Hiruharama – te Pa Tapu

I tuhia e archimandrite assoc. Prof. Pavel Stefanov, Shumen University "Episekopo Konstantin Presslavski" - Bulgaria

E mea anaanatae e te taa ê te hi‘oraa o Ierusalema tei tamâhia i roto i te maramarama pae varua anaana. Kei roto i nga maunga teitei i te tahataha o te awaawa hohonu, ka whiti te pa i te kanapa e kore e pirau. Ahakoa karekau he hiranga o mua, ka oho tonu nga kare-a-roto me tona ahua rereke. Ka kitea mai i nga tihi o Skopos me Eleon, kua kapi te pae ki nga pa me nga pourewa o nga tau waenga, nga karaehe koura, nga parepare, nga toenga o nga wa o Roma me Arapi. Huri noa i a ia he raorao me nga pari, ka huri hei papaaariki whanui, kaariki e huri ana i nga ahuatanga o te marama. He rawe te tirohanga.

Ia au i te mau peu tumu a te arii Davida, ua piihia oia o Iebusa. I roto i te reo Hiperu, ko Yerushalayim te tikanga ko te "pa o te rangimarie" (kaore i tino tohua tenei etymology - pr), he paradox tenei, no te mea i roto i tona hitori kotahi mano tau kua mohiohia he iti noa nga wa o te rangimarie. I roto i te reo Arapi, ko tona ingoa ko al-Quds, ko te tikanga "tapu". He taone tawhito o te Rawhiti o te Waenganui kei te taha wai i waenganui i te Mediterranean me te Moana Mate i te teitei o te 650-840 m. E tohu ana i te ranunga whakamiharo o nga tohu o te hitori, te ahurea me nga iwi me te nui o nga tirohanga. Mai tahito mai â, ua piihia teie oire iti no te mataeinaa te “poo” aore ra “poau” o te ao nei no to ’na auraa taa ê i te pae faaroo (no reira te pii-atoa-hia ra i roto i te peropheta Ezekiela 5:5 – b. r). [i] I etahi wa rereke, ko Hiruharama te rangatiratanga o Huria, te State o Alexander the Great, Seleucid Syria, te Emepaea o Roma, Byzantium, te Arab Caliphate, te Crusaders, te Ayyubi State, te Tatar-Mongols, te Mamluks, the Ottoman Empire, and the British Empire.[ii]

Ko te tau o Hiruharama kua neke ake i te 3500 tau.[1] Ko nga rangahau whaipara tangata mo tenei taone nui, he waahi whakahirahira i roto i te hitori wairua o te ao, i timata i te tau 1864 ka haere tonu ki tenei ra.[2] Ko te ingoa Shalem (Salem) i whakahua tuatahi i te 2300 BC. i roto i nga tuhinga o Ebla (Syria) me nga tuhinga o te XII o nga whare rangatira o Ihipa. E ai ki tetahi putanga, ko tera pea no mua o Hiruharama.[3] I te rautau 19 BC ka whakahuahia a Merekihereke, kingi o Salem. Ia au i te Bibilia, ua farerei oia ia Aberahama e te arii no Sodoma i muri a‘e i te hoê aroraa upootia e ua horoa ’tu i te pane e te uaina na ’na, ma te rave i te ahuru o ratou ( Gen. 14:18-20 ). I roto i te episetole no te Faufaa Apî i te mau Hebera (5:6, 10; 6:20; 7:1, 10-11, 15, 17, 21) Te haapapu ra te aposetolo Paulo i te tura tahu‘a o Iesu Mesia i roto i te huru o Melehizedeka.

I te rautau XIV BC. i nga wa o nga mahi keri a nga Matua Franciscan huri noa i te whare karakia "Dominus Flevit" ("Aue a te Ariki"), nga taonga karamu me nga mea oneone i timata mai i te rautau 16 BC, me te whakapaipai i te ahua o te pokai namu mai i Ihipa. kitea. He mea tupono noa, he huinga papa cuneiform mai i Tell el-Amarna i Upper Egypt (ca. 1350 BC), e whakamarama ana i te puranga kingi o Amenhotep III me tana tama a Akhenaten. I roto i te 400 mau parau faatianiani no nia i te repo o te mau hui arii e te mau raatira i Paletetina, Phenicia, e te pae apatoa o Suria, te vai ra e vau na Abdu Heba, te faatere o Ierusalema e te tavini no Aiphiti. I roto i ana reta awangawanga ki te pharao, ka tono a Abdu Heba mo nga whakakaha, kaore i riro ia ia, ka ngaro te whenua o te pharao "mai i te habiru". Ko wai enei iwi "habiru"? Ko te hononga i waenganui i a ratou me nga Hurai o mua ka noho tonu hei kaupapa whakapae.

