ორმხრივი მიზიდულობის ოთხი ტიპი - ერთი კარგი და სამი არც ისე კარგი
მიჯაჭვულობა არის ადამიანებს შორის ემოციური კავშირების ჩამოყალიბების ორმხრივი პროცესი, რომელიც გრძელდება განუსაზღვრელი ვადით, მაშინაც კი, როდესაც ადამიანები განცალკევებულნი არიან. მოზრდილებისთვის მიჯაჭვულობა სასარგებლო უნარი და ადამიანის მოთხოვნილებაა. ბავშვებისთვის ეს არის სასიცოცხლო აუცილებლობა და პირველი ფსიქოლოგიური გამოცდილება, საიდანაც აგებულია მიდგომა მომავალში ურთიერთობებისადმი.
მიჯაჭვულობა, როგორც საყვარელ ადამიანებთან ურთიერთობის ინსტრუმენტი არ არის ჩართული ჩვილის ტვინში, მაგრამ ყალიბდება მნიშვნელოვან ზრდასრულთან კომუნიკაციის დროს. როგორც წესი, ეს არის დედა ან მამა, ნაკლებად ხშირად - ბებია ან ვინმე სხვა, თუ ბავშვი დარჩა მშობლების გარეშე. ოჯახში, სადაც მშვიდობა, სიმშვიდე და ურთიერთგაგება სუფევს, ბავშვი კი სიყვარულსა და მზრუნველობაში იზრდება, ბავშვს უვითარდება ნორმალური მიჯაჭვულობა, რომელსაც ფსიქოლოგები „სანდოს“ უწოდებენ.
„არაჯანსაღი გარემოში და მნიშვნელოვანი ზრდასრულის კონფლიქტურ, არასტაბილურ ქცევასთან ერთად, ვლინდება მიჯაჭვულობის აშლილობა - ემოციური დისფუნქცია, რომლის დროსაც ბავშვს და მისგან გამოზრდილ ზრდასრულს არ შეუძლიათ შექმნან ძლიერი, ჯანსაღი, გრძელვადიანი ურთიერთობა. სხვა ადამიანები“, - განმარტავს ევგენია სმოლენსკაია, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრის კლინიკური ფსიქოლოგი.
მიჯაჭვულობის დარღვევა გამოიხატება უნდობლობაში, შიშებში, შფოთვაში, სიფხიზლეში, ადაპტაციაში სირთულეებში, თანადამოკიდებულებისკენ ლტოლვაში, ქცევის აშლილობებში, რომელთა არსი ერთ რამეში იშლება - სწორი პარტნიორის არჩევის შეუძლებლობა და ბედნიერი ურთიერთობის დამყარება. როგორ ამოვიცნოთ მიჯაჭვულობის დარღვევები და რა ვუყოთ მათ - ამბობს ჩვენი ექსპერტი ევგენია სმოლენსკაია.
გატეხილი მიმაგრების მიზეზები
მიჯაჭვულობის თეორია 1960-70-იანი წლების ბოლოს დაასაბუთა ინგლისელმა ფსიქიატრმა და ფსიქოანალიტიკოსმა ჯონ ბოულბიმ, ფსიქოლოგ მერი ეინსვორტთან თანამშრომლობით, რომელმაც ეს ფენომენი აღწერა, როგორც მჭიდრო ემოციური კონტაქტი შვილსა და დედას შორის. დროთა განმავლობაში ბოულბი მიხვდა, რომ ჩვილობის ასაკში ჩამოყალიბებული კავშირი აქტიურ როლს თამაშობს მთელი ცხოვრების განმავლობაში, გავლენას ახდენს ინტერპერსონალურ ურთიერთობებზე და ყველა კოგნიტურ პროცესზე.
1980-იანი წლების ბოლოს მეცნიერებმა განაგრძეს ბოულბისა და აინსვორტის იდეების შემუშავება და დაადგინეს, რომ პარტნიორებს შორის ურთიერთქმედება სიყვარულში, მეგობრობასა და საქმიან ურთიერთობებშიც კი ჰგავს შვილსა და მშობელს შორის ურთიერთობას. ისევე, როგორც დედასა და პატარას შორის კავშირი, სადაც ყველა იღებს საკუთარ კურთხევას და მხარდაჭერას, ისე რომანტიკული ურთიერთობები არის უსაფრთხო საფუძველი, სისტემა, რომელიც ეხმარება თითოეულს წყვილში და ორივე ერთად ასახავს შიდა და გარე გავლენას, ადაპტირდება სირთულეებთან და სიხარულებთან.
