Lipoti latsopano lapadziko lonse lofalitsidwa Lachiwiri ndi World Meteorological Organisation (WMO), bungwe la UN, likuwonetsa kuti mbiri yathyoledwanso chifukwa cha mpweya wowonjezera kutentha, kutentha kwa pamwamba, kutentha kwa nyanja ndi acidification, kukwera kwa nyanja, kuphimba madzi oundana ndi kukwera kwa madzi oundana. .
Kutentha kwamadzi, kusefukira kwa madzi, chilala, moto wolusa komanso mvula yamkuntho yomwe ikuchulukirachulukira idadzetsa mavuto, zomwe zidapangitsa moyo watsiku ndi tsiku kwa anthu mamiliyoni ambiri ndikuwononga mabiliyoni ambiri a madola pakuwonongeka kwachuma, malinga ndi WMO Lipoti la State of the Global Climate 2023.
"Siren amalira pazizindikiro zazikulu zonse… Zolemba zina sizongowonjezera tchati, zimangosokoneza ma chart. Ndipo kusintha kukufulumira,” inatero UN Mlembi Wamkulu António Guterres mu uthenga wa kanema woyambitsa.
Chenjezo lofiira
Malingana ndi deta yochokera ku mabungwe angapo, kafukufukuyu adatsimikizira kuti 2023 inali chaka chotentha kwambiri pa mbiri, ndi kutentha kwapadziko lonse pafupi ndi pamwamba pa 1.45 ° C pamwamba pa zisanayambe mafakitale. Zinatenga nthawi yotentha kwambiri pazaka khumi zolembedwa.
"Chidziwitso cha sayansi chokhudza kusintha kwa nyengo chakhalapo kwa zaka zoposa makumi asanu, ndipo komabe tinaphonya mbadwo wonse wa mwayi,” Mlembi wamkulu wa WMO Celeste Saulo adatero popereka lipotilo kwa atolankhani ku Geneva. Adalimbikitsa kuyankha kwakusintha kwanyengo kuti kuyendetsedwe ndi "ubwino wa mibadwo yamtsogolo, koma osati zofuna zanthawi yochepa".
“Monga Mlembi Wamkulu wa bungwe la World Meteorological Organization, tsopano ndikupereka chenjezo lofiyira ponena za mkhalidwe wanyengo padziko lonse,” iye anagogomezera motero.
Dziko likusokonekera
Komabe, kusintha kwa nyengo kuli pafupi kwambiri kuposa kutentha kwa mpweya, akatswiri a WMO akufotokoza. Kutentha kosaneneka kwa m'nyanja ndi kukwera kwamadzi am'nyanja, kutsika kwa madzi oundana komanso kutayika kwa ayezi kunyanja ya Antarctic, ndi gawo la chithunzi choyipa.
Pafupifupi tsiku mu 2023, pafupifupi gawo limodzi mwa magawo atatu a madzi am'nyanja adagwidwa ndi kutentha kwapamadzi, kuwononga zachilengedwe komanso zakudya, lipotilo linapeza.
Madzi oundana omwe adawona adawonongeka kwambiri ndi madzi oundana - kuyambira 1950 - ndi kusungunuka kwakukulu kumadzulo kwa North America ndi Europe, malinga ndi zomwe zidayambira.
Ma ice caps a Alpine amakhala ndi nyengo yosungunuka kwambiri, mwachitsanzo, ndi omwe ali mkati Switzerland ikutaya pafupifupi 10 peresenti ya voliyumu yawo yotsala m’zaka ziwiri zapitazi.
Kutayika kwa ayezi kunyanja ya Antarctic kunali kotsika kwambiri pa mbiri - pamtunda wa kilomita imodzi yokha pansi pa chaka chapitacho - zofanana ndi kukula kwa France ndi Germany pamodzi.
Kuwona kuchuluka kwa mpweya wowonjezera wowonjezera kutentha atatu - carbon dioxide, methane, ndi nitrous oxide - kudafika pamlingo wodziwika bwino mu 2022 ndikupitilira kuwonjezeka mu 2023, ziwonetsero zoyambira zikuwonetsa.
