15/28 февруари 2021 година – Недела на блудниот син, втора подготвителна за Великиот пост. Во пресрет на овој ден, на сеноќното бдение се пее 136-тиот псалм „На реките вавилонски“. Понуда на Pravoslavie.Rus теолошки и филолошки коментар на овој химn од православна перспектива.
На Големиот четириесетден му претходат четири подготвителни недели. Во овој период, Посниот триод нуди многу литургиски текстови кои нè подготвуваат за Великиот пост. Така, на утрените во Неделата на блудниот син, а потоа и во неделата на месото и сирењето, откако ќе се испееја полиелеос псалмите (134 и 135) „Пофалете го името Господово“ и „Исповедајте му на Господа“, Псалм 136. На вавилонските реки“ се пее и.
Типикон, давајќи литургиски упатства на Утрената во Неделата на блудниот син, нè упатува да го испееме третиот псалм на два полиелеински псалма: „На вавилонските реки“ со црвена алелуја[1]. Црковнословенската фраза „црвена алелуја“ буквално се преведува како „убава алелуја“[2]. Се гледа дека Типиконот, наредувајќи така да се пее овој псалм, го разликува од позадината на претходните два псалма.
136-тиот псалм се состои од девет стиха. Во црковнословенските текстови на Библијата е насловено со зборовите: „На Давид Еремија“[3]. Во хебрејската Библија, псалмот не е испишан со името на авторот; во латинската и грчката Библија е дадено името на Давид[4].
Постојат различни мислења поврзани со авторството на 136-тиот псалм. Силната носталгија за татковината, јасно изразена во неа (стихови 5-6), нè поттикнува да мислиме дека авторот бил меѓу оние заробеници кои по декретот на персискиот крал Кир во 538 година п.н.е., се вратиле во разурнатиот Ерусалим.
Црковнословенскиот текст на 136. псалм е следниов:
„Дејвид Еремија.
На вавилонските реки, таму со седа коса и плаках, секогаш спомни ни го Сион. Среде неговите врби органите ни се обесени. Како да имаше прашања за заробеништвото на нас за зборовите на песната и нè водат за пеењето: пејте ни од песните на Сион. Како да ја пееме песната Господова во туѓа земја? Ако те заборавам, Ерусалиме, нека ми биде заборавена десната рака. Прикачи ми го јазикот за гркланот, ако не те паметам, ако не го принесам Ерусалим, како на почетокот на мојата радост. Спомни, Господи, синови Едомови, на денот на Ерусалим, кои велат: исцрпи, исцрпи до неговите темели. Проклета ќерко Вавилонска, блажен е оној што ќе ти ја врати твојата награда, дури и ако ти ни вратиш. Блажен е оној што ги има и ги крши вашите бебиња на камен“[5].
Вавилонско заробеништво
„На вавилонските реки“ - употребата на множина во фразата „крај реките“ (синодален превод) означува различни области долж реките Тигар и Еуфрат со нивните притоки и вештачки канали, што ги влечеле Вавилонците за да ги наводнуваат нивните полиња, каде што биле и живееле заробени еврејски семејства[6].
Множината на глаголите „седохом и плакахом“ се однесува на комуникацијата на заробениците меѓу себе. Заедно плачат и сочувствуваат еден со друг, сеќавајќи се на Сион - во овој случај, зборот се поврзува со Ерусалим или Храмот.
Ние сме во заробеништво на гревот - „на вавилонските реки“
„On verbiy… obesihom“ – црковнословенскиот глагол „дебелина“, како и грчкиот „κρεμασθῆναι“, во контекст на вториот стих на руски е преведен како „обесени“.
„Нашите органи“ – во грчкиот текст е зборот ὄργανα. Беше позајмен во црковнословенскиот текст без превод. Зборот ὄργανα на руски е преведен како „инструменти“, додека го читаме синодалниот превод, можеме да разбереме дека зборуваме за музички инструменти: „ги обесивме нашите харфи“. Музичките инструменти обесени на дрвјата покажуваат дека Евреите ја оставиле настрана забавата.
Химната „На вавилонските реки“ од првите стихови го открива целото значење на Великиот пост. Ние сме во заробеништво на гревот - „на вавилонските реки“. Како и Евреите, ние треба да ја оставиме настрана радоста и да размислуваме за нашите гревови, да се сеќаваме на Сион - Царството Небесно или Небесниот Ерусалим.
Сион песни
„Како да има прашања за нас заробениците за зборовите на песната и нè водат за песната: пеј ни од песните на Сион“: ако е преведен од хебрејски, овој стих гласи вака: „Таму оние што заробија ги баравме од нас зборовите на песната; а нашите угнетувачи се радуваат: пејте ни од песните на Сион“.
„Прашител“ – „нарачан“ или „побаруван“. Заробените Вавилонци барале од Евреите да им кажат неколку зборови од Божествените песни и пофалби што ги пееле во Ерусалим[7].
„Како можеме да ја пееме песната Господова во туѓа земја? – за да можете да го преведете четвртиот стих. „Зошто не им беше дозволено да пеат во туѓа земја? Зашто нечистите уши не требало да ги слушнат овие таинствени химни“[8] – го толкува овој дел свети Јован Златоуст[9].
„Странската земја“ не е само земја далеку од светиот град, таа е нечиста паганска земја (види: Езек. 4:13-14), која давала „нечист леб“.
