I rukuhia e te Runanga Paremata o te Kaunihera o Uropi i tenei wiki nga take whakahaehae me nga take tika, ka matapaki i nga uara matua i whakatuu ai te Kaunihera i te tau 1950. Kei te haere tonu nga rangahau e whai ana i nga putake ki nga tuhinga i roto i te wahanga o te Huihuinga Pakeha mo Tika Tangata e tohu ana, engari e whakatiki ana i te tika ki te herekore me te haumarutanga o te tangata.
Te Komiti Runanga Paremata i a Tuhinga i whakaaetia i te 2022 i tohu, ko te Huihuinga Pakeha mo nga Tika Tangata (ECHR) "koe anake te tiriti mo nga tika tangata o te ao ki te whakauru i te herenga ki te tika ki te herekore i runga i te take o te ngoikoretanga, me tana whakatakotoranga i roto i te Upoko 5 (1) ( e), e opani ra i te tahi mau pupu (“taata i faaafarohia i te pae totiale” i roto i te mau ta‘o a te Tiribuna no Europa no te mau tiaraa taata) i te fana‘o-roa-raa i te tiaraa no te tiamâraa.”
Hei wahanga o te rangahau mo tenei Te Runanga Komiti mo nga Take Hapori, Hauora me te Whanaketanga Taumau I te Mane i tu tetahi huihuinga me nga tohunga ki te ako ake me te korero ano mo tenei take. I tukuna e nga tohunga nga korero ki nga mema o te Komiti me te patai mo enei.
Te Whakarongo me nga Tohunga
Ahorangi Dr. Marius Turda, Kaiwhakahaere o te Pokapū mo nga Hauora Tangata, Te Whare Wananga o Oxford Brookes, UK i whakaahua i te horopaki o mua i roto i te Huihuinga Pakeha mo Ngā Tika Tangata i hangaia. He tohunga mo te hitori o te eugenics, i tohu ia ko te eugenics i puta tuatahi mai i nga tau 1880 i Ingarangi, a mai i te hora tere me te whanui, ka noho hei ahuatanga o te ao i roto i nga tau e rua.
Ki te tino mohio ki tenei ahuatanga, me maarama ko te kaupapa matua o te eugenics "ko te 'whakapai ake' i te 'kounga' ira o te taupori tangata na roto i te mana o te whakaputa uri, a, i ona tino nui, ma te whakakore i te hunga i whakaarohia. kia 'kare e tika', te tinana me te hinengaro/ranei."
"Mai i te timatanga ka tohe nga tohunga eugenicists me tiaki te hapori mai i te tipu haere o te hunga i tapaina e ratou he 'kare e tika', he 'he kino', he 'kahore o te hinengaro', 'he ngoikore', 'dysgenic' me te 'sub-normal' e tika ana. ki o ratou haua tinana me te hinengaro. Ko o ratou tinana he mea tino tohuhia, kua tapaina he pera me te whakahaehae i runga i taua mea,” ta Prof. Turda te korero.
I tino rongonui a Eugenics puta noa i te ao i te putanga o nga puni whakatoranga o Nazi Germany i nga tau 1940. Ko nga Nazi i roto i a raatau mahi ki te whakamahi i te koiora i kawe i te eugenics ki te tino nui. Heoi, kaore i mutu te eugenics i te hinganga o Nazi Tiamana. I tohu a Ahorangi Turda "I haere tonu nga tono a Eugenic ki te kukume i te tautoko torangapu me te rangahau i muri i te mutunga o te Pakanga Tuarua o te Ao."
Ko te kupu "Whakaaro kino" i whakamahia i roto i te Huihuinga Pakeha mo nga Tika Tangata
Ko te tikanga, ko te tino whakaaro o te 'whakaaro kino' i tuhia ano ki roto i te kaupapa o te 'whakatikatika' i nga tau i muri mai i te pakanga, katahi ka tono whanui atu ki te mau tonu i te whakakino o nga momo tuakiri hapori.
"Ko te hononga i waenga i te hauatanga hinengaro me te ngoikoretanga o te hapori kaore i werohia. Ko te mea pono, ko te tipu haere o te awe o nga ahuatanga taiao me te hapori i runga i te whanaketanga o te whanonga o te tangata i huri ai te reo o te eugenics; engari ko ona waahi matua, i whakapuakihia i roto i nga korero e rua mo te pai o te hapori me nga tikanga ture e pa ana ki te whakahaeretanga o te whakaputa uri, i haere tonu i te wa o muri mai i te pakanga,” ko ta Prof. Turda.
I nga wa o mua, ko te ariā o te 'whakaaro kino' - i roto i ona whakarereketanga katoa - i whai waahi nui ki te hanga i nga whakaaro me nga mahi eugenic, kaore i Ingarangi anake.
I whakatakotohia e Ahorangi Turda, “he maha nga huarahi i horahia hei whakararu me te whakakino i te tangata, me te whakatairanga hoki i nga mahi whakahaehae me te whakaiti i nga tangata haua ako. Ko nga korero a Eugenic mo te ahua o nga whanonga me nga waiaro noa, he mea hangai ki te taha o nga tangata e pai ana ki te hinengaro me nga tangata e kore e tika, a, i te mutunga, ka puta mai nga tikanga hou nui o te whakakoretanga o te hapori, ohaoha, torangapu me te paheketanga o nga tika mo nga wahine. me nga tangata kua tapaina he 'whakaaro kino'."
Kei te marama o tenei te whakaaetanga whanui o te eugenics hei waahanga nui o te kaupapa here hapori mo te whakahaere taupori, me titiro tetahi ki nga mahi a nga mangai o te United Kingdom, Denmark me Sweden i roto te tukanga o te whakatakoto i te Huihuinga Pakeha mo nga Tika Tangata ka whakaaro, ka whakaurua hoki he rara whakawāteatanga, ka whakamanahia te kaupapa here a te kawanatanga ki te wehe me te maukati i nga “tangata ngakau pohehe, te kaikawe waipiro, kaipahua tarukino me te hunga haereere”.
I runga i tenei ahuatanga eugenic, na reira he tino raruraru te whakamahi tonu i tenei korero i roto i te Kawenata mo nga Tika Tangata.
Ahorangi Dr. Marius Turda, Kaiwhakahaere o te Pokapū mo nga Taonga Hauora, Te Whare Wananga o Oxford Brookes, UK
I whakatau a Ahorangi Turda i tana whakaaturanga "I runga i tenei ahuatanga eugenic, na reira he tino raruraru te whakamahi tonu i tenei korero i roto i te Kawenata mo nga Tika Tangata." A, i kii ano ia, "He mea nui kia aro tatou ki nga kupu e whakamahia ana e tatou na te mea ko te reo ake te whakamahi hei pupuri i te whakakino. Mo nga tekau tau inaianei ka noho tonu tenei whakaahua eugenic ki te kore tohu me te kore e patai. Kua tae mai te wa mo te titiro hou ki tenei raruraru katoa, me te aro ki te piri tonu ki te eugenics i muri i te Pakanga Tuarua o te Ao.
