Zamknięty dla publiczności przez ponad dekadę oszałamiający Zeyrek Çinili Hamam po raz kolejny odkrywa przed światem swoje cuda.
Położona w stambulskiej dzielnicy Zeyrek, po europejskiej stronie Bosforu, w sąsiedztwie historycznej dzielnicy Fatih, łaźnia została zbudowana w 1530 roku przez Mimara Sinana – głównego architekta słynnych sułtanów osmańskich, takich jak Sulejman Wspaniały.
„Chinili” oznacza po turecku „pokryty kafelkami”, co podkreśla najbardziej uderzającą cechę wystroju wnętrza łaźni tureckiej – kiedyś była ona pokryta tysiącami jasnoniebieskich płytek nikk.
Otwarta przez pięć stuleci, służąca głównie jako łaźnia turecka, ale pod koniec XVIII wieku także przez krótki czas jako magazyn, łaźnia turecka znajdowała się w opłakanym stanie, aż do zamknięcia w 1700 roku.
Jego ściany pokryte są pleśnią, a płytki prawie zniknęły. Łaźnia turecka została tymczasowo otwarta w 2022 r. na Biennale w Stambule, ale teraz nabierze zupełnie nowego życia.
Po 13 latach zapomnienia Chinili Hammam ponownie wita gości: najpierw jako przestrzeń wystawiennicza, a od marca 2024 roku jako łaźnia publiczna z wydzielonymi częściami dla kobiet i mężczyzn.
Oprócz całkowitego odnowienia łaźnia turecka zyska także przestrzeń dla sztuki współczesnej pod łukami bizantyjskiej cysterny, która niegdyś puszczała wodę z mosiężnych kranów, nowe muzeum prezentujące historię budynku i ogród pełen laurów roślin – pisze CNN.
Jest to druga tak duża renowacja zabytkowa przeprowadzona przez firmę z branży nieruchomości The Marmara Group, która kupiła budynek w 2010 roku.
Odkrywanie przeszłości
„Kiedy kupowaliśmy łaźnię turecką, nie znaliśmy żadnej jej historii. Ale w Zeyrek, gdziekolwiek kopiesz, coś znajdziesz” – mówi Koza Yazgan, dyrektor kreatywny projektu.
„W dziale męskim znaleźliśmy płytki prostokątne, różniące się od zwykłych sześciokątnych. Znajdowały się na ścianie i miały napisany wiersz w języku perskim, a każda płytka miała inny werset. Przetłumaczyliśmy je, przestudiowaliśmy i odkryliśmy, że w pewnym momencie zaginęły – nie znajdowały się tam, gdzie pierwotnie umieścił je Sinan” – dodaje.
Kiedy po raz pierwszy zbudowano łaźnię turecką, ściany pokryto około 10,000 19 płytek, ale tylko kilka przetrwało. Niektóre zaginęły, inne zostały skradzione, a jeszcze inne zniszczone przez pożary i trzęsienia ziemi. Pod koniec XIX wieku płytki sprzedawano nawet do zagranicznych muzeów – Grupa Marmara odnalazła wiele z nich w rozległych kolekcjach prywatnych i instytucjach kulturalnych, w tym w V&A w Londynie.
Zespół archeologów i historyków pracujących w łaźni tureckiej pomaga im dokładnie określić, skąd pochodzą płytki. Jeśli chodzi o tajemnicze kafelki w języku perskim, Yazgan kontynuuje: „Postanowiliśmy nie zostawiać ich tam, gdzie je znaleźliśmy, ale wystawić je w muzeum”.
Zaprojektowane przez niemiecką firmę Atelier Brüeckner, której poprzednie projekty obejmują długo oczekiwane Wielkie Muzeum Egipskie w Kairze i Luwr w Abu Zabi, Muzeum Chinili Hammam zaprezentuje niektóre z wielu rzymskich, osmańskich i bizantyjskich artefaktów odkrytych podczas renowacji łaźni tureckiej – od monety po niezwykłe graffiti na obcych statkach.
Zwiedzający będą mogli obejrzeć szereg eklektycznych przedmiotów używanych w przeszłości przez odwiedzających łaźnię, w tym błyszczące chodaki z masy perłowej zwane nalin.
Całe piętro muzeum poświęcone będzie niesamowitym kafelkom iznik – futurystyczny wyświetlacz wykorzystujący rzeczywistość rozszerzoną przeniesie zwiedzających do łaźni z czasów Mimara Sinana, pokrywając białe ściany pełnym turkusowym blaskiem.
To imponująca próba zrekonstruowania czegoś, co dawno minęło, ale Yazgan uważa to za konieczne. „Biorąc pod uwagę, jak zmieniło się miasto w ciągu ostatnich 20 lat, uważam, że ochrona tych historycznych miejsc jest ważniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Inaczej wszyscy zginą” – mówi.