Свети Јован Златоуст повикува со особено внимание да се набљудува себеси и да изгради вистински живот на таков начин да не стане заробеник, отуѓен и екскомунициран од татковиот град[10]. „Сите ќе го слушаме ова и ќе научиме од него. Како што кога им го одзедоа градот, тогаш почнаа да го бараат, така и многумина од нас ќе го доживеат истото кога тој ден ќе бидат лишени од планинскиот Ерусалим“ [11], – вака св. Јован го коментира 136-тиот псалм.
Ерусалим - почеток на радоста
„Ако те заборавам, Ерусалиме, нека ми биде заборавена десната рака. Закачи ми го јазикот за гркланот, ако не те спомнам, ако не го принесам Ерусалим, како на почетокот на мојата радост“: петтиот и шестиот стих се изградени на принцип на заклетва: „Ако јас. заборави, нека ме заборави мојата десна рака; ако не се сеќавам, нека ми се залепи јазикот за непцето“. Авторот на псалмот е подготвен да биде казнет поради прекршувањето на заветите, односно ако не го постави Ерусалим за почеток на својата радост, Господ нека му ја одземе можноста да свири на харфа со десната рака, и забрани му на јазикот да ги пее песните на Сион.
И пеењето на овој псалм во подготвителниот период за Великиот пост не повикува да го поставиме Ерусалим, Царството Небесно, како почеток на нашата радост.
Синови на Едом
Псалмистот, свртувајќи се кон Бога, се моли на Господа да се сети на лошите дела на Едомците што ги направиле за време на уништувањето на Ерусалим во 587 година п.н.е. (види: Обд. 1:10–15): „Сети се, Господи, синови Едомови, на денот на Ерусалим, велејќи: исцрпи, исцрпи до темелите на него“.
Идумеите, сродници на Евреите, отсекогаш биле непријателски настроени кон својот брат и во сите тажни настани од неговиот живот тие земале активно и злобно учество (види: Ам. 1:11).
А „денот на Ерусалим“ е денот кога Ерусалим беше целосно уништен, градот беше лишен од одбранбени ѕидини и кули, буквално „соблечен“ (Ис. 3:17).
Ќерка на Вавилон
„Вавилонска проклета ќерка, блажен е оној што ќе те награди со твојата награда, што ни ја награди“ – во рускиот превод на псалмот, ќерката на Вавилон се нарекува разурнувач. Грчкиот текст ја нарекува „несреќна“ (ταλαίπωρος [12]), па оттука и зборот „проколнат“ – несреќна, бедна [13].
Грозниот израз „благословен е оној што ги зема и ги крши вашите бебиња од камен“, според некои коментари на Псалтирот, укажува на грубите и нехумани карактеристики на Израелците. Религија. Како и да се однесуваме со зборовите од псалмот, псалмистот, очигледно, не им посакува смрт на сите невини вавилонски деца, туку бара од Господ да се сети на сосема конкретни уништувачи што му направиле на Сион.
„Денчиња“ - слика на почетоците на ситни надоместоци и нервози кои можат да прераснат во неискоренливи страсти
А во духовниот живот многу нешта можат да се споредат со бебињата – ова е слика на почетоците на ситни надоместоци и нервози кои можат да прераснат во длабоки, неискоренливи страсти и пороци. Сега тие изгледаат толку мали и беспомошни што е некако дури и сурово да им се спротивставиме [14]. Но, токму во оваа почетна фаза е неопходно да се бориме со нив - „блажен е оној што ги скрши од камен“.
***
136-тиот псалм, кој се пее само три пати годишно за време на целоноќното бдение во подготвителните недели, ни го покажува големото разочарување на еврејскиот народ, кој го загуби своето свето место – Ерусалим. Текстот, исто така, нè поттикнува да размислуваме за цената на тие големи благослови што ќе ни ги даде Господ.
Без никакво сомневање, тагата и солзите на еврејските заробеници треба да не инспирираат да ги негуваме сите дарови испратени од Бога.
Забелешки:
[1] Типикон, најстариот Устав. М.: Издавачки совет на Руската православна црква, 2002 година. S. 825.
[2] Речник на рускиот јазик од XI-XVII век. Проблем. 8. М., 1981. С. 19–20.
[3] Псалтир. М., 2013. С. 367.
[4] Објаснувачка Библија, или Коментари на сите книги од Светото Писмо од Стариот и Новиот Завет, уредена од А.П. Лопухин. М., 2009. С. 512.
[5] Псалтир. S. 367.
[6] Објаснувачка Библија, или Коментари на сите книги од Светото Писмо од Стариот и Новиот Завет, уредена од А.П. Лопухин. S. 513.
[7] Разумовски Г., протоереј. Објаснување на Светата книга Псалми. М., 2002. С. 822.
[8] Свети Јован Златоуст. Разговори за псалмите // Свети Јован Златоуст. Креации. T. 5. Книга. 1. Санкт Петербург, 1899 година, стр. 451.
[9] Исто.
[10] Разумовски Г., протоереј. Објаснување на Светата книга Псалми. S. 822.
[11] Свети Јован Златоуст. Разговори за псалмите // Креации. T. 5. Книга. 1. S. 451.
[12] Лидел Х.Г., Скот. R. Грчко-англиски лексикон. Оксфорд, 1996. стр. 1753.
[13] Речник на рускиот јазик од XI-XVII век. Проблем. 12. М., 1987. С. 320.
[14] Луис К. Рефлексија на псалмите // Луис К. Собрани дела. Т. 8. М., 2008. С. 334.
Автори: Професор Лариса Маршева, Петр Граматик, 26 февруари 2021 година, https://pravoslavie.ru/137624.html (на руски).
