دین یو له هغو څخه دی تر ټولو سختې ننګونې د هویت، مساوات او یووالي په لټه کې د عصري سیکولر ټولنو سره مخ دي.
دا د لږکیو او مهاجرینو لپاره د ملیت یا توکم په پرتله په زیاتیدونکي توګه د هویت قوي سرچینه ده پداسې حال کې چې داسې ښکاري چې اکثریت وده کوي. له مذهبي پلوه بې پروا.
د جمهوریت تمثیل، لکه څنګه چې په فرانسه کې عملي کیږي، یا څو کلتوریزم لکه څنګه چې په یو شمیر لویدیځ ډیموکراسۍ کې پلي کیږي، لکه انګلستان او متحده ایالات، یا په حقیقت کې د کارموندنې پر بنسټ د ادغام ماډلونه. سویډن یا آلمان، ټول په بحران کې دي.
دا په کې لیدل کیدی شي بندیز اسلامي لباس، کوشر یا حلال خواړه او په فرانسه کې "بورکینیس"؛ د د مهاجرینو په وړاندې غبرګون له اروپايي ټولنې څخه د بریتانیا د وتلو د پریکړې په تعقیب؛ او د انګیلا میرکل د مهاجرت پلوه پالیسۍ رد کول د a د آلمان د نفوس یوه برخه.
اروپا لا تر اوسه د سیکولریزم او دولتي دین تر منځ یوه منځنۍ لاره نه ده موندلې چې ملي او مذهبي هویت سره یوځای کړي، او چیرې چې توکمیز او مذهبي اقلیتونه د دولت په ادارو کې یوځای شتون ولري. مګر د نورو هیوادونو تجربې شاید رڼا روښانه کړي.
د منلو وړ توپیر
لومړی، ځینې مهمې پوښتنې: د مذهبي تنوع په ځای کولو کې باید موږ نور هم وهڅوو دین په عامه ژوند کې، د اکثریت او لږکیو دواړو لپاره، یا د ډیر افراطي سیکولریزم په لور حرکت کوي؟ که پخوانۍ لاره لاړه شي، نو کوم خنډونه دي چې یو ډیر مساوات لرونکی مذهبي کثرتیت به په لیبرال غربي ټولنو کې ورسره مخ شي؟
هر ډول ستونزې د لږکیو ډلو لخوا رامینځته کیدی شي چې د استوګنې لپاره ځانګړي غوښتنې کوي ، پشمول د ځواکمنو اکثریت کلیساګانو لپاره چې دا ستونزمن وي. جمعیت ومنياحساس کوي چې د دوی تاریخي امتیازات له ګواښ سره مخ دي.
د هغو کسانو په اړه څه چې په عامه ژوند کې د دین د شتون سره مخالفت کوي، یوازې د هغې زیاتوالی پریږدئ؟ ایا د ټولو اقلیتونو مذهبي ډلې به په مساوي توګه اسانه وي یا ستونزمن وي چې ځای په ځای شي؟ په دې وروستیو کې په اروپا کې د اسلام فوبیا زیاتوالی وړاندیز کوي چې دا ډول حرکتونه به د پام وړ مخالفت سره مخ شي.
په داسې حال کې چې ډیری حکومتونه دننه خوا ته ځي ترڅو وګوري چې د دوی د سیکولر جمهوریت یا څو کلتوریزم په نسخه کې څه غلط شوي، شاید ځواب د سیکولریزم څخه هاخوا په ډیرو افراطي نظرونو کې موندل کیدی شيلکه د آسیا په لویو څو مذهبونو او څو توکمیزو ډیموکراسۍ کې.
د بدیلونو په لټه کې
هند په دې برخه کې یوه اړونده قضیه ده. دغه هیواد په ۱۹۴۷ کال کې د خپل جوړیدو پر مهال له یوې سختې ننګونې سره مخامخ شو. په لومړي سر کې په مذهبي لیکو ویشل شوی و، د هند او ختیځ او لویدیز پاکستان له ویشلو وروسته هغه فرقه ییز فسادونه چې د اکثریت هندوانو او مسلمانو ټولنو تر منځ یې د باور د کمښت نښه وښوده.
په دې شرایطو کې د خلکو راټولول د دولت د بې طرفۍ له ژمنې څخه ډیر څه ته اړتیا لري. د ملت متنوع ټولنو، د ټولنیز تاوتریخوالی قربانیان او هغه مسلمانان چې په هند کې پاتې دي باید ډاډ ترلاسه شي چې دوی به په راڅرګندېدونکي ډیموکراسۍ کې مساوي شریکان وي او له دوی سره به په عادلانه او عادلانه توګه چلند وشي.
سیکولریزم ته ژمنتیا - یعنې دا چې دولت به د هیڅ یو مذهب سره نه وي - یو مهم لومړی ګام و. خو دا کافي نه وه. په هغه ټولنه کې چې مذهب مهم و، او پاتې دی د شخصي هویت لنگرد افرادو لخوا په ژوره توګه د ارزښت وړ او د ځان د ارزښت او وقار له مفکورو سره نږدې تړلی، دولت باید د ډیری مذهبي مراسمو او کلتوري دودونو لپاره ځای پیدا کړي.