მეცნიერთა მთავარი აღმოჩენა იყო ის ფაქტი, რომ მშობლებისა და შვილების კონტაქტებში ჩამოყალიბებული პრინციპები გავლენას ახდენს რომანტიკულ ურთიერთობებში მიჯაჭვულობაზე. მიჯაჭვულობის ტიპი ყალიბდება ძალიან ადრეულ ბავშვობაში და სტაბილური რჩება მთელი ცხოვრების განმავლობაში, თუმცა მასზე შეიძლება გავლენა იქონიოს შეძენილმა გამოცდილებამ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ადამიანი შეიძლება აღიზარდოს უსაფრთხო გარემოში, მაგრამ სასიყვარულო ურთიერთობაში უარყოფითი გამოცდილების გავლის შემდეგ განუვითარდეს მიჯაჭვულობის დარღვევა - და პირიქით. შესაძლებელია სიტუაციის უკეთესობისკენ გამოსწორება, მაგრამ ეს ძალიან რთულია, რადგან შემუშავებულია ქცევის გარკვეული მოდელები, რომლებიც უნდა შეიცვალოს და სპეციალისტის დახმარების გარეშე შეუძლებელია.
დანართის ტიპები და როგორ განსხვავდებიან ისინი
ფსიქოლოგები ურთიერთობაში მიჯაჭვულობის ოთხ ძირითად ტიპს გამოყოფენ. ამათგან მხოლოდ სანდო ხასიათდება, როგორც ხარისხობრივად მისაღები პიროვნული ბედნიერებისთვის, დანარჩენი სამი კი ითვლება მასში შემაფერხებელ დარღვევად.
1. სანდო ტიპის დანართი
ახასიათებს საკუთარი თავის პოზიტიური იმიჯი და სხვების პოზიტიური იმიჯი – ანუ ამ ტიპის ადამიანმა იცის როგორ დააფასოს საკუთარი თავი და ენდოს სხვებს. უსაფრთხო მიჯაჭვულობის მქონე ადამიანები ღიაა პარტნიორის მიმართ, არ ეშინიათ ემოციური სიახლოვის, მათ სურთ და შეუძლიათ იყვნენ მოსიყვარულე და გულწრფელები. ფსიქოლოგების აზრით, ერთად ცხოვრებაში ჰარმონიის შანსები ყველაზე მაღალია უსაფრთხო მიჯაჭვულობის მქონე პერსონაჟებისთვის, რაც ხელს უწყობს რომანტიული ურთიერთობების დადებით აღქმას და საერთო კმაყოფილებას.
2. შფოთვითი ტიპის მიჯაჭვულობა
ახასიათებს საკუთარი თავის ნეგატიური იმიჯი და სხვების პოზიტიური იმიჯი („მე ვარ ცუდი / ოჰ, ისინი კარგები არიან“): ეს ტიპი თავს იტანჯება ეჭვებითა და შფოთვით, განსაკუთრებით თუ სიყვარულის ობიექტი ცივი ან თავშეკავებულია. შფოთვითი მიჯაჭვულობის მქონე ადამიანს ახასიათებს ემოციური ინტიმური სიახლოვის მწვავე სურვილი, პარტნიორის გრძნობების მუდმივი დადასტურების მოთხოვნილება, რაც ხშირად იწვევს ურთიერთდამოკიდებულებას. ასეთი მიჯაჭვულობის მქონე ადამიანებს ახასიათებთ თავდაჯერებულობა, ეჭვიანობა, ემოციური გამოხატულება.
3. დანართის აცილება-უარმყოფელი ტიპი
ფსიქოლოგები მიჯაჭვულობის მესამე და მეოთხე ტიპს მიაწერენ იმას, რაც სრულწლოვანებამდეა შეძენილი, გამოცდილების შედეგად: ისინი ბავშვებისთვის უცნობია. აცილებადი-უარმყოფელი მიჯაჭვულობა დამახასიათებელია დამოუკიდებელი ადამიანებისთვის, რომლებისთვისაც მიუღებელია მაღალი სიახლოვე და გრძნობებში გახსნილობა. ყველაზე ხშირად ისინი ეგოისტები არიან, რადგან მათი „სამუშაო“ მოდელი არის საკუთარი თავის პოზიტიური სურათი და სხვების ნეგატიური სურათი, რაც ხსნის რომანტიკულ ურთიერთობებში თავმოყვარეობას. ამ ტიპის მიჯაჭვულობა თავდაცვითია, თრგუნავს და მალავს თავის ემოციებს.
