Islom yakkaxudolik Ibrohimiy din boʻlib, 7-asrda Arabistonda Islom paygʻambari Muhammad sollallohu alayhi vasallam tomonidan asos solingan. Musulmonlar deb atalgan islom dinining izdoshlari yagona Xudoga, Allohga ishonadilar va Qur'onni o'zlarining muqaddas kitobi deb biladilar.
Islomiylik esa islomni qattiq talqin qilish asosida davlat barpo etishga intilayotgan siyosiy mafkuralarni ifodalash uchun ishlatiladigan atamadir. Islomiy guruhlar siyosiy jangarilikdan tortib, qurolli zo'ravonlikgacha bo'lgan mafkura va maqsadlari jihatidan farq qilishi mumkin.
Din sifatida islom va siyosiy harakat sifatida islomni farqlash zarur. Musulmonlarning aksariyati o'z e'tiqodlarini tinch yo'l bilan bajaradilar va zo'ravonlikni rad etadilar. Vaholanki, ba’zi radikal islomiy tashkilotlar o‘zlarining siyosiy g‘oyalari yo‘lida terrorchilik harakatlarini amalga oshirdilar.
Musulmonlarga nisbatan chalkashlik va noto'g'ri qarashlarga yo'l qo'ymaslik uchun Islom va islomiylik o'rtasidagi nuanslardan xabardor bo'lib turish muhimdir. Muloqot va o‘zaro tushunish turli jamoalar o‘rtasida tinch-totuv yashashga ko‘maklashish uchun zarurdir.
Islom va zamonaviy davlat
Islom va zamonaviy jamiyat o'rtasidagi uyg'unlik mutafakkirlar, ulamolar va umuman jamiyat a'zolari o'rtasida bahs-munozaralar va turli fikrlarni keltirib chiqaradigan murakkab mavzudir.
Ba'zi musulmonlar Islom va zamonaviy jamiyat o'rtasida mutanosiblik borligiga ishonishadi va Islomning asosiy qoidalarini zamonaviy voqelik va muammolarga mos keladigan tarzda talqin qilish mumkinligini ta'kidlaydilar. Ular islom zamonaviy jamiyatda muhim qadriyatlar bo'lgan ijtimoiy adolat, tenglik, bag'rikenglik va inson huquqlariga hurmat qadriyatlarini targ'ib qiladi, deb ta'kidlaydilar.
Boshqalar esa, ba'zi islom ta'limotlari yoki amaliyotlarining zamonaviy jamiyat me'yorlariga, xususan, ayollar huquqlari, so'z erkinligi, jinsiy xilma-xillik va hokazolarga mos kelishidan xavotirda bo'lishi mumkin. Bu masalalar musulmon jamoalari ichida turli talqinlarga va ichki munozaralarga sabab bo'lishi mumkin.
Shuni ta'kidlash kerakki, islom turli xil tafakkur va talqin maktablariga ega bo'lgan xilma-xil dindir, ya'ni qarashlar e'tiqod va madaniy kontekstlarga qarab farq qilishi mumkin.
Oxir oqibat, Islom va zamonaviy jamiyat o'rtasidagi uyg'unlik musulmonlar va butun jamiyat diniy ta'limotlarni bugungi jamiyat qadriyatlari va me'yorlari nuqtai nazaridan qanday talqin qilishlari va yondashishlariga bog'liq bo'ladi. Tinch va ahil yashashga erishish uchun muloqot, o‘zaro tushunish va har bir inson huquqlarini hurmat qiladigan yechimlarni izlash zarur.
Islom va birga yashash
Ha, islom Yevropadagi boshqa din va e’tiqodlar bilan hamohang yashay oladi va bu ko‘plab Yevropa davlatlarida allaqachon sodir bo‘lmoqda. Evropa turli xil madaniyatlar, dinlar va e'tiqodlar vatani bo'lgan rang-barang qit'a bo'lib, tinch-totuv yashash o'zaro hurmat, bag'rikenglik va dinlararo muloqot orqali mumkin.
