I roto i te hitori o te tangata, he torutoru noa nga huarahi wairua me te whakapono mo te tirohanga o te ao e pa ana ki etahi momo tuhituhi. I roto i te hitori o te ahurea Pakeha, e rua nga momo tuhi penei. Ko tetahi ko te reo Latina, a na tona whanaketanga, ka kiia ko te Hauauru, na te mea e whakamahia ana e nga reo o te Tai Hauauru o Uropi. I te tuatahi ki te whakapuaki i te wairua etene Roma, ka timata te piapa Latino i nga rautau tuatahi AD ki te whakapuaki i te wairua Karaitiana i te wa ano i roto i tana whakaaturanga i te Uru o Uropi. I te roaraa o te 4-5raa o te mau senekele, ua haamata te taviniraa Kerisetiano o te reo Latino i te paruparu i raro a‘e i te aroraa a te mau peu etene tei ora faahou mai. Ko te ranunga o te Hauauru o te Hauauru o te Karaitiana me te wairua makutu i tae ki te tihi waenga i te wa o te Renaissance o nga rautau XIV-XVI me etahi atu, i roto i te Tau Hou, ka kaha ake, ka timata te kiia ko te New Babylon of the West. Ko tenei hapori o te Tai Hauauru, he makutu i roto i te hohonutanga o te wairua wairua, i hanga e nga iwi i whanakehia te punaha tuhituhi i runga i te piapa Latina (tae atu ki nga iwi karekau rawa atu i te Tai Hauauru, ehara rawa i te Pakeha, e kumea tonu ana ki roto i te awhiowhio o te ao. te wairua o te Tai Hauauru me te tuhi Latina).
Ko tetahi atu, ahua ahua, ki te rawhiti, momo tuhi Pakeha i hangaia e te kotahitanga e rua o te tuhituhi Kariki me te Slavic-Cyrillic, i hangaia tetahi wahi i runga i tona turanga. Ko tenei reta, i roto i tona waahanga Kariki, i te tuatahi i whakaatu i te Hellenic, i muri mai i te wairua etene Hellenistic, a kia rite ki ta R.Kh. – me te whakanui ake i te mana – te whakapono Orthodox Christian. I te tihi o te tipu o te mea ngaro, ko nga tuhituhinga Kariki i mahi hei rauemi mo te hanga i tetahi tuhinga Slavic Cyrillic hou, i hangaia me te horahia e nga mahi a nga kaiwhakamarama tapu a Cyril raua ko Methodius, i te tuatahi mo te mahi o te karakia tapu Orthodox. Ko te kaupapa taketake o te reta a Cyrillic i tiakina hei kaupapa matua mo etahi rau tau, a ko te tikanga kei te mau tonu ki tenei ra, na te mea ko te tuhinga Cyrillic ngawari i whakauruhia e Peter I i te tau 1708 i whakapakari noa i tana whakamahinga liturgical mo te Church Slavonic Cyrillic. I roto i te akoranga o te whanaketanga o mua o Europe, ka ngaro te tikanga me te kaha o te tuhituhinga Kariki i te mea kua ngoikore haere a Byzantium, a ko te piapa Slavic Cyrillic, i te rereke, ka kaha ake te korero, i te nuinga o te utu o Russia, Russia.
Ko te pakanga i waenganui i nga reta a Cyrillic me Latin i mura tonu i muri tonu mai i te whanautanga o te reta a Cyrillic: i nga tau 860-870. I taua wa, ko te Tai Hauauru, ahakoa te whanuitanga o te titorehanga reo toru, engari me mohio ki te tika o te piapa Cyrillic mo te whakamahi liturgical me te whakamaoritanga o nga pukapuka Karaitiana tapu. Mai i tera wa, kare ano kia memeha, e mau tonu ana nga ahuatanga me ona tikanga matua mai i tera wa ki tera wa, a kua rereke te angitu o nga roopu.
