Ó sọ pé: “Gbogbo ìgbà tí mo bá sọ̀rọ̀ nípa rẹ̀, mo máa ń sunkún Awọn iroyin UN, tí ń ṣàpèjúwe bí ìgbékèéyíde ti tan àwọn ọ̀rọ̀ ìkórìíra tí ó mú kí ìgbì apanirun ti ìwà ipá tí kò lè sọ jáde. Ó pàdánù mẹ́ńbà ìdílé àti ọ̀rẹ́ ọgọ́ta nínú ìpakúpa náà.
Niwaju ti awọn UN Gbogbogbo Apejọ ká commemoration ti awọn Ọjọ Ìrònú Àgbáyé lórí Ìpakúpa Rẹpẹtẹ ní 1994 sí àwọn Tutsi ní Rwanda, Iyaafin Mutegwaraba sọrọ pẹlu Awọn iroyin UN nipa ọrọ ikorira ni ọjọ ori oni-nọmba, bawo ni ikọlu 6 Oṣu Kini lori United States Capitol ṣe okunfa iberu ti o jinna, bi o ṣe ye ipaeyarun naa, ati bi o ṣe ṣalaye awọn iṣẹlẹ ti o gbe nipasẹ, si ọmọbirin tirẹ.
Ifọrọwanilẹnuwo naa ti jẹ satunkọ fun mimọ ati gigun.
Ìròyìn Ìparapọ̀ Àwọn Orílẹ̀-Èdè: Ní April 1994, wọ́n gbé ìpè kan sórí rédíò ní Rwanda. Kí ló sọ, báwo ló sì ṣe rí lára rẹ?
Henriette Mutegwaraba: O je ẹru. Ọpọlọpọ eniyan ro pe pipa naa bẹrẹ ni Oṣu Kẹrin, ṣugbọn bẹrẹ ni awọn ọdun 1990, Ijọba ti gbe e jade nibẹ, ni awọn media, awọn iwe iroyin, ati redio, ni iyanju ati waasu ete ti Tutsi.
Ni 1994, wọn n gba gbogbo eniyan niyanju lati lọ si gbogbo ile, ṣọdẹ wọn, pa awọn ọmọde, pa awọn obinrin. Fun igba pipẹ, awọn gbongbo ikorira ti jinna pupọ ni awujọ wa. Lati rii pe Ijọba wa lẹhin rẹ, ko si ireti pe awọn iyokù yoo wa.
Ọmọkunrin ọmọ ọdun 14 ọmọ Rwanda kan lati ilu Nyamata, ti a ya aworan ni Oṣu Karun ọdun 1994, la ipaeyarun naa la nipa fifi ara pamọ labẹ awọn oku fun ọjọ meji.
Ìròyìn UN: Ṣe o le ṣapejuwe ohun ti o ṣẹlẹ ni awọn ọjọ 100 yẹn, nibiti o ti pa eniyan diẹ sii ju miliọnu kan, paapaa nipasẹ awọn ọbẹ?
Henriette Mutegwaraba: O je ko nikan machetes. Eyikeyi tortuous ona ti o le ro nipa, ti won ti lo. Wọ́n fipá bá àwọn obìnrin lò pọ̀, wọ́n fi ọ̀bẹ ṣí inú àwọn aboyún, wọ́n sì fi àwọn èèyàn sínú ihò àbàtà láàyè. Wọ́n pa àwọn ẹran wa, wọ́n ba ilé wa jẹ́, wọ́n sì pa gbogbo ìdílé mi. Lẹhin ipaeyarun, Emi ko ni nkan ti o ku. O ko le sọ boya ile kan wa ni adugbo mi tabi eyikeyi Tutsi nibẹ. Wọn rii daju pe ko si awọn iyokù.
Awọn iroyin UN: Bawo ni o ṣe larada lati ẹru ati ibalokanjẹ yẹn? Ati bawo ni o ṣe ṣalaye ohun ti o ṣẹlẹ si ọmọbirin rẹ?
Henriette Mutegwaraba: Ìpakúpa náà dí ìgbésí ayé wa lọ́pọ̀lọpọ̀. Lati mọ irora rẹ jẹ pataki pupọ, lẹhinna yi ara rẹ ka pẹlu awọn eniyan ti o loye ati fọwọsi itan rẹ. Pin itan rẹ ki o pinnu lati ma jẹ olufaragba. Gbiyanju lati gbe siwaju. Mo ni ọpọlọpọ awọn idi lati ṣe bẹ. Nígbà tí mo là á já, ọmọ ọdún mẹ́tàlá [13] péré ni àbúrò mi obìnrin, òun ló sì ṣe pàtàkì jù lọ. Mo fe lati wa ni lagbara fun u.
Fun awọn ọdun, Emi ko fẹ lati lero irora mi. Emi ko fẹ ki ọmọbinrin mi mọ nitori o ti wa ni lilọ lati ṣe rẹ ìbànújẹ, ki o si ri iya rẹ, ti o farapa. Emi ko ni awọn idahun fun diẹ ninu awọn ibeere ti o beere. Nigbati o beere idi ti ko ni baba-nla, Mo sọ fun awọn eniyan rẹ bi emi ko ni obi. Emi ko fẹ lati fun u ohun ireti ti o ti wa ni lilọ lati ri mi nigbati o rin si isalẹ awọn ibosile ati ki o gba iyawo. Ko si nkankan lati fun mi ni ireti.
Bayi, o jẹ ọdun 28. A sọrọ nipa awọn nkan. O ka iwe mi. O ni igberaga fun ohun ti Mo n ṣe.