Ko'pgina musulmonlar Evropada diniy ozchilik sifatida yashaydilar va o'zlari qabul qilgan mamlakatlarning ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy hayoti bilan shug'ullanadilar. Ular Yevropa davlatlarining qonunlari va konstitutsiyalari bilan kafolatlangan asosiy huquqlarga ega bo‘lib, ular barcha fuqarolarning din va e’tiqod erkinligini himoya qiladi.
Barkamol yashash, shuningdek, har bir insonning o'zi yashayotgan jamiyatning demokratik qadriyatlari va tamoyillarini hurmat qilish qobiliyatiga bog'liq. Bu mamlakat qonunlarini hurmat qilish, dinlararo va madaniyatlararo muloqotni rivojlantirish hamda o‘zaro tushunishni rivojlantirish uchun umumiy til topishni o‘z ichiga oladi.
Turli diniy jamoalar va e'tiqodlar a'zolari noto'g'ri qarashlar va tushunmovchiliklarni bartaraf etish, ijtimoiy hamjihatlikni mustahkamlash va Evropaning xilma-xilligi va madaniy boyishiga hissa qo'shish uchun birgalikda harakat qilishlari juda muhimdir.
Ayrim vaziyatlarda qiyinchiliklar paydo bo‘lishi mumkinligini tan olish muhim, biroq barchani qamrab olish, hurmat qilish va huquqlarini tan olishga ko‘maklashish orqali Islom va boshqa dinlar Yevropada tinch va samarali birga yashashi mumkin.
Islom va dunyoviylik
Ha, musulmon va dunyoviy bo'lish mumkin. Sekulyarizm - davlat va din ishlarini bir-biridan ajratib turuvchi, diniy e'tiqod erkinligi va davlatning diniy betarafligini kafolatlovchi tamoyil. Dunyoviy boʻlish davlatning hech qanday aniq dinga eʼtiqod qilmasligi va barcha fuqarolariga eʼtiqod erkinligini kafolatlashini anglatadi.
Davlat faoliyatida dunyoviylik tamoyilini qo‘llab-quvvatlagan holda, shaxs o‘z diniy e’tiqodiga amal qilgan holda ham musulmon, ham dunyoviy bo‘lishi mumkin. Demak, u shaxsiy va ma’naviy hayotida o‘z diniga amal qilish bilan birga, e’tiqodi va e’tiqodidan qat’i nazar, barcha odamlarning diniy erkinliklarini hurmat qilishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Dunyo boʻylab dunyoviy mamlakatlardagi koʻplab musulmonlar oʻz mamlakatlaridagi dunyoviylik qonunlari va tamoyillarini hurmat qilgan holda oʻz eʼtiqodlarini kundalik hayotlariga singdirib, bu ikkilikni yashab kelmoqdalar.
Dunyoviylik va dinning talqini mamlakatlar va madaniy kontekstlarda farq qilishi mumkinligini tan olish muhimdir. Biroq, hurmat, bag'rikenglik va tinch-totuv yashash kabi asosiy qadriyatlarga rioya qilgan holda musulmon va dunyoviy bo'lish mutlaqo mumkin.
Evropada Islomdan qo'rqish
Bugungi kunda Evropada Islomdan qo'rqish bir qancha murakkab va o'zaro bog'liq omillar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, bu qo'rquv butun Evropa aholisiga taalluqli emas, balki jamiyatning muayyan qatlamlarida mavjud bo'lishi mumkin.
1. Terrorchilik xurujlari: O'zini radikal islomchilar deb da'vo qilgan shaxslar tomonidan sodir etilgan terror xurujlari so'nggi yillarda Yevropani nishonga oldi. Musulmonlarning aksariyati zo'ravonlikni rad etishi va terrorizmni qoralashiga qaramay, bu zo'ravonlik harakatlari xavfsizlik qo'rquvini oshirdi va ayrim musulmonlarni qoralashiga yordam berdi.
