Непознатиот претходник на Леонардо да Винчи од нашите краишта го видел библискиот заплет „Тајната вечера“ на поинаков начин, што го прави храмот исклучително вреден за светската култура.
Единствената фреска од ваков вид, која го прикажува ковањето на клинците за Распетието, може да се види во Земенскиот манастир (насликан во 14 век), известуваат од Регионалната управа – Перник, цитирана од БТА.
Црквата е единствениот крстокуполен храм во Бугарија со кубен облик – 9 на 9 на 9 метри. При влегувањето од предворјето во олтарот се формира впишан крст во квадрат. Впишан квадрат е и куполата на црквата. Фреските потекнуваат од 14 век, иако не е исклучена претходната иконографија. „Св. Јован Богослов“ е единствена и со единственото ѕидно сликарство кај нас – ковањето на клинците за крстот Христов. Оваа фреска никаде ја нема во храмовите и монументалното сликарство, ниту на исток ниту на запад.
Живописот во манастирската црква „Св. Јован Богослов“ раскажуваат за патот на Исус до Голгота. Непознатиот претходник на Леонардо да Винчи од нашите земји на посебен начин го виде библискиот заговор „Тајната вечера“.
На него двапати е насликан Христос, со две слики – едниот Христос го подава лебот, другиот го полева виното. „Двојниот Христос“ не може да се види никаде на друго место. Ова различно четиво го прави храмот исклучително вреден за светската култура.
Може долго да се зборува за интересните толкувања на познатите библиски сцени во фреските на манастирот, за голем број уникатни мотиви од животот и битието на луѓето, за автентичноста и развојот на верата, но подобро е да се види ги во живо. Денес комплексот вклучува две згради, камбанарија и црква. На нејзината територија има вековни дрвја со прекрасни стебла и огромни круни. Чувството на смиреност и мир со себе и со светот овде е извонредно. Манастирот Земенски не е населен со монаси и е претворен во музеј. На 5 март 1966 година Земенската црква е прогласена за споменик на бугарската архитектура и сликарство, а Земенскиот манастир – национален музеј, кој од 2004 година е огранок на Националниот историски музеј. Прогласен е за споменик под заштита на УНЕСКО.
Во подножјето на североисточната падина на планината Риша, на прекрасна тераса, е вгнезден уникатен бисер – еден од највредните споменици на средниот век – Земенскиот манастир „Св. Јован Богослов“. Кристалните води на голем изворски меур до манастирот. Се наоѓа на само околу 80 км. од градот Софија, во близина на градот Земен во подножјето на планината Коњавска, Земенскиот манастир маѓепсува со својата безвременост и убавина. Не е толку голем и познат како Рилскиот манастир или Бачковскиот манастир, но исто како нив во себе крие несомнени тајни и богатства. Има магија, историја, вера. На 9 август 1909 година свечено е отворена железничката станица Земен. Многу луѓе од главниот град и културни дејци го посетуваат Земенско и ја откриваат уникатноста на Земенскиот манастир, неговите прекрасни ѕидни слики, дело на непознат локален уметник од средниот век.
Проф. Јордан Иванов ја направи првата публикација за Земната црква, со која на земјава и на светот и соопшти за постоењето на досега непознат и вреден историски споменик од 14 век. Земенската црква по вредност е ривал на црквата Бојана во Софија, изградена во 1259 година. Продлабочените студии докажуваат дека црквата во Земен датира не од XIV, туку од XI век. Повеќепати беше палено. Феноменалното е тоа што манастирската ограда, манастирската зграда многупати била рушена и обновувана, но црквата со фреските не била уништена и опстојувала повеќе од 7 века. Од проучувањата на манастирскиот архив јасно се гледа дека црквата била зајакната во 1830 и 1860 година. Во 1968 година била извршена голема архитектонска реставрација на црквата. Во 1970-1974 година е извршена целосна конзервација на фрескоживописот. под раководство на Бонка Илиева. При конзервацијата е откриено дека под фреските од 14 век има постар слој фрески, кој се однесува на монументалната уметност од 12-13 век. Фреските од првиот сликарски слој припаѓаат на втората половина на XI век. Популарноста на споменикот не се должи само на интересното архитектонско решение, туку и на извонредните ѕидни слики со библиски сцени. Олтарот е направен од камен монолит, а подот од повеќебојни камени плочи и антички тули. Земленската црква е уште еден доказ дека на овие земји на почетокот на 11 век постоела тврдината Земленград и била богата и значајна за своето време. Основачи на црквата биле земниот владетел Деспот Дејан и неговата сопруга Доја. Нивните портрети ги красат ѕидовите на манастирот и се едни од најраните портрети на бугарските болјари и со најголема уметничка вредност, како сликите на Севастократ Калојан и Десислава од црквата Бојана.
Фреските на црквата се живописани со голема умешност и елеганција. Боите со кои земниот уметник ги одржувал муралите толку живи и шарени со векови остануваат мистерија. Од првиот мурален слој најзачуван е приказот „Отфрлање на даровите на Јоаким и Ана“. Сликата е поделена во четири зони. Десно од влезот се испишаните портрети на основачите на Деспод Дејан и Доја и нивното семејство. Тие се единствени, бидејќи само во Бојанската црква и во Земенскиот манастир во времето на средновековната схоластика биле цртани живи луѓе, а не само светци и икони. Тоа беше револуционерно за своето време и ја најави ренесансата. Нивните слики се вреден извор за облеката и украсите на болјарите од почетокот на 14 век. Највпечатлива е сликата на Доја – млада жена, со прекрасни експресивни очи, облечена во црвена туника со долги чипкани ракави, со бел превез на главата и круна. Над главите стои ктиторскиот натпис „Овој храм е напишан, посветен на свети Јован Богослов со наклонетост на Деспод Дејан. Сите натписи во црквата се на старобугарски литературен јазик.
Илустрација: Уникатната фреска која го прикажува ковањето на клинците за Распетието, со „Двојниот Христос“, зачувана во Земенскиот манастир (Фото: Подрачна управа – Перник) / БТА
