Mipukutu ya ku Qumran ili ndi Mabaibulo akale kwambiri ndipo ndi yofunika kwambiri kwa Akhristu, Asilamu komanso Ayuda.
Asayansi agwiritsa ntchito kufufuza kwa majini pa Mipukutu ya ku Nyanja Yakufa kuti adziwe ngati zidutswa za mipukutu yakale zikugwirizana bwino, DPA ndi Reuters inatero.
Mipukutu ya ku Nyanja Yakufa ndi mipukutu yakale yachipembedzo yokhala ndi maziko a Chipangano Chakale. Mipukutu yoyambirira inapezedwa mwangozi ndi Mbedouin mu 1947, ndipo m’zaka zotsatira zidutswa zina zinapezedwa m’mapanga 11 pafupi ndi Qumran, pa Nyanja Yakufa.
Mipukutu yoyamba ya ku Qumran inapezedwa ndi ofukula mabwinja kalelo mu 1946 m’mapanga a m’chipululu cha Yudeya ndi malinga otchedwa Masada. Mipukutuyo ilinso ndi dzina lina - Mipukutu ya ku Nyanja Yakufa. Amaimira zikopa za mbuzi ndi nkhosa, komanso za gumbwa. Malemba amene ali pamenepo makamaka analembedwa m’chinenero cha Chihebri chakale, koma palinso ena m’Chiaramu ndi Chigiriki. Akatswiri amakhulupirira kuti mipukutuyi ndi mbali ya laibulale yaikulu yakale. Gawo limodzi mwa magawo atatu a iwo ali ndi malemba a Baibulo - zidutswa za Baibulo, kuchokera m'mabuku "Levitiko" ndi "Masalmo", ena onse ndi apocrypha a nthawi ya kachisi Wachiwiri. Zofufuza zikuwonetsa kuti zolembedwa pamanja za Qumran zidapangidwa mzaka za 250 BC. - 68 AD
Kwa zaka khumi zonse m’zaka za m’ma 20, akatswiri ofukula zinthu zakale anafukula mapanga 11 a Nyanja Yakufa ndipo anapezamo mipukutu yambirimbiri. Iwo akuganiza kuti kulibenso mapanga ndipo anasiya kugwira ntchito kwa zaka 60. Mpaka 2006, pamene ntchito ya American Liberty University inabweretsa akatswiri ofukula zinthu zakale kuchipululu.
Zotsalirazo zidadutsa m'manja ambiri, ndipo chifukwa cha ukalamba wawo zimagawika ndipo sizinasungidwe bwino. N’chifukwa chake akatswiri amayerekezera kuphatikizika kwa zigawo zoposa 25,000 za munthu ndi dongosolo losautsa mtima la chithunzi chachikulu.
Komabe, zolembedwa pamanja zili ndi tanthauzo lalikulu la sayansi, chikhalidwe, mbiri komanso chipembedzo, ndipo ofufuza akufunafuna yankho.
Kupeza zolembedwa pamanja, zomwe zinapangidwa zaka zikwi ziŵiri zapitazo, ndiko kupeza zofukulidwa m’mabwinja zofunika kwambiri m’mbiri, malinga ndi kunena kwa Oded Rehavi wa pa yunivesite ya Tel Aviv, Israel. Mipukutu ya ku Qumran ili ndi Mabaibulo akale kwambiri ndipo ndi yochititsa chidwi kwambiri kwa Akristu, Asilamu ndi Ayuda, iye anafotokoza motero.
Rehavi ndi anzake, kuphatikizapo Noam Mizrahi wa pa yunivesite ya Tel Aviv ndi Matthias Jakobsson wa Uppsala University, Sweden, afalitsa zotsatira za ntchito yawo mu magazini ya sayansi ya ku America Cell.
Rehavi anauza DPA kuti kusanthula kwa DNA kwa zitsanzo za zidutswa pafupifupi 35 kunatsimikizira kuti mbali zina za mipukutuyo zinali mbali imodzi yathunthu. Komabe, m’nkhani ina zinali zoonekeratu kuti zidutswa za mpukutu umodzi sizinaphatikizidwe molondola monga mmene ankaganizira poyamba. Rehavi anati: “Tinapeza kuti mbali imodzi ya zidutswazo ndi yolembedwa pamanja pa chikopa cha nkhosa, ndipo kachigawo kakang’ono kali pa chikopa cha ng’ombe. Ndipo akuwonjezera kuti kusanthula majini kwatsimikizira kuti chikopa cha nkhosa sichinali cha nyama imodzi.
Pa zidutswa zinayi zokhala ndi malemba a m’buku la mneneri Yeremiya, ziŵiri zili zachikopa cha nkhosa ndi zina ziŵiri zachikopa cha ng’ombe, anawonjezeranso katswiri wamaphunziro a Baibulo Mizrahi.
“Komanso, tinapeza kuti nkhosa ziŵiri zimene khungu lawo linagwiritsidwa ntchito zinali zosagwirizana ndi majini,” iye akutero.
Zonsezi zikutsimikizira kuti zidutswazo sizinali zochokera m'mipukutu yomweyi, koma zinalengedwa m'madera osiyanasiyana, chifukwa m'chipululu cha Yudeya ng'ombe sizikanatha kupulumuka.
Zotsatira za kusanthulako zikutifikitsa ku lingaliro lakuti matembenuzidwe osiyanasiyana a bukhu la mneneri Yeremiya anali kufalikira m’chitaganya cha Ayuda panthaŵi imodzimodziyo, zomwe ziri zosiyana ndi malemba amene anatengedwa pambuyo pake ndi Chiyuda ndi Chikristu.
Kusanthula kwa DNA kwa malembo apamanja ena ambiri kukuyembekezeka.