Ko te hitori o Hiruharama ka timata i te wa o te taone-taone, he maha nga tanumanga e korero ana. I tona nohoanga tuatahi i te Late Bronze Age, ka noho hei pa mo nga Iepuhi, he iwi Kanaani. Tei nia i te mou‘a Ophera (i te pae apatoa hitia o te râ o Ierusalema i teie mahana). “Kare i taea e nga tama a Hura te pei nga Iepuhi, e noho ana i Hiruharama, no reira i noho tahi ai nga Iepuhi me nga tamariki a Hura i Hiruharama a taea noatia tenei ra.” (Isa. Nav. 15:63).[4]

Mai te 922 ki te 586 BC. Ko Hiruharama te whakapaipai o te rangatiratanga o nga Hurai. I mauhia te pa e nga Hurai, i arahina e Kingi Rawiri (i roto i nga tau tekau kua pahure ake nei, ka kaha te whakaaro kaore i riro te pa i te kaha - br). I kitea e Rawiri tetahi wahi tapu tawhito i konei, a huaina ana te ingoa o te pa ko Hiona.[5] Ua patu oia i te hoê aorai (Te mau arii 2, 5:11), aita râ to ’na niu i itehia a‘enei. Ua faaapî te arii i te oire e te mau patu, e tae noa ’tu i tei piihia Milo (Paraleipomeno 1, 11:8). Ko te tikanga o tenei kupu kaore i te marama, engari ko te whakaaro e pa ana ki nga papa me nga turanga o te acropolis. Ka huri a Horomona i a Hiruharama hei whakapaipai whakapaipai. Ua tataipiti oia i te rahi o te oire e ua patu oia i te hoê paturaa hiero i nia i te mou‘a Moria (Paraleipomeno 2, 3:1).[6] Na te kingi karakia a Hetekia (727-698) i hanga nga taiepa pa kaha, ka keria he kauhanga wai.[7] Ua haaati te arii Asura ra o Senakeriba ia Ierusalema i te matahiti 701, ua haapohe râ te hoê melahi a Iehova e 185,000 XNUMX o ta ’na mau faehau e ua ho‘i te feia haru.

I te tau 598 BC. ka whakapaea a Hiruharama e te kingi o Papurona, a Nepukaneha, ka hinga, a ka whakaraua atu a Hekonia kingi o Hura ki Papurona. Ua tuuhia o Zedekia i nia i te terono ei tavini. I whakakeke ia, i tumanako ki te awhina a Ihipa. I te matahiti 587, ua ho‘i mai te nuu Babulonia e ua haamou ia Ierusalema. Fatata te mau taata atoa i hopoi-tîtî-hia i Babulonia. I te tau 539 BC ka hinga te kingi o Pahia a Hairuha Nui i nga Karari, ka tukuna he ture kia hoki nga Hurai ki Hiruharama ki te hanga ano i te temepara.[8]

Ko te tau 332 BC. Ko nga tangata o Hiruharama i tuku ma te kore he whakahē ki a Alexander the Great, nana i whakapumau nga mana i whakawhiwhia ki te pa e nga rangatira o Pahia.[9]

I raro a‘e i te aratairaa a te mau taeae Maccabee, ua tupu te orureraa hau a te ati Iuda, mai te matahiti 167 e tae atu i te 164 BC. Ka peia atu nga Hiriani i noho ki a Antiochus IV Epiphanes, nana nei i whakahaehae ki waho.[10]

Ko nga hoia Roma i raro i te kaiarahi o Pompey ka mau a Hiruharama i te 63 BC. Ka noho te pa hei pokapū whakahaere mo te maru o Roma o Huria.[11] Ko te mahere hou o Hiruharama i timata mai i te wa o Herora Nui (37-34 BC).[12] Ko tenei satrap te kaihanga nui rawa atu i te hitori o te taone nui. I hanga ano e ia nga taiepa o Hasmonean me te taapiri i nga pourewa nunui e toru, i hangaia he whare rangatira-whakahaere i runga i te puke ki te hauauru, ka kiia i muri ko te "praetorium", ka hanga ano te temepara. Kei te pirangi nga Hurai Diaspora ki te taone nui, ka arahina e nga tohunga mohio penei i a Philo o Alexandria.[13]

