I oti i te Komiti o te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao mo nga Tika o te Tamaiti tana arotake mo te whakatinanatanga o nga tika tangata mo nga tamariki i Tiamana. I tukuna e te Komiti nga Tohutohu kua whakahoutia hei whakatinana i roto i nga tau e rima e whai ake nei. Ko nga Tohutohu e pa ana ki nga ahuatanga katoa o nga tika o nga tamariki, mai i nga motika a-iwi me nga herekoretanga o nga tamariki ki te pehea e tika ai te whakahaere i nga tamariki e raru ana ki te ADHD me nga take whanonga.
te Te Komiti o te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao mo nga Tika o te Tamaiti ka aroturuki i te whakatinanatanga o te Kawenata mo nga Tika o te Tamaiti (UN CRC). Ko te UN CRC te taputapu tika tangata o te ao mo nga tamariki. Ka whakatakotohia nga tika matua, whaimana puta noa i te ao, o nga tamariki, tae atu ki te tika ki te whakamarumaru mai i te tutu, te tika ki te matauranga, te whai waahi me te mahi riterite me te tika ki te waatea, te whakangā me te takaro. Ko enei tika mo te ao katoa, ko te tikanga ka pa ki nga tamariki katoa. 192 whenua – tata ki nga whenua katoa o te ao – kua haina i te Huihuinga o te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao mo nga Tika o te Tamaiti.
Ia rima tau ka arotakehia te whakatinanatanga o enei motika kua whakatakotoria i roto i te Kawenata mo ia whenua kua whakamanahia te tikanga. I muri mai ko Tiamana. I te tau 2019 i whakaaetia e te rūnanga a te kawanatanga o Tiamana tetahi purongo i whakaritea e tana tari matua e whakaatu ana i te ahunga whakamua i mahia i Tiamana. I tukuna te ripoata ki te Komiti CRC UN i te tau 2020, katahi ka whai i te arotake, nga patai me nga whakautu me te taapiri atu ki etahi atu korero mai i te hapori tangata, me te Tiamana Institute mo Ngā Tika Tangata.
I te marama o Hepetema ka hui te roopu kawanatanga Tiamana me te Komiti CRC UN i Geneve, a i roto i te huihuinga o te ra katoa i tino korero mo te whakatinanatanga o nga tika tangata mo nga tamariki i Tiamana, tae noa ki tenei ra.
Ko tetahi o nga take i whakaarohia ko te hauora hinengaro. Ko te Komiti CRC UN i mua i te arotake whakamutunga o Tiamana i te tau 2014 i whakaarahia he awangawanga "mo te pikinga o te whakahaunga o nga rongoa-whakaongaonga hinengaro ki nga tamariki me te nui o nga tohu o te Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) or Attention Deficit Disorder (ADD), otirā:
(a) Te i runga i te whakahaunga o te methylphenidate whakaongaonga-hinengaro;
(b) Ko te tango kaha o nga tamariki kua kitea he ADHD, he ADD ranei mai i o ratau whanau me o raatau tuunga i muri mai i roto i nga whare atawhai, i nga hohipera hinengaro ranei, i reira te nuinga o ratou e rongoatia ana ki te rongoa hinengaro."
Ko te Komiti CRC UN me tenei awangawanga i tukuna nga taunakitanga hei whakatutuki i te take. He maha nga mahi i mahia i Tiamana. Kua tae ki te wa ki te whakaaro ki nga hua.
Hei wahanga o nga patai i whakaarahia i te hui o Hepetema 2022, i whakaarahia e nga Tohunga o te Komiti CRC UN te patai mo te tirotiro i te ADHD me te whakamahi i nga raau taero hinengaro i Tiamana i tenei wa.
Ko te Mangai Tiamana o te Manatu Hauora hei waahanga o te roopu roopu kawanatanga Tiamana ki te hui UN CRC i whakautu i te patai. I whakapumau te mangai he take tenei ki te kawanatanga Federal Tiamana.
I kii ano ia, "i titiro matou ki tenei, a he maha nga tikanga i mahia hei tauira mo nga korero me nga kaupapa whakatairanga mo nga tohungatanga me te taupori o te rohe me nga aratohu haumanu i whakawhanakehia, kia tino kitea. Ko te mutunga mai, kua heke iho te whakahaunga mo nga rongoa whakaihiihi i te tau 2014-2018, i heke tata ki te 40 paiheneti.
I kii ano te rangatira i te mutunga o tenei take, "Na reira kaore te kawanatanga e kii ana kei te tino mate te ADHD i Tiamana i tenei wa."
I tuhia e nga tohunga o te Komiti CRC UN tenei, a ka tukuna he taunakitanga hou e tika ana ki a Tiamana e whakaaro ana ki nga korero katoa e waatea ana.
E taunaki ana te Komiti CRC UN kia Tiamana:
”(a) Te whakapakari i nga mahi ki te whakapai ake i te oranga hinengaro o nga tamariki, tae atu ki te whakawhanake i nga ratonga hauora hinengaro-a-hapori me nga mahi tohutohu me nga mahi aukati i roto i nga kura, nga kaainga me nga waahi tiaki rereke;
(b) Me whakarite te aromatawai moata me te motuhake mo nga tohu tuatahi mo nga raruraru hauora hinengaro, ADHD me etahi atu take whanonga, me te whakarato i nga tamariki, o ratou maatua me o ratou kaiako ki nga tohutohu a-rorohiko kore-rongoa, rangahau-a-hinengaro me te tautoko tohunga."
Ka whakawhiwhia ki a Tiamana nga huarahi hei mahi i roto i nga tau e rima e whai ake nei ki te whakatinana tonu i nga tika tangata mo nga tamariki.
