amhara i ka luku ʻana. I kēia lā, ke hakakā nei ka Amhara no ko lākou ola - ke ola o kahi poʻe, kahi moʻomeheu a me kahi hoʻoilina i ulu aʻe no ʻekolu mau makahiki.
Kāhea mākou i ke kaiāulu o ke ao holoʻokoʻa e kū pū me mākou, e hoʻonui i ko mākou leo a e hōʻoia i ka lohe ʻana o ka honua i ke kāhea ʻana o kahi poʻe kūpaʻa e hōʻole ʻole e hoʻopaʻa ʻia.
Ua huhū ʻo Ms Gideon no ka pane ʻole ʻana i nā kelepona mai ka hui kīwila e pale aku i ke kūlana pōʻino o ka poʻe Amhara. Eia naʻe, ua hoʻomaikaʻi ʻo ia i nā NGO o ka honua, me kāna hui, i hoʻāʻo e makaʻala i ke kaiāulu honua.
ʻO ka mea kūikawā, ua haʻi ʻo ia i ʻelua mau NGO āna i hana pū ai me United Nations.
Me ke kōkua o CAP Liberté de Conscience, i ʻae ʻia i ka United Nations, a me Human Rights Without Borders, he hui i hoʻokumu ʻia ma ke kapikala ʻEulopa no 30 mau makahiki, ua hana ʻia kekahi mau ʻōlelo waha a kākau ʻia i nā ʻaha kūkā o nā Kuleana Kuleana kanaka hou a ua komo lākou ma ka Komite Kuleana Kanaka hope loa ma ʻAitiopa.
Ua hoʻolaha pinepine ʻo CAP Liberté de Conscience i ka United Nations, ʻo Christine Mirre, i ka International Commission of Human Rights Experts on Ethiopia i ke kūlana palekana ma ke komohana ʻākau.
Ma ka "52nd manawa maʻamau o ka Human Rights Council Item 4: Interactive dialog with the International Commission of Human Rights Experts on the situation of human rights in Ethiopia".
Ua ʻōlelo ka ʻelele o ka United Nations o CAP Liberté de Conscience:
"Ke hopohopo nui nei mākou e pili ana i nā pepehi kanaka a me nā hoʻouka kaua ʻana i nā kamaʻāina Amhara ma East Wellega.
Wahi a ka poʻe ʻike maka, ua hana nui ʻia nā hoʻouka kaua e nā pūʻali aupuni a ʻo ka poʻe i hōʻeha ʻia ka hapa nui o nā wahine, nā keiki a me nā ʻelemakule. Hoʻokahi mahina, mai Nowemapa 13, 22 a hiki i Dekemaba 3, 22.
ʻO ka huina, ʻelua haneri kanawalu mau kānaka kīwila Amhara i hoʻopaʻa ʻia i ka make ma Dekemaba 3, 22. Ma kahi kokoke i iwakālua tausani kānaka i pakele.
Aia i kēia manawa kokoke i hoʻokahi miliona Amharas i hoʻoneʻe ʻia e pakele i ka luku ʻana i ka lāhui mai Benishangul-Gumuz, Wellega a me North Shewa.
Ke hoʻomau nei ke aupuni i ka hopu nui ʻana iā Amharas. Aia i kēia manawa kokoke i ʻumikūmālua tausani ʻōpio Amhara i loko o ka hale paʻahao me Zemene Kassie. Ua hoʻopaʻa hou ʻia ʻo Sintayehu Chekol ma kahi o 4 mau manawa mai Iulai 22, a ʻo Tadios Tantu e noho ana i loko o ka hale paʻahao no hoʻokahi makahiki.
Hoʻopaʻa ʻia ka poʻe paʻahao ma nā kūlana kanaka ʻole, a hoʻomāinoino, hahau a me ka hoʻomāinoino.
Ma Addis Abeba i kēia manawa kokoke i ʻelima haneli mau hale Ahmaras i wāwahi ʻia me ka haʻalele ʻana i nā ʻohana i nele a pilikia. ʻO ka hopena, ua make nā keiki 9 ma muli o ka hoʻouka ʻia e nā hyenas.
ʻOi aku ka nui o ka manaʻo e noʻonoʻo ʻia ke kūlana e Amharas e ke Komisina a me ka ʻaha kūkā i mea e hoʻokolokolo ʻia ai kēia mau koi. "[V]
ʻO ka hope, ua nīnau mākou i ka Pelekikena o CAP Liberté de Conscience e pili ana i kēia ʻike hou i ke kūlana hopohopo ma ʻAitiopa, a no ka poʻe Amhara.
Ka Peresidena o CAP Liberté de Conscience ke mihi nei ua lawe ʻo ia i kēia piʻi ʻana o ka hana ʻino e ʻike i ka hopena o ke kaiāulu honua e pili ana i ka pilikia o ka Amhara a me ke kaua ma ʻAitiopa.
Hoʻopili pū ʻo ia i ka hana i hana ʻia me HRWF a me SAG ma ke Kōmike Kuleana Kanaka a me ke Kōmike Kuleana Kanaka.
"ʻOiai ua hoʻomaka ka hōʻike ma hope o ka hōʻike e hoʻāla i nā kino UN i ka pōʻino o Amhara, ʻaʻole i lawa ko mākou leo e hoʻōki i ka pepehi kanaka, akā hoʻomau mākou e hana pū me ka UN i lohe ʻia ka leo o Amhara.
Ua hoʻopau ʻo ia ma ka ʻōlelo ʻana e hele mai ana ʻo CAP Liberté de Conscience i ke kau aʻe o ka ʻAha Kuleana Kuleana Kanaka.
[I] https://www.ohchr.org/en/statements/2023/08/statement-attributable-international-commission-human-rights-experts-ethiopia
[Ii] https://et.usembassy.gov/joint-statement/
[Iii] https://twitter.com/EUinEthiopia/status/1689908160364974082/photo/2
[Iv] https://www.stopamharagenocide.com/2023/08/09/national-projects-as-a-weapon-of-genocide/
[V] https://freedomofconscience.eu/52nd-regular-session-of-the-human-rights-council-item-4-interactive-dialogue-with-the-international-commission-of-human-rights-experts-on-the-situation-of-human-rights-in-ethiopia/