Na te haavîraa Roma i faarahi i te ohipa faaoraraa huna a te mau Zealots. No ratou pea te apotoro a te Karaiti a Hura Ikariote.[14] I te 66-70, ka arai nga Hurai i te tutu ki nga Roma. I muri a‘e i te hoê haaatiraa roa, ua topa Ierusalema. Ko te tutu i hinga i roto i te hitori ko te Pakanga Hurai. Ahakoa te whakahau a te Tianara Roma a Titus kia tiakina te temepara, ka tahuna, ka whakangaromia i te 9 o Akuhata 70.[15] I muri mai, i runga i te whakahau a te emepera Hadrian, ka timata te hanga o tetahi taone ko Elia Capitolina hei whakanui i te emepera (Elius Hadrian) me te Triad Capitoline (Jupiter, Juno me Minerva) i timata i runga i nga ururua o Hiruharama. I hangaia te taone i runga i te tauira o te puni hoia o Roma - he tapawha e hono ana nga huarahi ki nga kokonga matau. I hangaia he whare tapu o Jupiter i runga i te waahi o te temepara o nga Hurai.

No to ratou riri i te tuuraahia te haapaoraa etene, ua faatupu te mau ati Iuda i te piti o te orureraa hau i nia i te mau haru Roma. Mai te matahiti 131 e tae atu i te 135, tei roto Ierusalema i te rima o te feia orure hau ati Iuda no Shimon bar Kochba, o tei hamani atoa i ta ’na iho moni. Engari i te tau 135 ka mau ano nga hoia o Roma i te pa. I tukuna e Emperor Hadrian he ture e aukati ana i nga tangata kokoti katoa kia uru ki te taone nui. I muri i te paheketanga o te Emepaea o Roma, ka timata te wa o Byzantine, a, ka ahua Karaitiana te taone nui.[16]

I te pae o Golgota, ua faatia to Roma i te hoê hiero no Aphrodite. I te tau 326, na Hato Helena raua ko Pihopa Macarius i arahi te hanganga o te Whare Karakia o te Sepulchre Tapu. E hia miriona nga manene mai i nga wa katoa o te ao i timata ki te huihui ki konei i nga rau tau.

I te matahiti 1894, ua itehia te hoê mosaic tuiroo o St. George i roto i te Ekalesia Orthodoxe a St. George i Madaba (Ioridana i teie nei). Te whenua me Hiruharama. Mai i te rautau 6, i enei ra 16 x 5 m te ine. Ko te ahua nui rawa atu me te tino taipitopito i waenganui o te mahi ko Hiruharama me ona tohu whenua.[17]

I te 614, ka mau te pa, ka pahuatia e te Persian Shah Khozroi, a ka tahuna te Haahi o te Sepulcher Tapu. I muri i nga tau 24, ka whakatuwherahia e St. Patriarch Sophronius nga kuaha o te taone nui ki tetahi kaitukino hou - ko te rangatira Arapi a Omar ibn al-Khattab, a ka timata a Hiruharama ki te whai ahua Muslim. I muri tata mai, ka karangahia a Mu'af I, te kaiwhakarewa o te whare rangatira o Umayyad, hei caliph i Hiruharama. I hangaia he whare karakia ki runga i te waahi o te temepara o nga Hurai kua pakaru, mo nga Mahometa ko te tuatoru o nga tino tapu i muri i era i Mecca me Medina.

I te tau 1009, ka whakahau te caliph porangi al-Hakim kia whakangaromia katoatia te Hahi o te Sepulchre Tapu. Ko tenei mahi tapu ka puta te ngaru o te mautohe ki te Hauauru me te whakarite i te tau o nga Crusades. I roto i te 1099, ko nga kaiuru i te pakanga tuatahi i raro i te kaiarahi o Count Gottfried o Boulogne ka mau a Hiruharama, ka patua katoatia nga Mahometa me nga Hurai, ka huri te pa ki te whakapaipai o te rangatiratanga o Hiruharama i arahina e Kingi Baldwin I. I te 1187, i muri i te whakapaenga roa. , ko nga hoia o te Ihipiana Sultan Salah-at -din (Saladin, 1138-1193) i hinga a Hiruharama. Ko nga whare karakia katoa o te taone nui noa atu ko te Ascension Church i hurihia hei whare karakia. [18]