UN News: Ninu iwe rẹ, Nipa Eyikeyi Awọn ọna Pataki, o koju ilana imularada ati gbolohun naa "ko tun", ti o ni asopọ si Bibajẹ naa. O tun sọrọ nipa ikọlu lori kapitolu ni Washington, DC ni ọjọ 6 Oṣu Kini ọdun 2021, ni sisọ pe iwọ ko ni imọlara ibẹru yẹn lati ọdun 1994 ni Rwanda. Ṣe o le sọrọ nipa iyẹn?
Henriette Mutegwaraba: A tẹsiwaju lati sọ “ko si lẹẹkansi”, ati pe o tẹsiwaju lati ṣẹlẹ: Bibajẹ, Cambodia, South Sudan. Awon eniyan ni Democratic Republic of Congo ti wa ni pipa bayi, bi mo ti n sọrọ.
Nkankan nilo lati ṣee. Ipaeyarun jẹ idena. Ipaeyarun ko ṣẹlẹ ni alẹ kan. O n gbe ni awọn iwọn lori awọn ọdun, awọn oṣu, ati awọn ọjọ, ati pe awọn ti o n ṣe ipaeyarun mọ ohun ti wọn pinnu ni pato.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà tí mo gbà gbọ́ ti pínyà gan-an. Ifiranṣẹ mi ni "ji". Ìpolongo tó pọ̀ gan-an ló ń ṣẹlẹ̀, àwọn èèyàn ò sì fiyè sí i. Ko si ẹnikan ti o ni aabo si ohun ti o ṣẹlẹ ni Rwanda. Ipaeyarun le ṣẹlẹ nibikibi. Ṣe a ri awọn ami? Bẹẹni. O jẹ iyalẹnu lati rii iru nkan bẹẹ ti n ṣẹlẹ ni Amẹrika.
Ẹ̀yà ẹ̀yà tàbí ti ẹ̀yà ni a ti lò láti gbin ìbẹ̀rù tàbí ìkórìíra sí àwọn ẹlòmíràn, tí ó sábà máa ń yọrí sí ìforígbárí àti ogun, gẹ́gẹ́ bí ó ti rí nínú ọ̀ràn ìpayà ìpakúpa ní Rwanda ní 1994.
Awọn iroyin UN: Ti ọjọ-ori oni-nọmba ba wa ni ọdun 1994 ni Rwanda, ṣe ipaeyarun naa yoo buru bi?
Henriette Mutegwaraba: Lapapọ. Gbogbo eniyan ni foonu tabi tẹlifisiọnu ni ọpọlọpọ awọn orilẹ-ede to sese ndagbasoke. Ifiranṣẹ ti o gba awọn ọdun lati tan le wa ni bayi, ati ni iṣẹju-aaya kan, gbogbo eniyan ni agbaye le rii.
Ti Facebook, Tik Tok, ati Instagram ba wa, yoo ti buru pupọ. Awọn eniyan buburu nigbagbogbo lọ si ọdọ, ti ọkàn wọn rọrun lati baje. Tani o wa lori media media bayi? Ni ọpọlọpọ igba, awọn ọdọ.
Lakoko ipaeyarun, ọpọlọpọ awọn ọdọ darapọ mọ awọn ologun ati kopa, pẹlu itara. Wọ́n kọ àwọn orin tó lòdì sí Tutsi yẹn, wọ́n lọ sílé, wọ́n sì kó ohun tá a ní.
Ìròyìn UN: Kí ni UN le ṣe nípa didapana iru ọrọ ikorira bẹẹ ati idilọwọ atunwi ohun ti ọrọ ikorira yẹn dagba si?
Henriette Mutegwaraba: Ọna kan wa fun UN lati da awọn iwa ika. Nígbà ìpakúpa 1994, gbogbo ayé yí ojú pa dà. Kò sẹ́ni tó wá láti ràn wá lọ́wọ́ nígbà tí wọ́n ń pa ìyá mi, tí wọ́n ń fipá bá ọgọ́rọ̀ọ̀rún àwọn obìnrin lò.
Mo nireti pe eyi kii yoo ṣẹlẹ lẹẹkansi si ẹnikẹni ni agbaye. Mo nireti pe UN le wa ọna kan lati dahun ni iyara si awọn iwa ika.
Odi ti Rwanda Awọn orukọ awọn olufaragba ipaeyarun ni Ile-iṣẹ Iranti Kigali
Awọn iroyin UN: Ṣe o ni ifiranṣẹ kan fun awọn ọdọ ti o wa nibẹ ti n ṣiṣẹ nipasẹ media awujọ, wiwo awọn aworan, ati gbigbọ ọrọ ikorira?
Henriette Mutegwaraba: Mo ni ifiranṣẹ kan fun awọn obi wọn: ṣe o nkọ awọn ọmọ wẹwẹ rẹ nipa ifẹ ati abojuto nipa awọn aladugbo ati agbegbe wọn? Iyẹn ni ipilẹ fun igbega iran kan ti yoo nifẹ, bọwọ fun awọn aladugbo, ti kii ṣe ra sinu ọrọ ikorira.
O bẹrẹ lati awọn idile wa. Kọ awọn ọmọ wẹwẹ rẹ ni ife. Kọ awọn ọmọ rẹ lati ma ri awọ. Kọ awọn ọmọ rẹ lati ṣe ohun ti o tọ lati daabobo idile eniyan. Iyẹn jẹ ifiranṣẹ ti Mo ni.