Ko Roma Katorika o te Hauauru ka whakatauhia te piapa Latino ki runga i nga iwi Slavic whakawhirinaki: mai i te rautau 12 ki nga Croats (i tua atu, ka mutu to ratou aukati Cyrillic i te rautau 19 anake), mai i te rautau 13 ki nga Czechs, mai i te rautau 14th ki nga Poles. Kare ano nga Romana Orthodox i timata ki te huri ki te piapa Latino tae noa ki te tau 1860.
I roto i nga hitori o mua tata nei, ko te keehi o Serbia he tohu: i raro i te kaha kaha o te kaha o te Tai Hauauru, mai i nga tau 1990, kua tere te whakamaoritanga o te tuhi. I te taumata o te kawanatanga, ko te reta a Cyrillic anake te reta, engari i roto i te oranga o ia ra ka tino whakamahia te reta Latina, he maha nga niupepa e whakaputaina ana i roto i te reta Latin anake, a ka mau ano i roto i te whatunga hiko. I Montenegro, i wehe atu i Serbia i te tau 2006, ko nga reta Latina me Cyrillic e rite ana ki te ture i roto i nga mana, a, i roto i te oranga o ia ra, kei te tipu haere te Latinization.
I Ruhia, i timatahia e Peter I etahi nekehanga o te tuhi ki te piapa Latino, i te wa, mai i te 1708, ka timata ia ki te whakauru, hei taapiri atu ki te Church Slavonic Cyrillic, he piapa a-iwi ngawari, i hangaia hei mahi i nga tuhinga ehara i te hahi. Ki te whakaaro o te tini, i timata te ahua o te reta Hirilika hou ki te ahua o te reta Latina: “<…> I timata nga reta koki ki te neke tata atu ki nga reta Latina porotaka”[2]. Heoi, ka whakaaro tonu nga tangata ke me nga tangata o te Tai Hauauru ki te kore e tino tika te tuhituhinga o te whare hou, na te mea he tino pai rawa atu i roto i te piapa Latina.
I te nuinga o te wa, i te rau tau 19, i tino angitu a Ruhia, ahakoa he rereke nga taumata o te angitu, i te pupuri i te whakaekenga o te piapa Latino. I te rau tau 20, ka haere tonu te pakanga, a e rua nga wa o te whakaekenga angitu o te tuhituhi Latino, heoi, i enei wahanga e rua ka mutu tonu. Ko nga whakaeke e rua e rite ana ki nga ngaru o te awe o te Tai Hauauru i te katoa o te oranga o Ruhia, ka piki ake i roto i nga tikanga o te coups d'état.
I roto i te take tuatahi, he tekau tau tenei o te wa tuatahi o te Soviet. I te tau 1919, ko te Tari Putaiao o te People's Commissariat of Education me te People's Commissar AV Lunacharsky te whakaaro kia whakamaoritia te reta o nga iwi katoa o Ruhia, tae atu ki nga Ruhia, ki te reo Latina. I aroha a Lenin ki tenei, engari mo nga take rauhanga i whakamutua e ia te mahi o te reo Ruhia. I roto i te USSR hou i hangaia, i timata ratou ki te Latinization o nga reo o nga iwi iti o te motu, a, i roto i nga iwi Turkic, i whakakapihia te tuhi Arapi ki te tuhi Latin. He pai te ahu whakamua o te pakihi i nga tau 1920. Mai i te tau 1928, he komihana mo te whakamaaramatanga o te reta a Ruhia. Heoi, i te Hanuere 25, 1930, ko te Politburo o te Komiti Matua o te Katoa-Union Party o Bolsheviks, peresidengia e Stalin, i whakahau a Glavnauka kia mutu te mahi i tenei take. Mai i te waenganui o nga tau 1930, i raro i te kaiarahi o Stalin, ka huri te kawanatanga tautoko-Rusia, a ko aua piapa o nga iwi iti, kua oti ke te hanga te piapa Latino, i whakamaoritia ki te reo Cyrillic. I te haurua o te rau tau i muri mai, ka ngana ratou ki te tuhi i nga tauira pangarau, nga reo hootaka me te whakamaoritanga putaiao o nga kupu ke i te reo Cyrillic.
