”ყოველთვის, როცა ამაზე ვსაუბრობ, ვტირი,” - უთხრა მან გაეროს ახალი ამბები, სადაც აღწერილია, თუ როგორ ავრცელებდა პროპაგანდა სიძულვილის გზავნილებს, რამაც გამოიწვია ენით აუწერელი ძალადობის სასიკვდილო ტალღა. მასობრივი ხოცვა-ჟლეტის დროს მან ოჯახის 60 წევრი და მეგობარი დაკარგა.
გაეროს გენერალური ასამბლეის ხსენების წინ 1994 წელს რუანდაში ტუტსების წინააღმდეგ გენოციდზე რეფლექსიის საერთაშორისო დღექალბატონი მუტეგვარაბა ესაუბრა გაეროს ახალი ამბები სიძულვილის ენის შესახებ ციფრულ ეპოქაში, როგორ გამოიწვია 6 იანვრის თავდასხმამ შეერთებული შტატების კაპიტოლიუმზე ღრმა შიში, როგორ გადაურჩა იგი გენოციდს და როგორ აუხსნა მან საკუთარ ქალიშვილს განვლილი მოვლენები.
ინტერვიუ რედაქტირებულია სიცხადისთვის და სიგრძისთვის.
გაეროს ახალი ამბები: 1994 წლის აპრილში რუანდაში რადიოთი გამოვიდა ზარი. რა ეწერა და რას გრძნობდით?
ჰენრიეტ მუტეგვარაბა: საშინელება იყო. ბევრი ფიქრობს, რომ მკვლელობა აპრილში დაიწყო, მაგრამ 1990-იანი წლების დასაწყისიდან მთავრობამ გამოაქვეყნა ის მედიაში, გაზეთებსა და რადიოში, წაახალისა და ქადაგებდა ანტიტუტსის პროპაგანდას.
1994 წელს ისინი ყველას მოუწოდებდნენ, წასულიყვნენ ყველა სახლში, ნადირობდნენ მათზე, მოეკლათ ბავშვები, მოეკლათ ქალები. დიდი ხნის განმავლობაში, სიძულვილის ფესვები ძალიან ღრმა იყო ჩვენს საზოგადოებაში. იმის დანახვა, რომ მთავრობა მის უკან იდგა, არ იყო იმედი, რომ გადარჩენილები იქნებოდნენ.
14 წლის რუანდელი ბიჭი ქალაქ ნიამატადან, რომელიც გადაიღეს 1994 წლის ივნისში, გადაურჩა გენოციდს ორი დღის განმავლობაში გვამების ქვეშ დამალული.
გაეროს ახალი ამბები: შეგიძლიათ აღწეროთ რა მოხდა ამ 100 დღის განმავლობაში, სადაც მილიონზე მეტი ადამიანი დაიღუპა, ძირითადად მაჩეტებით?
ჰენრიეტ მუტეგვარაბა: ეს არ იყო მხოლოდ მაჩეტეები. მათ გამოიყენეს ნებისმიერი მღელვარე გზა, რომელზეც შეგიძლიათ იფიქროთ. აუპატიურებდნენ ქალებს, ორსულთა საშვილოსნო დანით ხსნიდნენ და ადამიანებს ცოცხლად ათავსებდნენ სეპტიკურ ხვრელებში. მათ დახოცეს ჩვენი ცხოველები, დაანგრიეს ჩვენი სახლები და დახოცეს მთელი ჩემი ოჯახი. გენოციდის შემდეგ აღარაფერი დამრჩა. ვერ გეტყვით, იყო თუ არა ოდესმე ჩემს უბანში სახლი თუ იქ რაიმე ტუტსი. ისინი დარწმუნდნენ, რომ გადარჩენილი არავინ იყო.
გაეროს ამბები: როგორ განიკურნებით ამ ტერორისა და ტრავმისგან? და როგორ ახსნი რა დაემართა შენს ქალიშვილს?
ჰენრიეტ მუტეგვარაბა: გენოციდმა ჩვენი ცხოვრება მრავალი თვალსაზრისით გაართულა. თქვენი ტკივილის გაცნობიერება ძალიან მნიშვნელოვანია, შემდეგ გარშემორტყმულიყავით იმ ადამიანებით, რომლებსაც ესმით და ადასტურებენ თქვენს ისტორიას. გააზიარე შენი ამბავი და გადაწყვიტე არ გახდე მსხვერპლი. სცადეთ წინსვლა. ბევრი მიზეზი მქონდა ამის გასაკეთებლად. როცა გადავრჩი, ჩემი ახალგაზრდა და მხოლოდ 13 წლის იყო და მთავარი მიზეზი ის იყო. მინდოდა მისთვის ძლიერი ვყოფილიყავი.
წლების განმავლობაში არ მინდოდა ჩემი ტკივილი მეგრძნო. არ მინდოდა ჩემს ქალიშვილს სცოდნოდა, რადგან ეს მას გაამწარებდა და დედამისს, რომელიც დაშავდა. მის მიერ დასმულ კითხვებზე პასუხი არ მქონდა. როცა მკითხა, რატომ არ გყავს ბაბუა, მე ვუთხარი, რომ ჩემსავით ადამიანებს მშობლები არ ჰყავთ. არ მინდოდა მისთვის მოლოდინი გამეჩინა, რომ ჩემს ნახვას აპირებდა, როცა სადარბაზოში გაივლის და გათხოვდება. იმედის მომცემი არაფერი იყო.
