Ko nga mea ngaro me nga mahi whakahirahira kei roto i te Hunga Tapu. Ka miharo tonu nga tangata he aha nga mana whakahaere o te whakapono i muri i nga tatau kati o te Vatican me nga taonga e huna ana i reira.
Ahakoa nga kerēme kei a te popa he tohu mo nga tangata ke, he rewera kei roto i nga catacombs.
ko te pono mo nga purongo ngaro he tino pono. Koinei te take he tino pai ake.
Mai i nga reta a-ringa mai i nga tangata o mua penei i a Mary, Kuini o Scots me Abraham Lincoln, tae atu ki nga puru popa * te whakakore i a Martin Luther mai i te Hahi Katorika Roma, ko nga mea kei roto i nga purongo ka tino miharo tetahi tohunga.
Engari he aha ratou i tino tiakina ai? Inaa, karekau he taunakitanga i roto i enei purongo o nga tangata ke e huna ana te Vatican mai i te marea, engari ko nga tuhinga ka taea te whakaatu i uru te Hahi ki te wehi o Mussolini, me te mea ano pea i roto i nga mahi a nga Nazi-Semitic.
Archivum Secretum
Ko te pono mo nga purongo ngaro i ahu mai i te whakamaoritanga mai i te reo Latina. Ko te tino ingoa o nga purongo o Vatican ko Archivum Secretum Apostolicum Vaticanum. Ko te "Secretum" kaore i te whakamaori mai i te reo Latina hei "huna", e ai ki etahi. Ko te whakamaoritanga tika ake he "whaiaro" he "tangata" ranei. Ko nga purongo kei roto i nga reta whaiaro me nga rekoata o mua o nga popa mai i nga rautau e wha kua hipa.
Na te pâpa Paul V te mau haaputuraa i hamani. Ua taa maitai ia ’na te faufaaraa o te aamu o te mau papai a te pâpa e ua ite oia e e tia ia faahereherehia taua mau papai ra.
Heoi, e ai ki te hinengaro o te rautau tekau ma whitu. Kaua nga tangata noa e mohio ki nga kupu whakawhitiwhiti i waenganui i nga popa me nga kingi. Na, ka mau tonu nga puranga.
Te uru ki te puranga ngaro
Tae noa ki te tau 1881 ka tukuna e te Pope Leo XIII nga kairangahau ki te tirotiro i etahi o nga korero o te purongo. Engari ehara i te mea ngawari ki te titiro ki nga tuhinga, kaore ano i tino rerekee nga tikanga i roto i nga tau 200 kua hipa. Tuatahi, karekau e whai waahi ki nga kairipoata, nga akonga me nga kaitoi hitori runaruna.
Ina whakaatuhia e te hunga whai paanga he kaiputaiao tino nui ia, ka tukuna he tohu, me whakahou ia ono marama. No te tomo ki roto i nga purongo, "ka uru nga tohunga ki Porta Sant'Anna, haere i nga Kaitiaki Swiss, haere ma te Cortile del Belvedere me nga tohu tohu."
Ina whakaaetia, me kii nga kaiputaiao ko nga tuhinga motuhake e hiahia ana ratou ki te arotake. Kei a ratou te mana ki te tono kia toru noa nga tuhinga ia ra. Na, hei utu mo te tiro i nga korero o te purongo, me whiriwhiri nga tuhinga mai i nga putumōhio kei roto nga tuhinga i te tuhi-a-ringa ki te reo Itari, Latina ranei. He tino whakamīharo ēnei putumōhio, nā te mea kei roto i ngā pūranga “80 kiromita o ngā whata me ngā tuhinga nō te rautau tuawaru.
Mena i muri i nga meneti torutoru ka mohio te kaiputaiao ko te mea e rapu ana ia kaore i roto i nga kopaki kua riro mai, ka mutu te ra. Ka whakaaetia nga rorohiko, engari karekau he whakaahua, no reira ka noho nga kaiputaiao i te nuinga o te waa ki roto i te ruma panui ki te tuhi tuhipoka.
Ko nga taonga o mua i roto i nga taonga o te Vatican
Mena ka waimarie tetahi ki te uru atu ki te whare taonga o Vatican, ka taea e ia te kite i nga taonga o mua penei:
- He pukapuka 60 mita te roa kei roto nga rekoata o nga whakawakanga mo te Knights Templar, he maha nga tau i roa, timata mai i te tau 1307.
- Inter caetera, te puru papal i tukuna e Pope Alexander VI i te tau 1493, i wehewehe i te ao i waenga i nga Paniora me nga Potiti.