2. Ommaviy axborot vositalari va dezinformatsiya: Ommaviy axborot vositalari ba'zida noxolis ma'lumotlarni tarqatish yoki musulmonlar bilan bog'liq alohida voqealarni yoritish orqali qo'rquvni yaratish yoki kuchaytirishda rol o'ynashi mumkin. Noto'g'ri ma'lumotlar noto'g'ri qarashlar va stereotiplarni kuchaytirishi mumkin.
3. Islomni bilmaslik: Islom haqidagi cheklangan yoki noto‘g‘ri bilim noma’lum narsadan qo‘rqishga olib kelishi mumkin. Islom haqidagi oldindan o‘ylab topilgan g‘oyalar va stereotiplar bu din va uning tarafdorlari haqida salbiy tasavvurga olib kelishi mumkin.
4. Millatchilik harakatlarining kuchayishi: Yevropadagi ba'zi millatchilik va ksenofobik harakatlar immigratsiya va islom bilan bog'liq qo'rquvlardan o'zlarining siyosiy kun tartibini targ'ib qilish va ijtimoiy keskinlikni kuchaytirish uchun foydalangan.
5. Madaniyat zarbasi: Ayrim hollarda madaniy tafovutlar Yevropadagi musulmonlarga nisbatan ishonchsizlik tuyg‘usini keltirib chiqarishi mumkin, ayniqsa, gap turli diniy yoki madaniy amaliyotlarga kelganda.
Islomdan qo'rqish ko'pincha umumlashtirish va noto'g'ri tasavvurlarga asoslanganligini va Islom bir xil emas, balki xilma-xil, ko'plab oqim va amaliyotlarga ega ekanligini tan olish kerak. Bu qoʻrquvlarni yengish va yanada inklyuziv jamiyatni rivojlantirish uchun madaniyatlararo muloqotni rivojlantirish, diniy va madaniy xilma-xillik haqida maʼlumot berish, jamoalar oʻrtasida oʻzaro tushunish va hurmatni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega.
Islom va antisemitizm
Islom kontekstida yahudiylarga munosabat murakkab va nozik mavzudir. Islom tarixi tinch-totuv yashash va yahudiy jamoalariga nisbatan bag'rikenglik davrlarini, shuningdek, keskinlik va mojaro davrlarini ham o'z ichiga oladi.
Islomning muqaddas kitobi Qur'onda yahudiylarga "Ahli kitob" degan ijobiy ishoralar mavjud bo'lib, musulmonlar, yahudiylar va nasroniylar o'rtasidagi hamkorlik va o'zaro hurmatga chaqiradi. Biroq, yahudiylarga nisbatan salbiy talqin qilinishi mumkin bo'lgan parchalar ham mavjud. Har qanday dinda bo'lgani kabi, bu matnlarning talqini va tushunishi odamlar va tafakkur maktablari orasida farq qiladi.
Tarix davomida yahudiylar musulmon jamiyatlariga qabul qilingan davrlar bo'lgan, xususan, o'rta asrlarda islomning oltin davrida, ular intellektual, iqtisodiy va madaniy jihatdan gullab-yashnagan.
Biroq, tarix davomida boshqa jamiyatlarda bo'lgani kabi, musulmonlar ko'p bo'lgan ba'zi mamlakatlarda yahudiylarga nisbatan kamsitish va ta'qib qilish davrlari ham bo'lgan.
Bugungi kunda antisemitizm, afsuski, dunyoning turli burchaklarida, jumladan, ayrim musulmon guruhlarida ham mavjud. Ammo shuni yodda tutish kerakki, antisemitizm barcha musulmonlarni anglatmaydi va bir necha kishining harakatlari tufayli butun musulmon jamoatini umumlashtirmaslik yoki qoralamaslik kerak.
Dinlararo muloqot, ta'lim va o'zaro tushunishni rag'batlantirish xurofot va bo'linishlarni bartaraf etish va turli jamoalar, jumladan, musulmonlar va yahudiylar o'rtasida tinch-totuv yashashni ta'minlash uchun juda muhimdir.
Dastlab nashr etilgan Almouwatin.com