Engari kaore nga Karaitiana o te Tai Hauauru i pouri, a, i te tau 1189-1192 ka whakahaeretia te Pakanga Tuarua i raro i te kaiarahi o te kingi Ingarihi a Richard the Lionheart. Ka taka ano te pa ki te ringa o nga Crusaders. I te tau 1229, ka noho a Friedrich II Hohenstaufen hei kingi mo te rangatiratanga o Hiruharama, nana nei i kaha ki te whakahoki i te mana o nga Crusaders i Hiruharama ma te whakamahi i nga tautohetohe i waenga i nga kawanatanga Muslim. Tera râ, i te matahiti 1244, ua haru te mau Mongol-Tatars i te oire. I te tau 1247, ka mau a Hiruharama e tetahi sultan o Ihipa o te whanau Ayyubi. I eke nga Mamluks ki te mana - nga kaitiaki o nga sultans o Ihipa, ko o raatau ope i tangohia mai i nga pononga o Turkic me Caucasian (te nuinga o te Circassian). I te 1517, ko te ope o te Ottoman Empire, i muri i te wikitoria i Hiria i runga i nga Mamluks, ka hinga te whenua o Eretz-Israel (te rohe o Palestine) kaore he whakaheke toto.

I te Pakanga Tuatahi o te Ao, ka whakatauhia e Peretana te mana whakahaere mo Palestine . I tenei wa ka piki te taupori Hurai ma te 19/1920 te nuinga na te hekenga mai i Uropi. Ko te Whakataunga o te Runanga Nui o te UN 1947 o Noema 1, 3, e mohiotia ana ko te Whakataunga mo te Wehewehenga o Palestine, i kii ko te hapori o te ao ka whakahaere i te heke mai o Hiruharama i muri i te mutunga o te Mana Whakahaere o Ingarangi (Mei 181, 29). ).[1947] I te tau 15, i kii a Iharaira ko Hiruharama tona whakapaipai me nga peka katoa o te kawanatanga o Iharaira kei reira, ahakoa kaore tenei whakatau i whakaaetia e te hapori o te ao. Ua riro te pae hitia o te râ o te oire ei tuhaa no Ioridana. [1948]

I muri i tana wikitoria i te Pakanga E ono nga ra i te tau 1967, ka riro i a Iharaira te mana whakahaere o te rohe katoa o te taone nui, ka wehea e te ture a Hiruharama ki te Rawhiti mai i te Tai Hauauru me te whakapuaki i tona rangatiratanga ki Hiruharama. Na roto i te ture taa ê no te 30 no tiurai 1980, ua parau o Iseraela ia Ierusalema ei oire pu otahi e te ore e faataa-ê-hia. Ko nga tari kawanatanga me nga tari kawanatanga katoa o Iharaira kei Hiruharama. [22] Karekau te UN me ona mema katoa e mohio ki te whakaurunga kotahitanga o Hiruharama ki te Rawhiti. Tata ki nga whenua katoa kei te rohe o Tel Aviv, haunga etahi o nga whenua o Amerika Latina, kei te takiwa o Mevaseret-Zion o Hiruharama. I te timatanga o te tau 2000, ka whakatauhia e te Runanga o Amerika ki te nuku te karere ki Hiruharama, engari i tohe tonu te kawanatanga o Amerika i te whakatinanatanga o tenei whakatau. I te tau 2006, ka neke atu nga tari o Amerika Latina ki Tel Aviv, a inaianei karekau he karere kee i Hiruharama. Kei te Rawhiti o Hiruharama nga kaunihera o Amerika me etahi atu whenua e hono ana ki te Mana Pirihitia.

Ko te mana o Hiruharama ka noho tonu hei kaupapa tautohetohe. Ko Iharaira me te Mana Pirihitia e kii mana ana ko Hiruharama hei whakapaipai mo ratou, a, kare ratou e mohio ki tera mana ki tetahi atu whenua, ahakoa ko te tino rangatiratanga o Iharaira mo tetahi wahi o te taone kaore i te mohiotia e te UN me te nuinga o nga whenua, a ko nga mana whakahaere o te Mana Pirihitia kaore ano kia riro. kahore i Hiruharama. Ko nga Arapi ara tino whakakahore i te wa Hurai o te hitori o Hiruharama, na reira ka tautohetohe ki te Paipera, ka whakaaehia hei whakakitenga i roto i ta ratou Koran. I muri i te wikitoria o te hurihanga Islamic i Iran, ka whakaturia e Ayatollah Khomeini he hararei hou i te Oketopa 5 - te ra o al-Quds (Jerusalem). Ia tau i tenei ra, ka inoi nga Mahometa mo te taone kia wetekina i te aroaro o nga hoia o Iharaira.[23]