Ponadczasowe piękno
Chociaż jego wielopiętrowe drewniane konstrukcje pierwotnie wyrosły wokół bogatego XII-wiecznego klasztoru Pantokrator, dziś Zeyrek jest dzielnicą robotniczą.
Życie koncentruje się wokół targów przypraw i mięsa, a z restauracji unosi się owocowy aromat domowej roboty perde pilavı (danie z kurczaka, winogron i ryżu ze wschodniej Turcji).
Chociaż Zeyrek należy do obszaru Stambułu wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, w niczym nie przypomina pobliskiej dzielnicy Hagia Sophia, w której znajdują się Hagia Sophia, Błękitny Meczet i Pałac Topkapi. Turyści zagraniczni są tu bardzo rzadcy.
Ulice okolicy są bardzo hałaśliwe, a łaźnia turecka o powierzchni ponad 2,800 metrów kwadratowych zapewnia spokojną odskocznię od nich.
Kem göz (złe oko) wisi na drzwiach wejściowych i chroni przed wszelkimi złymi duchami. Podobnie jak 500 lat temu, dębowe drzwi są ciężkie i grube – tylko że są tak nowe, że nadal mają zapach tartaku.
Po przekroczeniu progu zwiedzający przechodzi przez trzy pomieszczenia – proces typowy dla wszystkich łaźni tureckich. Pierwsza z nich to ta „zimna” (a dokładniej o temperaturze pokojowej), w której goście odpoczywają. Zaleca się odpoczynek na kanapach z gorącą kawą lub herbatą.
Dalej znajduje się gorące pomieszczenie – suche pomieszczenie, w którym organizm aklimatyzuje się do temperatury około 30 stopni Celsjusza. Ostatnie pomieszczenie to łaźnia parowa, podgrzewana do 50 stopni Celsjusza.
„To miejsce oczyszczenia – zarówno duchowego, jak i fizycznego. Godzinna ucieczka od spraw ziemskich” – mówi Yazgan. Ubrani pracownicy myją i masują swoich klientów w tym obszarze.
Osmańskie know-how i nienaganny minimalizm łączą się w Chinili Hammam, tworząc najlepszą przestrzeń relaksu.
Szklane gwiazdy na kopułowych sufitach wpuszczają wystarczającą ilość naturalnego światła, ale nie podrażniają oczu. Oryginalne osmańskie detale pobudzają umysł, ale nie zakłócają atmosfery spokoju.
Nowe życie
Początkowo, gdy łaźnie tureckie będą jeszcze suche, w Chinili odbędzie się jednorazowa wystawa sztuki współczesnej ze specjalnymi dziełami poświęconymi tematyce ruiny, historii i uzdrowienia – w trzech słowach podsumowujących historię tego miejsca.
Po zakończeniu wystawy w marcu 2024 roku wanny zostaną napełnione wodą i przywrócone do pierwotnej funkcji. Yazgan twierdzi, że łaźnia turecka będzie wiernie odwzorowywać osmańskie tradycje kąpielowe.
Zamiast szwedzkich masaży i pachnących olejków pojawią się gorące i wilgotne pomieszczenia, różnorodne zabiegi chiropraktyczne i masaże bąbelkowe.
Jednak Yazgan podkreśla coś, co odróżnia Cinili od tradycyjnych łaźni tureckich.
„Zwykle w łaźniach tureckich projekt części dla mężczyzn jest wyższy i bardziej wyszukany. Mają więcej sklepionych sufitów i płytek. Ale tutaj dla każdej sekcji będą dni rotacyjne, aby każdy mógł cieszyć się pięknem kąpieli, niezależnie od płci.
Mikrokosmos Stambułu
Grupa Marmara wierzy, że nowo odrestaurowana łaźnia turecka może całkowicie zmienić dynamikę okolicy, wykorzystując jej niedoceniane zabytki do przekształcenia Zeyrek w cel turystyki kulturalnej.
„Planujemy stworzyć «mapę Zeyrek» pokazującą, gdzie goście łaźni tureckiej będą mogli odwiedzić inne atrakcje w okolicy lub zjeść posiłek w historycznym miejscu” – mówi Yazgan.
W okolicy znajduje się wiele atrakcji wartych odwiedzenia: meczet Zeyrek, monumentalny rzymski akwedukt Walensa i barokowy meczet Sulejmana znajdują się w odległości 15 minut spacerem.
I chociaż rosnąca liczba odwiedzających może narazić okolicę na ryzyko nadmiernej turystyki, łaźnia turecka ma potencjał, aby dołączyć do stale rosnącego portfolio znaczących obiektów kulturalnych Stambułu: gdzie można zanurzyć się w kosmopolitycznej przeszłości miasta, uczestnicząc w starym rytuale.
„Dzięki muzeum, pokojom relaksacyjnym i historycznym artefaktom łaźnia turecka jest jak mikrokosmos Stambułu” – mówi Yazgan.
Zdjęcie: zeyrekcinilihamam.com