د دې لپاره چې د مختلفو ټولنو غړي د مساوات احساس ولري، دولت ته اړتیا وه چې یو عامه کلتور رامینځته کړي چې مذهبي توپیرونو ته میلمه پالنه ولري - داسې یو چې اشخاصو ته اجازه ورکوي چې د دوی د مذهبي عقیدې سره سره په عامه ژوند کې برخه واخلي.
د دولت له خوا د دين په مسايلو کې بې پروايي، يا بشپړه بې طرفي او د نه مداخلې ژمنه، سم ځواب نه و.
د سیکولریزم څخه بهر
د یو هوسا او بې ځایه عامه کلتور رامینځته کولو لپاره ، د د هند اساسي قانون هر فرد ته یې د خپلو مذهبي دودونو د رعایت حق ورکړ او اقلیتونو ته یې دا حق ورکړ چې خپلې مذهبي او تعلیمي ادارې جوړې کړي.
د اقلیت تعلیمي ادارې کولی شي د دولت څخه فنډونه ترلاسه کړي، که دوی وغواړي. که څه هم په دولت باندې کوم سخت مکلفیت نه و، دې کار وروسته حکومتونو ته اجازه ورکړه چې د اقلیتي ښوونځیو ملاتړ وکړي.
حکومت یو لیست چمتو کړی عمومي رخصتي چې مختلفو مذهبي ټولنو ته یې پام اړولی دی. د هرې ټولنې لپاره لږ تر لږه یوه رخصتي د یو لوی جشن یا مذهبي اهمیت لپاره ورکړل شوې وه. او هڅه یې وکړه چې ملي سمبولونه (لکه بیرغ او ملي سرود) په داسې طریقه ډیزاین کړي چې مختلفې ټولنې پکې شاملې وي.
د بیرغ رنګونه او سمبولونه په دقت سره غوره شوي. نارنج ځکه غوره شوی و زعفران د هندوانو له ټولنې سره تړاو درلودشنه د هغې لپاره شامله وه د اسلامي ټولنې لپاره اهمیت. سپینه د نورو ټولو ټولنو استازیتوب لپاره اضافه شوه.
کله چې ملي سرود ته ورسېدو، جانا ګنا مانا ته ترجیح ورکول کیده وندي ماترم. که څه هم وروستی د خپلواکۍ په مبارزه کې په بیلابیلو وختونو کې کارول شوی و، دا د هندو مذهب څخه روحاني سمبولیزم ته بلنه ورکړه، او دا باید مخنیوی وشي.
لکه څنګه چې هند د ډیموکراسۍ په توګه خپل سفر پیل کړی و، دا فرصت درلود چې په عمدي توګه ټول شموله سمبولونه غوره کړي. مګر البته، دا اختیار نن ورځ د اروپا ډیری هیوادونو ته شتون نلري. نو د هند له دولت څخه د زده کړې لپاره څه شته؟
درس د متنوع عامه ساحې رامینځته کولو اهمیت دی چې ټول شموله او ټولو ته ښه راغلاست وي. او، تر ټولو ډیر، یو چیرې چې کلتوري انتخابونه - د جامو په کوډونو کې، د خوړو عادتونه، او په ټولنیز متقابل عمل کې د پتې طریقې - په بشپړه توګه د اکثریت کلتور لخوا نه جوړیږي. دا د هغه څه برعکس دی چې موږ یې په عصري ورځ فرانسه کې ګورو، د بیلګې په توګه.
اسانه حلونه نشته
د هند بنسټ ایښودونکی چوکاټ د لیبرال سیکولریزم مفکورې څخه ډیر لرې و. دې په قصدي توګه هڅه وکړه چې لږکیو ته دا ځای ورکړي چې خپلو جلا مذهبي او کلتوري دودونو ته دوام ورکړي او دوی یې پرمخ بوځي. د کلتور او مذهب پورې اړوند اندیښنې د خپګان د ودې لپاره کارول کیدی شي، او دا باید مخنیوی وشي.
ښکاره توپیرونه چې د اتباعو جسدونه په بیلابیلو لارو په نښه شوي د ګواښ په توګه نه لیدل کیږي. یو څوک کولی شي له دوی څخه تیر شي، یا لږترلږه دوی د لیبرال یا ضد لیبرال په توګه د تعصب کولو پرځای د هویت نښه کونکي په توګه وګوري.
دا یو مهم پیل شوی ټکی و، مګر دا باید د حکومت د پالیسیو لخوا ضمیمه شي چې د ټولو لپاره مساوي فرصت او امنیت تضمین کړي. په سیاسي مرکز او مختلفو ایالتونو کې حکومتونه د دې کارونو په ترسره کولو کې پاتې راغلل. د ټولنیز تاوتریخوالی تکرار پیښې، لکه په 2013 کې Muzaffarnagar او 2002 گجرات بلوا، او د دغه ډول تاوتریخوالی مرتکبینو ته په سزا ورکولو کې پاتې راتلل، زیان منونکي اقلیتونه د تسلیت لپاره د خپلې ټولنې په غېږ کې نیولي او د مذهبي رهبرۍ واک یې قانوني کړی دی.