Ia au i te mau numera hopea, e 763,800 1948 taata i Ierusalema, area i te matahiti 84,000, e 96 43 ana‘e ratou. E 36 Karaitiana, 1 Ihirama me te XNUMX nga whare karakia Hurai kei runga i te rohe o te taone tawhito, e XNUMX noa kiromita tapawha. He hononga ki te rangimarie na tona ingoa. He taone nui te rahi, porowini, he maha nga ahuatanga o te taone ngawari me te tino ataahua e whakahihiri ana i te miharo me te miharo. E rua nga karakia o te ao i whakaturia ki Hiruharama, a ko te tuatoru, ko Ihirama, i tango i ana tikanga rereke i roto i tana whakapono. Engari i te rite ki tona ingoa "pa o te rangimarie", ka huri a Hiruharama hei waahi whawhai.

Kei te haere tonu te tutu i roto i te whakaari tawhito mutungakore, engari kaore he catharsis. Mai i nga pakitara ano i pikihia e nga Roma i te tau 70 AD me nga Crusaders i te tau 1099, ko nga taiohi Pirihitia i mau patu pera i a Rawiri me nga kotaha e patu ana i nga motuka pirihimana mau patu me te kohatu. Ka porowhita nga topatopa ki runga ake nei, ka taka nga ipu hau roimata. I te taha tata, i nga huarahi whaiti, ka piki haere tonu nga tangi o nga whakapono e toru e pupuri ana i te pa tapu - ko te reo o te muezzin e karanga ana i nga Mahometa pono ki te inoi; te tangi o nga pere o te whare karakia; te waiata a nga Hurai e inoi ana i te Tai Hauauru - ko te wahi anake i tiakina o te temepara o nga Hurai o mua.

Ko etahi e kii ana ko Hiruharama he "necrocracy" - ko te taone anake e tukuna ai te pooti whakatau ki te hunga mate. I nga waahi katoa kei konei ka rongo te taumaha o nga wa o mua e taumaha ana i tenei wa. Mo nga Hurai, ko te whakapaipai tonu o te mahara. Mo nga Mahometa ko al-Quds, ara. Ko te wahi tapu, mai i te putanga mai o Ihirama i te rautau 7 ki tenei ra. Mo nga Karaitiana, ko te pu o to ratou whakapono, e pa ana ki te kauhau, te mate me te aranga o te Atua-tangata.[24]

He taone nui a Hiruharama kei reira te wairua o te hitori i nga ra katoa e karangahia ana e nga whenua whakataetae. Ko Hiruharama te whakatinanatanga o te awe o te mahara ki nga hinengaro o te tangata. He taone whakamaumahara kei a ia ano tona reo. Ka whakaara ake i nga maharatanga taupatupatu me te hanga i tona ahua hei pa e arohaina ana e nga iwi maha, he tapu ki nga whakapono maha. I Ierusalema, ua anoi te haapaoraa e te politita. Kei te noho hohonu ia ki roto i nga mahi a nga whakapono me nga karakia kaha.[25] Ko te whakaute me te ngakau nanakia o nga haahi me nga iwi e noho tahi ana i konei e pa ana. Aita roa e parau mau faaroo i Ierusalema. He maha nga korero pono me nga whakaahua rereke o te taone nui. Ko enei whakaahua ka whakaata, ka whakakorikori ranei tetahi ki tetahi, ka rere nga mea o mua ki tenei wa.

I to tatou nei tau, ua taahi te taata i nia i te ava‘e no te imi i te mau fenua apî e te mau Ierusalema apî, tera râ, i teie nei, aita â te Ierusalema tahito i monohia. Ka mau tonu ia i te mana nui ki runga i nga whakaaro, e mau ana mo nga whakapono e toru i te wa kotahi, i te tata, i tawhiti, te wehi me te tumanako o te Apocalypse e whakaatuhia ana i roto i nga kupu whakawhiti katoa.[26] I konei, ko te pakanga whakapono ki te wikitoria i nga rohe he momo karakia tawhito. Ua taai-noa-hia te here ai‘a e te haapaoraa i Ierusalema, i reira te mana‘o no nia i te hoê fenua i tǎpǔhia e te hoê nunaa maitihia i te faaiteraa matamua i te ati Iuda a 3,000 XNUMX matahiti i teie nei.