- He reta na Michelangelo ki a Pope Julius II
- Papal bull, i tukuna e te Pope Leo X i te tau 1521, i whakakore i a Martin Luther
- Ko te petihana o te tau 1530, i tono ai a Henare VIII ki a Pope Clement VII kia whakakorea tana marenatanga me Catherine o Aragon, kei roto hoki nga hainatanga me nga hiri a neke atu i te 80 nga rangatira o Ingarangi me nga minita (kahore te popa i whakaae)
- Reta ki te Pope Sixtus V na Mary, Kuini o Scots, e tono ana kia uru mai te Hahi i mua tata tonu o tona matenga.
- Nga korero mo te whakawakanga o Galileo i te tau 1633.
- Reta a Pope Clement XII ki te Tuawhitu Dalai Lama e tono ana kia tiakina nga mihinare Franciscan i Tibet
- Ko nga reta na Abraham Lincoln raua ko Jefferson Davis (i tuhia e rua i te tau 1863, ehara i te Katorika) i roto i ta raua kaha ki te tuku i a Pope Pius IX ki te taha o te Kotahitanga me te Kotahitanga ranei i te wa o te Pakanga Tangata o Amerika.
Pope Pius XII i roto i te hononga ki te Nazis
Ko David Kerzer, he kaituhi korero i te Whare Wananga o Brown, i kaha ki te ako i nga tuhinga mai i te rangatiratanga o Pope Pius XII (1922-1939). Ua faaoti oia e “ua rave te pâpa i te mau faaauraa e o Mussolini no te paruru i te hinaaro o te Ekalesia no te mono i te mamûraa i nia i te patoiraa i te mau Semitism i turuhia e te hau”. I pehia a Pope Francis ki te tuku i nga korero o nga purongo e pa ana ki a Pope Pius XII kia taea ai e te ao te mohio mo tana hononga ki nga Nazis.
Ko etahi e kii ana i tautoko ia ia Hitler, i te ahua rite ki te tautoko a te hahi a Mussolini, tera pea he tautoko nui ake. Ko etahi e kii ana i mahi te popa ki nga Nazis me te awhina i te huna i nga Hurai me etahi atu whaainga o te riri a Nazi.
I te ava‘e Mati 2020, ua horoa te pâpa Francis i “te mau papai tumu no te pontificate ** o Pius XII” na te feia tuatapapa aamu, ma te parau e “aita te ekalesia e mǎta‘u i te aamu.” I te huihuinga o nga kairangahau i tenei tau mo te ipurangi ki te matapaki i ta raatau aromatawai mo nga purongo i tenei wa, i kii ratou "ka roa pea nga tau ki te arotake i nga korero i tukuna e te Vatican."
He iti ake te "huna" o nga puranga?
Ia au i te pâpa Francis, e ere faahou te mau haaputuraa parau a te Vaticana i te mea “mo‘e” e “aposetolo” râ. I te 2019, ka whakatau ia ki te huri i te ingoa tawhito o te Archivum Secretum Vaticanum, nga purongo ngaro o te Vatican, ki te Vatican Apostolic Archives no te mea, i runga i te Vatican News, "na te reo Latina me te secretum (te tikanga motuhake, motuhake), me te apostolicum ( ie no domnus apostolicus ko ia anake te popa) korero ki te mooni kotahi, ara ture ”.
Ua rave te pâpa i ta ’na faaotiraa i nia i te hinaaroraa ia pahono i te “aroha” no teie nei tau, o tei taaihia te parau huna ra i te mau mana‘o o te mau parau aro e te mau tao‘a hunahia i opanihia i roto i te mau piha.
Noa ’tu râ, te vai noa ra te mau haaputuraa papai a te Vaticana ei mau haaputuraa huna a te pâpa – “i raro a‘e ia ’na e ta ’na noa faatereraa”, mai ta te Vatican News e faaite ra.
* Ko te puru he pukapuka papal taketake me te hiri tiihi, kei roto he whakaritenga, he karere ranei a tetahi popa ki tetahi atu hahi, ki nga rangatira o te ao. Ko nga puru te nuinga o te wa i whakamahia i te Waenganui, a he iti rawa te tukunga i muri i te rau tau 15.
** Ko te pontificate, e ai ki te maaramatanga hou o tenei kupu, ko te wa o te rangatiratanga o te popa - mai i te ra o tona whakakoronatanga, i muri i tana pootitanga e te runanga, tae noa ki te wa i mutu ai ia hei popa na te mate ranei. whakataha.