Ka timata te ngaru hou o te romanization i muri i te tukitukitanga o te tau 1991. Ka whakakahahia mai i waho i roto i nga huarahi maha, ina koa na te tere o te tipu o te mana o te reta reo Ingarihi reo Latin i roto i te whatunga hiko o te ao. Ka mau i te reo Latina nga panuitanga i roto i ona whakaaturanga katoa, taiapa me nga tuhituhinga pakitara o nga taumata rereke o te morare me nga mahi toi.
I te tekau tau atu i 1990, he whakamaoritanga whakamuri mai i te Cyrillic ki te reo Latina i mahia mai i nga reo o te maha o nga repupiripia Soviet o mua, kua mohio kee ratou ki te Latinization tuatahi i nga tau 1920. I etahi wa i angitu (hei tauira, i Moldova, Azerbaijan), i etahi atu (hei tauira, i Uzbekistan, Turkmenistan) i whakaroahia na nga uauatanga maha. Ko etahi o nga whenua hou, penei i a Ukraine, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, kaore i te whakahua i Belarus, ka noho pono ki te reta a Cyrillic, engari kei te noho humarie. I Ukraine, i te timatanga o te kaiarahi o te Perehitini tautoko-Te Hauauru Yushchenko, i te tau 2005, "kua whakaritea he Whakatau tauira a te Perehitini o Ukraine mo te whakamaoritanga o te tuhinga a motu mai i Cyrillic ki te Latina. <...> Ko te Whakatau te whakakapi i te reta Iukereiniana, i hangaia i runga i te reta a Cyrillic, me te reta Latin i roto i te punaha matauranga me nga mahi tari i Ukraine i te tau 2005‒2015. Ko te whakawhiti ki te piapa Latina ka mahia "me te whai ki te whakanui ake i te whakauru o Ukraine ki roto i te Hapori Pakeha, te whakawhänui i nga mahi whakawhitiwhiti o te reo Iukereiniana ... te whakapakari i nga hononga maha ki nga whenua e hanga ana i te pa kaha o te ao hou""[ 19]. Ka puhoi haere te whakatinanatanga o te mahere, engari i muri i te tukitukitanga i te timatanga o te tau 2014, ko tetahi o nga kaupapa ture tuatahi o te kawanatanga e kii ana i a ia ano ki te Tai Hauauru he whakatakotoranga hou mo te take o te romanization o te tuhituhi. I te marama o Poutu-te-rangi, ka mohiotia ko "he komiti motuhake mo te wa poto mo te whakarite i tetahi ture tauira "Mo te whakawhanaketanga me te whakamahi i nga reo i Ukraine" kei te whakaaro ki te whakarere haere i te whakamahi i te reta a Cyrillic i roto i te whenua"[20 ].
I te Hakihea 2012, ko te Perehitini o Kazakhstan, Nursultan Nazarbayev, i roto i tana "Karere ki nga Tangata" i muri mai i kii: "He mea tika kia timata te mahi whakarite mo te whakamaoritanga o te piapa Kazakh ki te tuhi Latin mai i te 2025. Ka mahi tenei ehara i te mea anake. te whanaketanga o te reo Kazakh, engari ka huri ano hei reo mo nga korero hou”[21].
He rite ano nga tohe mo te romanization i ara ake i nga tau 1990 i roto i a Ruhia katahi ano ka hangaia, i te taumata o te motu me te taumata o nga kaupapa takitahi o te Huihuinga. I te tau 1992, ka whakaaetia e te Paremete o Chechen Republic o Ichkeria te piapa Latin o te reo Chechen, i hangaia i te tau 1925 (ka whakakapihia e Cyrillic i te tau 1938). I whakamahia te reta Raina Chechen ki te iti noa (i tua atu i te reta a Cyrillic) i te wa i tino mokemoke te repupirikana mai i Ruhia (1992‒1994, 1996‒2000). Pono, i whakaitihia te whakamahinga ki nga tuhinga i nga waahi whanui.
Oia atoa, i te matahiti 1999, ua haamauhia te hoê ture i Tatarstan no te faaho‘i mai i te papai Latino o te piapa Tatar.