Ua mârô te mau papai parau e te mau peropheta no Ierusalema i te mana‘o no tahito ra e mea tia ia haaviivii te aamu, ma te tapitapi tamau. Ka whakapuakihia e ratou te tumanako nui mo te ahunga whakamua korekore ki te oranga pai ake, me te oranga ake. Te mau huru rau o te Pentateuch e te mau buka a Iosua, Samuela, e te mau Arii i operehia i Ierusalema mai te mau peu tutuu i te omuaraa o te senekele 7 aore ra 9 BC. Ko nga taunakitanga whaipara tangata me nga tohu epigraphic e whakau ana me te tino tika o nga korero pono o nga puna o te Paipera. I ǒ nei, ua papai te arii Davida i te mau pehepehe o te mau Salamo, e ua patu Solomona i te hiero e ua fana‘o i ta ’na mau hanere vahine. I konei ka karanga a Ihaia i te koraha, ka mau a Ihu i te karauna tataramoa, ka ripekatia tahitia me nga kaipahua. I huihui nga Karaitiana i muri i tona matenga i roto i tenei taone me te ingoa o te tumanako ka hinga te Emepaea o Roma me te ao Mediterranean katoa. I konei, e ai ki nga korero a Ihirama, ka haere mai a Muhammad i runga i te hoiho ma, ka eke ki te rangi i runga i te arawhata marama. Mai te senekele 12 mai â, ua pure te mau ati Iuda i te Pape Tooa o te râ e toru taime i te mahana, ia nehenehe ratou “ia ho‘i mai ma te aroha i to outou oire i Ierusalema, e ia parahi i reira, mai ta oe i parau maira”.

E wha mano nga tau o te hitori, nga pakanga maha me nga ru tino kaha, ko etahi i pakaru katoa nga whare me nga taiepa, kua waiho to ratou tohu ki runga i te ahua o te taone. Ua faaruru oia e 20 haaatiraa ino mau, e piti tau o te haamou-roa-raa, 18 faaho‘iraa e 11 a‘e huriraa mai te hoê haapaoraa i te tahi atu. Ka noho tapu a Hiruharama ki nga Hurai, ki nga Karaitiana me nga Mahometa, ki nga tangata katoa o te ao. “A ani i te hau no Ierusalema” (Sal. 121:6)!

Notes:

[i] Wolf, B. Jerusalem und Rom: Mitte, Nabel – Zentrum, Haupt. Die Metaphern «Umbilicus mundi» und «Caput mundi» in den Weltbildern der Antike und des Abendlands bis in die Zeit der Ebstorfer Weltkarte. Bern ua, 2010.

[ii] Papakupu encyclopedia. Karaitiana. TIM 1997, wh. 586. Cf. Otto, E. Das antike Hiruharama. Archaeologie und Geschichte. München, 2008 (Beck'sche Reihe, 2418).

[1] Elon, A. Hiruharama: City of Mirrors. Rānana, 1996, wh. 30.

[2] Whiting, C. Nga Whakaaro Matawhenua o te "Whenua Tapu": Bibleal Topography and Archaeological Practice. – Horopaki o te Rautau Tekau Maiwa, 29, 2007, Nama 2 & 3, 237-250.

[3] Elon, A. Op. cit., wh. 54.

[4] Mo nga korero tawhito o te taone nui, tirohia Harold Mare, W. The Archaeology of the Jerusalem Area. Grand Rapids (MI), 1987; Hiruharama i roto i nga korero tawhito me nga tikanga tuku iho. Ed. na TL Thompson. Rānana, 2004 (Copenhagen International Seminar).

[5] Cogan, M. David's Jerusalem: Notes and Reflections. – In: Tehillah le-Moshe: Bible and Judaic Studies in Honor of Moshe Greenberg. Na M. Cogan, BL Eichler, me JH Tigay i whakatika. Winona Lake (IN), 1997.

[6] Goldhill, S. Te Temepara i Hiruharama. S., 2007.