ახლა ის 28 წლისაა. რაღაცეებზე ვსაუბრობთ. მან წაიკითხა ჩემი წიგნი. ის ამაყობს იმით, რასაც მე ვაკეთებ.
გაეროს ამბები: თქვენს წიგნში, ყველა საჭირო საშუალებით, თქვენ მიმართავთ სამკურნალო პროცესს და ფრაზას „აღარასდროს“, რომელიც დაკავშირებულია ჰოლოკოსტთან. თქვენ ასევე ისაუბრეთ 6 წლის 2021 იანვარს ვაშინგტონში, კაპიტოლიუმზე თავდასხმაზე და თქვით, რომ შიშის გრძნობა არ გიგრძვნიათ რუანდაში 1994 წლის შემდეგ. შეგიძლია ამაზე ისაუბრო?
ჰენრიეტ მუტეგვარაბა: ჩვენ ვამბობთ "აღარასდროს" და ასეც ხდება: ჰოლოკოსტი, კამბოჯა, სამხრეთ სუდანი. კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში ხალხს კლავენ, როგორც მე ვამბობ.
რაღაც უნდა გაკეთდეს. გენოციდის პრევენცია შესაძლებელია. გენოციდი ერთ ღამეში არ ხდება. ის წლების, თვეების და დღეების განმავლობაში მოძრაობს გრადუსით და გენოციდის ორკესტრირებულებმა ზუსტად იციან რას აპირებენ.
ახლა, ჩემი შვილად აყვანილი ქვეყანა, შეერთებული შტატები, ძალიან გაყოფილია. ჩემი მესიჯია "გაიღვიძე". იმდენი პროპაგანდა ხდება და ხალხი ყურადღებას არ აქცევს. არავინ არ არის დაზღვეული რა მოხდა რუანდაში. გენოციდი ყველგან შეიძლება მოხდეს. ჩვენ ვხედავთ ნიშნებს? დიახ. შოკისმომგვრელი იყო ამერიკის შეერთებულ შტატებში მსგავსი რამის დანახვა.
რასობრივი ან ეთნიკური დისკრიმინაცია გამოიყენებოდა სხვების შიშის ან სიძულვილის გასაღვივებლად, რაც ხშირად იწვევს კონფლიქტს და ომს, როგორც 1994 წელს რუანდის გენოციდის შემთხვევაში.
გაეროს ახალი ამბები: ციფრული ეპოქა რომ არსებობდეს 1994 წელს რუანდაში, იქნებოდა თუ არა გენოციდი უარესი?
ჰენრიეტ მუტეგვარაბა: სრულიად. ყველას აქვს ტელეფონი ან ტელევიზორი ბევრ განვითარებად ქვეყანაში. მესიჯი, რომლის გავრცელებას წლები სჭირდებოდა, ახლა შეიძლება იქვე გამოქვეყნდეს და ერთ წამში მისი დანახვა ყველას შეუძლია მსოფლიოში.
Facebook, Tik Tok და Instagram რომ ყოფილიყო, ბევრად უარესი იქნებოდა. ცუდი ხალხი ყოველთვის ახალგაზრდობისკენ მიდის, რომლის გონების გაფუჭებაც ადვილია. ვინ არის ახლა სოციალურ მედიაში? უმეტეს შემთხვევაში, ახალგაზრდები.
გენოციდის დროს უამრავი ახალგაზრდა შეუერთდა მილიციას და მონაწილეობა მიიღო, გატაცებით. მღეროდნენ იმ ანტიტუტსის სიმღერებს, შევიდნენ სახლებში და წაიღეს რაც გვქონდა.
გაეროს სიახლეები: რისი გაკეთება შეუძლია გაერომ ასეთი სიძულვილის ენის ჩასახშობად და თავიდან აიცილოს იმის განმეორება, რაშიც გადაიზარდა ეს სიძულვილი?
ჰენრიეტ მუტეგვარაბა: გაეროსთვის არსებობს გზა, რომ შეაჩეროს სისასტიკე. 1994 წლის გენოციდის დროს მთელმა მსოფლიომ დახუჭა თვალი. არავინ გამოგვივიდა დასახმარებლად, როცა დედაჩემი მოკლეს, როცა ასობით ქალბატონი გააუპატიურეს.
ვიმედოვნებ, რომ ეს არასოდეს განმეორდება არავის მსოფლიოში. ვიმედოვნებ, რომ გაერო შეძლებს სისასტიკეებზე სწრაფად რეაგირების გზას.
რუანდის კედელი გენოციდის მსხვერპლთა სახელები კიგალის მემორიალურ ცენტრში
გაეროს სიახლეები: გაქვთ თუ არა გზავნილი ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც მანევრირებას ახდენენ სოციალური მედიის საშუალებით, ხედავენ სურათებს და ისმენენ სიძულვილის ენას?
ჰენრიეტ მუტეგვარაბა: მე მაქვს მესიჯი მათ მშობლებთან: ასწავლით თქვენს შვილებს მეზობლებისა და საზოგადოების მიმართ სიყვარულსა და ზრუნვას? ეს არის საფუძველი იმ თაობის აღზრდისთვის, რომელიც შეიყვარებს, პატივს სცემს მეზობლებს და არ იზიარებს სიძულვილის ენას.
ეს ჩვენი ოჯახებიდან იწყება. ასწავლეთ თქვენს ბავშვებს სიყვარული. ასწავლეთ თქვენს შვილებს არ დაინახონ ფერი. ასწავლეთ თქვენს შვილებს გააკეთონ ის, რაც სწორია ადამიანის ოჯახის დასაცავად. ეს მესიჯი მაქვს.