د دې څخه مخنیوی کیدی شي. دولت کولی شي یو سخت پیغام ورکړي چې دا ډول تاوتریخوالی او د ټولنې په نښه کول به ونه زغمل شي. مګر په قضیه کې ، حکومتونه خپل اتباع پریږدي. سیاسي ګوندونه ویشل شوي، په مختلفو وختونو کې یې د مختلفو ټولنو سره ودریدل غوره کړل، مګر تل د ټاکنیزو ګټو په لټه کې وو.
ستره محکمه د دې ډول کمونیستي سیاست د مخنیوي په هڅه کې ده په دې وروستیو کې منع شوی د ټولټاکنو پر مهال د مذهب او توکمپالنې غوښتنه کوي. دا د ځینو لخوا د تاریخي قضاوت په توګه لیدل کیږي، مګر که څه هم دا موخه دا ده چې ګوندونه مجبور کړي چې د ټولو اتباعو په اړه فکر وکړي، نه یوازې د یوې ټولنې په اړه، دا ټولې اندیښنې حل نه کوي.
دا د مثال په توګه، منع شوي حواله نه لري هندوتوا - د هندو ملتپالنې بنسټ ایښودونکی اصل. محکمې دا ادعا کوي د ژوند یوه لاره په ګوته کوي د دیني عقیدې پر ځای چې د کلتوري یووالي لپاره د کمپاین د یوې برخې په توګه کارول کیږي.
د اختلاف لپاره ځای
خبره دا ده چې په ډیموکراسۍ کې دا پخپله مذهب نه دی بلکې د خلکو یا ډلو د بدنامولو او ډارولو هڅې دي چې د اندیښنې وړ خبره ده. دا هغه څه دي چې هند یې تر اوسه په اغیزمنه توګه حل کړی دی. کله چې سیاسي ګوندونه کولی شي مذهبي ټولنو ته ورسېږي، د دوی اندیښنې پورته کړي او وښيي چې دوی د مختلفو مذهبونو کاندیدانو ته استازیتوب ورکوي، دوی اقلیتونو ته غږ ورکوي. دا د بې ځایه کیدو او غفلت احساس رامینځته کوي چې افراطیت ډیری وختونه په کې راځي.
د نن ورځې تر ټولو جدي ننګونه دا ده چې د انفرادي اختلاف او خپلواکۍ لپاره ځای پیدا کړي او د هغه چا څخه ساتنه وکړي چې غواړي د ټولنې یا ملت حکمونه پلي کړي. هند د ډلو تر منځ په برابرۍ باندې دومره تمرکز کړی چې د فردي آزادۍ په ساتنه کې یې له پامه غورځولی دی – هغه څه چې په اروپا کې په اغیزمنه توګه تعقیب کیږي.
هند په دې موضوع کې د لویدیځې اروپا څخه ډیر څه زده کړي دي. خو د هغه خپل سفر ښیي چې د مذهب شتون یا د هغې نښه کونکي نه دي او نه باید وي، د خورا مهم ګواښ په توګه وګڼل شي. دا د ډیر مذهب یا لږ څه قضیه نده.
د مذهب په اړه اندیښنې او هغې ته د درناوي نشتوالی د ناراضۍ سیاست سره سره د یو سخت او ډیر تړل شوي شناخت رامینځته کولو لپاره کارول کیدی شي. له همدې امله باید تمرکز په دیموکراتیک سیاست کې د برخې په رامینځته کولو کې وي ، د ادارې فعالیت په بیلابیلو کچو کې مختلفې ټولنې په کې شامل وي او د مساوي فرصتونو لپاره د لارو پراخول.
د عامه ساحه جمع کول
دا باید پرته له دې چې ووایو چې د مذهب په اړه د هیڅ دولت چلند کامل نه دی، او هند د تنوع او یووالي سره د مذهبي تاوتریخوالی څخه د ذات سیسټم دوام ته د پام وړ ستونزو سره مخ دی. مګر دا پدې معنی ندي چې د اروپا لپاره د زده کړې لپاره هیڅ شی شتون نلري.
په ساده ډول، د مذهبي توپیرونو ادغام هغه وخت اسانه دی کله چې مذهبي ازادي د مذهبي ژمنو د ماهیت په پوهیدو او د څو اړخیز عامه ساحې رامینځته کولو سره لاس په کار شي.
بې پرېتوب هغه وخت کافي نه دی چې ټولنې لا دمخه دین ته د خپل شخصي هویت د یوې مهمې برخې په توګه ګوري، کوم چې دوی غواړي د خپل مدني هویت سره یوځای وساتي. دا باید ممکنه وي چې دواړه ولري.
په لویدیځ کې اوسني سیاسي بحثونه باید د حل لارې ته پرانیزي چې د سیکولریزم څخه بهر وي، د هند او نورو ځایونو څخه. دوی اړتیا لري چې په تعلیم، د کار بازار او عمومي ژوند کې د اقلیتونو د ادغام لپاره د پالیسیو سره توپیرونه ومني.