[7] Ko te pukapuka Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period is devoted to the biblical history of Jerusalem. Ed. na AG Vaughn me AE Killebrew. Atlanta (GA), 2003 (Symposium Series, 18)

[8] Papakupu encyclopedia. Karaitiana. TIM, 1997, 587. Cf. Ritmeyer, L. Ierusalema i te tau o Nehemia. Chicago, 2008.

[9] Ameling, W. Jerusalem als hellenistische Polis: 2 Makk 4, 9-12 und eine neue Inschrift. – Biblische Zeitschrift, 47, 2003, 117-122.

[10] Tromp, J. Ko te Hiranga Whakapono o Hiruharama mo nga Hurai i te wa o Kariki-Roma. – In: À la recherche des villes saintes. Actes du colloque franco-néerlandais “Les Villes Saintes”. Ed. A. Le Boulluec. Turnhout, 2004 (Bibliothèque de l'École des hautes études. Sciences religieuses, 122), 51-61.

[11] Mirasto, I. Christ is Risen (In God's Land during the Holy Week). S., 1999, wh. 9.

[12] Julia Wilker, Fuer Rom und Jerusalem. Die herodianische Dynastie im 1. Jahrhundert n.Chr. Frankfurt am Main, 2007 (Studien zur Alten Geschichte, 5)

[13] Pearce, S. Jerusalem hei "Mother-City" i roto i nga tuhinga a Philo o Alexandria. – In: Negotiating Diaspora: Nga Rautaki Hurai i te Emepaea o Roma. Ed. na JMG Barclay. Rānana me New York, 2004, 19-37. (Library of Second Temple Studies, 45).

[14] Hengel, M. The Zelotts: Investigations into the Jewish Freedom Movement in tho Period from Herod I until 70 AD. Rānana, 1989.

[15] Rives, JB Flavian Religious Policy and the Destruction of the Jerusalem Temple. – In: Flavius ​​​​Josephus and Flavian Rome. Eds. J. Edmondson, S. Mason, and J. Rives. Oxford, 2005, 145-166.

[16] Belayche, N. Déclin or reconstruction? La Palaestina romaine après la révolte de 'Bar Kokhba'. – Revue des études juives, 163, 2004, 25-48. Cf. Colbi, P. A Short History of Christianity in the Holy Land. Hiruharama, 1965; Wilken, R. Ko te Whenua e kiia ana ko te Tapu: Palestine i roto i te hitori me te whakaaro Karaitiana. New York, 1992.

[17] Damyanova, E. Hiruharama hei pokapū topographical me te wairua o te mosaic Madaba. – In: Whakaata Whakaata. Kohinga rauemi. S., 2005, 29-33.

[18] Shamdor, A. Saladin. He toa rangatira o Ihirama. Petersburg, 2004. Cf. L'Orient au temps des croisades. Textes arabes presented et traduit par A.-M. Eddé et F. Micheau. Paris, 2002.

[19] Grainger, J. The Battle for Palestine, 1917. Woodbridge, 2006.

[20] Te Taonga Karaitiana i te Whenua Tapu. Ed. Na A. O'Mahony me G. Gunner me K. Hintlian. Rānana, 1995, wh. 18.

[21] Keay, J. Te rui i te hau: Nga Kakano o te Taupatupatu ki te Rawhiti. New York, 2003.

[22] Tessler, M. History of the Israeli-Palestinian Conflict. Bloomington (IN), 1994. Cf. Kailani, W. Reinventing Jerusalem: Israeli's Reconstruction of the Jewish Quarter After 1967. – Middle Eastern Studies, 44, 2008, Nama 4, 633-637.

[23] Emelyanov, V. He aha te mahi ki te raruraru o al-Quds – Hiruharama? I Moscou, i whakanuia e ratou he ra whakamaumaharatanga i whakaturia 27 tau ki muri e Imam Khomeini. – https://web.archive.org/web/20071011224101/https://portal-credo.ru:80/site/?act=news&id=57418&cf=, Oketopa 8, 2007.

[24] Te Taonga Karaitiana.., p. 39.

[25] Kalian, M., S. Catinari, U. Heresco-Levi, E. Witztum. "Te matekai wairua" i roto i te waahi tapu: he ahua o "Jerusalem Syndrome". – Hauora Hinengaro, Karakia me te Tikanga, 11, 2008, Nama 2, 161-172.

[26] Elon, A. Op. cit., wh. 71.

Wāhitau poto o tēnei tānga: https://dveri.bg/uwx