Wielbiciele kultury rosyjskiej pamiętają ten obraz Ilji Repina „Kozacy”. Lub, jak to się potocznie nazywa, „Kozacy piszą list do sułtana tureckiego”.
Ale co tak naprawdę napisali? Sądząc po wyrazach ich twarzy, najwyraźniej nie piszą traktatu analitycznego i ekonomicznego. Zaciekawiło mnie to i postanowiłem zrozumieć tę historię. Na początek doprecyzuję, że sam list nie został odnaleziony – są tylko jego kopie. Dlatego to, czy list z odpowiedzią był sam, czy nie, nie jest jednoznacznie udowodnione. Ale to nie ma znaczenia. Nawet jako legenda ta historia oddaje atmosferę tamtych czasów i ducha wolnych Kozaków Zaporoskich.
Tak więc sama historia miała miejsce w XVII wieku. Turecki sułtan Mehmed IV ujarzmił prawy brzeg Ukraina i wysłał list do Siczy Zaporoskiej. Wymóg był prosty – być posłusznym sułtanowi i zostać jego wasalem. Połowa listu sułtana poświęcona była jego wielkim statusom – władcy świata, niezwyciężonego wojownika, wicekróla Boga na Ziemi itd.
Co ciekawe, styl pisania wskazuje na to, że Mehmed chciał mieć Kozaków jako swoich miłych wasali. Zwykle obiecywał straszną karę w przypadku niesubordynacji. Starał się nie prowokować Kozaków do agresji. Ale swoimi przechwałkami prowokował ich do humoru.
Być może, gdyby sułtan pisał w praktycznym języku, Kozacy zgodziliby się z jego żądaniami. Nie było nic złego w zostaniu wasalem w epoce feudalnej. Otrzymałeś patronat i pomoc wojskową od najpotężniejszego ówczesnego imperium. Wcześniej władzę nad sułtanem przejął hetman prawobrzeżnej Ukrainy Petro Doroszenko.
Ale Kozacy są z natury kochający wolność, a nadmierny patos sułtana po prostu ich rozśmieszał. I napisali list z odpowiedzią. Ten moment został uchwycony na słynnym zdjęciu.
Co pisali Kozacy do tureckiego sułtana? Niestety, oryginalny list nie zachował się, istnieją tylko późniejsze wersje tekstu listu. Jest ich kilka, ale wszystkie są napisane całkiem w duchu Kozaków Zaporoskich.
Kierujmy się tekstem z czasopisma „Rosyjska Starina” z 1872 r., opartym na dokumentach historyka Nikołaja Kostomarowa.
W liście odpowiedzi Kozacy zwracali się do sułtana jako „tureckiego szaitana i sekretarza samego Lucyfera”.
Kozacy wyrazili wątpliwości, czy sułtan był niezwyciężonym rycerzem. Bo według Kozaków sułtan nie mógłby się oprzeć zwykłemu jeżowi z nagą polędwicą.
Co więcej, Kozacy zmienili na swój sposób wszystkie tytuły królewskie.
„Jesteś babilońskim kucharzem, macedońskim woźnicą, jerozolimskim piwowarem, świniopasem z Wielkiego i Małego Egiptu, ormiańskim złodziejem”. Cóż, masz strukturę. Autorzy po prostu wzięli każdy region, w którym rządził sułtan, i zamiast słowa „pan” dodali jedną z klątw. „Nie nadajesz się do karmienia chrześcijańskich świń” – podsumowują Zaporoscy.
List podpisał Ataman Ivan Sirko. Nawiasem mówiąc, to legendarny wódz – brał udział w powstaniu Bohdana Chmielnickiego, był zagorzałym obrońcą prawosławia. Turcy bardzo się go bali i nazywali go „rosyjskim szatanem”.
Co stało się później? W latach 1672-1681 wybuchła wojna rosyjsko-turecka. Po stronie Imperium Osmańskiego wystąpił również Chanat Krymski, jego wasal. Rosja przegrała wojnę, ale nie poniosła druzgocącej klęski i zdołała ocalić lewobrzeżną Ukrainę.
Cóż, Ilya Repin podszedł do pytania jak prawdziwy profesjonalista. Malował obraz przez 10 lat. W tym celu udał się do Zaporoża, rozmawiał z ludźmi. Przestudiował szczegółowo historię i stroje z tamtej epoki i znalazł kilka typowych typów, które pisał z natury.
