Եվրոպացի գիտնականների խմբին՝ ֆրանսիացի հնագետ Ֆրանսուա Դեսեթի գլխավորությամբ, հաջողվել է վերծանել մեծ առեղծվածներից մեկը՝ գծային էլամական գիրը, որը քիչ հայտնի գրային համակարգ է, որն օգտագործվում է ներկայիս Իրանում, գրում է Smithsonian Magazine-ը:
Այս պնդումը բուռն վիճարկվում է հետազոտողների գործընկերների կողմից, բայց եթե ճիշտ է, ապա այն կարող է լույս սփռել մի քիչ հայտնի հասարակության վրա, որը ծաղկել է հին Միջագետքի և Ինդոսի հովտի միջև՝ քաղաքակրթության արշալույսին: Վերջերս «Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie» ամսագրում հրապարակված վերլուծությունը կարող է նաև վերաշարադրել հենց գրի էվոլյուցիան: Էլամական գծային գիրը կազմող նիշերի ընթերցումը վերծանելու համար փորձագետներն օգտագործել են վերջերս ուսումնասիրված արձանագրություններ հին արծաթե ծաղկամանների հավաքածուից։ «Սա վերջին տասնամյակների մեծ հնագիտական հայտնագործություններից մեկն է։ Այն հիմնված է թագավորների անունների նույնականացման և հնչյունական ընթերցման վրա», - ասում է հնագետ Մասիմո Վիդալը Պադուայի համալսարանից:
2015-ին Դեսեթը մուտք գործեց անսովոր արծաթյա ծաղկամանների լոնդոնյան մասնավոր հավաքածու՝ բազմաթիվ մակագրություններով և՛ սեպագիր, և՛ գծային էլամերեն տառերով: Դրանք պեղվել են 1920-ականներին և վաճառվել արևմտյան առևտրականներին, ուստի դրանց ծագումն ու իսկությունը կասկածի տակ են դրվել: Սակայն անոթների վերլուծությունը պարզեց, որ դրանք ավելի շուտ հին են, քան ժամանակակից կեղծիքներ: Ինչ վերաբերում է նրանց ծագմանը, Դեսեթը կարծում է, որ նրանք գտնվել են Սուսայից հարյուրավոր կիլոմետրեր հարավ-արևելք գտնվող թագավորական գերեզմանատանը, որը թվագրված է մ.թ.ա. մոտ 2000 թվականին: – հենց այն ժամանակաշրջանում, երբ օգտագործվում էր գծային էլամերեն գիրը: Ըստ ուսումնասիրության՝ արծաթյա ծաղկամանները ներկայացնում են էլամական թագավորական սեպագիր արձանագրությունների ամենահին և ամբողջական օրինակները։ Նրանք պատկանել են երկու դինաստիաների տարբեր տիրակալների։ Քար գծային էլամերեն արձանագրություններով Լուվրի հավաքածուից։
Ըստ Դեսեթի, անոթների վրայի արձանագրությունների համադրումը շատ օգտակար է եղել էլամական գծային գիրը վերծանելու համար։ Սեպագիր գրված որոշ անուններ այժմ կարելի է համեմատել գծային էլամերեն գրի նշանների հետ, ներառյալ հայտնի էլամացի թագավորների անունները, ինչպիսիք են Շիլհահան։ Հետևելով կրկնվող նշաններին՝ Դեսեթը կարողացավ հասկանալ տառի իմաստը՝ բաղկացած մի շարք երկրաչափական պատկերներից։ Նա նաև թարգմանել է այնպիսի բայեր, ինչպիսիք են «տալ» և «կատարել»: Հետագա վերլուծությունից հետո Դեսեթը և նրա թիմը հայտարարեցին, որ կարողացել են կարդալ 72 նիշ: «Չնայած ամբողջական վերծանումը դեռ հնարավոր չէ հիմնականում սահմանափակ թվով արձանագրությունների պատճառով, մենք ճիշտ ուղու վրա ենք»,- եզրակացնում են հետազոտության հեղինակները։ Առանձին տեքստերի թարգմանության քրտնաջան աշխատանքը շարունակվում է։ Խնդիրի մի մասն այն է, որ էլամերենը, որը խոսվում է տարածաշրջանում ավելի քան 3,000 տարի, չունի հայտնի ազգակիցներ, ինչը դժվարացնում է որոշել, թե ինչ ձայներ կարող են ներկայացնել նշանները:
Էլամերեն խոսողները բնակեցրել են հարավային և հարավ-արևմտյան Իրանը` Խուզեստանը, քանի որ հին պարսկերենում Էլամի անունը եղել է Hujiyā, և Fars (քանի որ հնարավոր է, որ այն տարածված է եղել նաև Իրանի բարձրավանդակի այլ տարածքներում մինչև մ.թ.ա. III հազարամյակը):
III հազարամյակում շումերաաքքադական աղբյուրներից հայտնի են Էլամի մի շարք քաղաք-պետություններ՝ Շուշեն (Շուշուն, Սուսա), Անշան (Անչան, այսօր՝ Թեփե-Մալյան Շիրազի մոտ՝ Ֆարսում), Սիմաշկի, Ադամդուն և այլն։
II հազարամյակում Էլամի կարևոր բաղկացուցիչներից էին Շուշենն ու Անչանը։ Ք.ա 6-րդ դարի կեսերին Էլամի Աքեմենյան կայսրությանը միանալուց հետո էլամերեն լեզուն պահպանեց իր առաջատար դիրքը ևս երկու դար՝ աստիճանաբար իր տեղը զիջելով պարսկերենին։
Լուսանկարը` 72 վերծանված ալֆա-վանկային նշանների ցանց, որոնց վրա հիմնված է Գծային էլամիտի տառադարձման համակարգը: Ամենատարածված գրաֆիկական տարբերակները ցուցադրվում են յուրաքանչյուր նշանի համար: Կապույտ նշանները վկայված են հարավ-արևմտյան Իրանում, կարմիրները՝ հարավ-արևելքում: Սև նշանները բնորոշ են երկու տարածքների համար: F. Desset