Zotsatira zapadziko lonse lapansi
Malinga ndi lipotilo, nyengo ndi kuopsa kwanyengo mwina ndizomwe zidayambitsa kapena zokulitsa kwambiri zomwe mu 2023 zidayambitsa kusamuka kwawo, kusowa kwa chakudya, kuwonongeka kwa zamoyo zosiyanasiyana, zovuta zaumoyo ndi zina zambiri.
Mwachitsanzo, lipotilo linanena kuti chiwerengero cha anthu amene akusoŵa chakudya padziko lonse chawonjezeka kuwirikiza kawiri. kuchokera pa 149 miliyoni isanachitike Covid 19 mliri wafika 333 miliyoni mu 2023 m'maiko 78 imayang'aniridwa ndi World Food Programme (WFP).
“Vuto lanyengo liri kufotokoza zovuta kuti anthu amakumana nawo. Izi zikugwirizana kwambiri ndi vuto la kusalingana - monga momwe zikuwonetsedwera ndi kusowa kwa chakudya komanso kusamuka kwa anthu, komanso kuwonongeka kwa zamoyo zosiyanasiyana," adatero Mayi Saulo.
Kuwala kwa chiyembekezo
Lipoti la WMO silimangokweza mantha komanso limapereka zifukwa zokhalira ndi chiyembekezo. Mu 2023, zowonjezera zowonjezera zidakwera pafupifupi 50 peresenti, zomwe zidakwana 510 gigawatts (GW) - chiwongola dzanja chachikulu kwambiri pazaka makumi awiri.
Kuwonjezeka kwa kupanga mphamvu zongowonjezwdwanso, komwe kumalimbikitsidwa ndi ma radiation adzuwa, mphepo, ndi kuzungulira kwa madzi, kwapangitsa kuti ikhale yotsogola pazochitika zanyengo kuti akwaniritse zolinga za decarbonization.
Njira zochenjezeratu zowopsa zingapo ndizofunikira kwambiri kuti muchepetse ngozi zangozi. The Machenjezo Oyambirira kwa Onse Cholinga chake ndi kuonetsetsa kuti chitetezo cha padziko lonse chitetezeke pogwiritsa ntchito njira zochenjeza pofika chaka cha 2027.
Kuyambira kukhazikitsidwa kwa Thumba la Sendai la Kuchepetsa Masoka, pakhala kuwonjezeka kwa chitukuko ndi kukhazikitsa njira zochepetsera zoopsa zapaderalo.
Kuchokera mu 2021 mpaka 2022, ndalama zokhudzana ndi nyengo padziko lonse lapansi zikuyenda pafupifupi kawiri poyerekeza ndi milingo ya 2019-2020, kufika pafupifupi $1.3 thililiyoni.
Komabe, izi ndi gawo limodzi lokha la GDP yapadziko lonse lapansi, zomwe zikuwonetsa kusiyana kwakukulu pazachuma. Kuti akwaniritse zolinga za njira ya 1.5 ° C, ndalama zapachaka zandalama zanyengo ziyenera kuchulukitsa kasanu ndi kamodzi, kufika pafupifupi $9 thililiyoni pofika 2030, ndi $ 10 thililiyoni yowonjezera yomwe ikufunika pofika 2050.
Mtengo wosagwira ntchito
Mtengo wosachitapo kanthu ndi wodabwitsa, lipotilo likuchenjeza. Pakati pa 2025 ndi 2100, izo ikhoza kufika $1,266 thililiyoni, kuyimira kusiyana kwa kutayika pakati pa zochitika zamalonda monga mwachizolowezi ndi njira ya 1.5 ° C. Poona kuti chiwerengerochi n’chochepa kwambiri, akatswiri a zanyengo a bungwe la United Nations akupempha kuti achitepo kanthu mwamsanga.
Lipotilo lidayambitsidwa msonkhano wa Unduna wa Zanyengo ku Copenhagen, pomwe atsogoleri anyengo ndi nduna zapadziko lonse lapansi adzasonkhana koyamba kuyambira pamenepo. COP28 ku Dubai kuti akakamize kuchitapo kanthu mwachangu kwanyengo, kuphatikiza kupereka mgwirizano wofunitsitsa pazandalama ku COP29 ku Baku kumapeto kwa chaka chino - kusintha mapulani adziko kuti achite.