4. შფოთვა-აცილებადი მიჯაჭვულობა
ამ ტიპის მიჯაჭვულობა ხასიათდება საკუთარი თავის და სხვათა ნეგატიური იმიჯით და ჩვეულებრივ ვლინდება მათში, ვინც რეალურად განიცდიდა ურთიერთობას - ფიზიკური, მორალური ან სექსუალური ძალადობისგან. ასეთი ადამიანებისთვის რთულია იყვნენ მოსიყვარულე და გახსნილები, მიუხედავად ინტიმური ურთიერთობის სურვილისა. დაშორების სურვილი ნაკარნახევია უარყოფის შიშით და დისკომფორტით ნებისმიერი სახის კონტაქტისგან. ისინი არამარტო არ ენდობიან პარტნიორს, არამედ თავს სიყვარულის ღირსადაც არ თვლიან.
როგორ მოქმედებს დანართის ტიპი ურთიერთობებზე
უსაფრთხო ტიპის მიჯაჭვულობის მქონე იღბლიანი ადამიანები უფრო მეტად კმაყოფილდებიან ურთიერთობებით, ვიდრე სხვა ვარიანტების მქონე ადამიანები - როგორც ურთიერთგაგება კომუნიკაციაში, ასევე სექსუალურ ინტერაქციაში. მათ სურთ ინტიმური ურთიერთობა, აფასებენ ერთგულებას, ენდობიან ერთმანეთს და აქვთ ზღაპრული ცხოვრების ყველა შანსი და ისინი ბედნიერად ცხოვრობდნენ.
ამავდროულად, გრძელვადიანი ურთიერთობები ხდება სხვა ტიპის მიჯაჭვულობის მქონე ადამიანებში. მაგალითად, შეშფოთებულ ტიპს შეუძლია გრძელვადიანი ურთიერთობები, ხოლო უსასრულოდ იტანჯება მრავალი უარყოფითი გამოცდილებით. ასეთ პერსონაჟებს ეშინიათ მიტოვების, ისინი არ არიან დარწმუნებულნი თავიანთ მნიშვნელობაში პარტნიორისთვის და მის გრძნობებში. ისინი ყოველდღე ცხოვრობენ თავიანთი რწმენის საწინააღმდეგოდ, იბრძვიან თავიანთი მყიფე ბედნიერების შესანარჩუნებლად.
დღევანდელი ზრდასრულთა თითქმის ნახევარს - მეცნიერები ამბობენ, რომ ეს მაჩვენებელი 45%-ს შეადგენს - ბავშვობაში მშობლებთან უსაფრთხო მიჯაჭვულობა არ განუვითარდა. სამწუხაროდ, ეს არ არის მხოლოდ წარსულის ფაქტი, არამედ ის, რაც გავლენას ახდენს მთელ ცხოვრებაზე. მიჯაჭვულობის დარღვევა გავლენას ახდენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ურთიერთობების ხარისხზე და არა მხოლოდ საყვარელ ადამიანებთან. პერფექციონიზმი, თანადამოკიდებულება, კონტრდამოკიდებულება და ზოგადი შფოთვა ასევე შეიძლება იყოს მიბმულობის დარღვევების შედეგი.
ჩამოყალიბებული ტიპის მიჯაჭვულობა ხურავს კავშირებს მოჯადოებულ წრეში, აიძულებს ქვეცნობიერად გაიმეორო იგივე სცენარები ურთიერთობების განვითარებისთვის, "გატეხილი" მოდელის განმეორებით რეპროდუცირება და, რაც განსაკუთრებით სამწუხაროა, არასწორი ურთიერთობის კოდის გავლა. თაობიდან თაობას. სწორედ ამიტომ, პრობლემის იდენტიფიცირების შემდეგ, აუცილებელია მასზე მუშაობა - იმისათვის, რომ ისწავლოს ფსიქოანალიზის და სწორი თერაპიის დახმარებით ნორმალური ურთიერთობების დამყარება და სწორი უნარების მემკვიდრეობით გადაცემა.
