"Waa muhiim inaynaan u ogolaanin rabshaduhu inay ka dhacaan caasimadda gudaha dalka,” ayay tiri Ulrika Richardson, oo war-fidiyeennada kula hadlaysay Xarunta Qaramada Midoobay ee Videolink oo ka socota Haiti.
Waxay sheegtay in weerarrada burcadda ah ee la soo agaasimay ee xabsiyada, dekedaha, isbitaallada iyo qasriga ay soo shaac baxeen toddobaadyadii la soo dhaafay, balse dhowrkii maalmood ee la soo dhaafay kooxahan oo aad u hubeysan ay ku sii siqayeen goobo cusub oo caasimadda ah.
"Waxaa jira silica bini'aadamka oo aad u daran" ayay tiri, iyadoo sharraxaysa xiisadda maalinlaha ah, dhawaqa rasaasta iyo cabsida ka taagan guud ahaan caasimadda.
Dhimasho, gaajo iyo kufsi wadareed
Xadgudubyada xun ee xuquuqda aadanaha ayaa socda, iyadoo in ka badan 2,500 oo qof la dilay, la afduubay ama la dhaawacay, ayay tiri, iyadoo ku nuuxnuuxsatay in xadgudubyada galmadu ay aad u baahsan yihiin, iyadoo la adeegsanayo jirdil iyo "kufsi wadareed" haweenka.
"Waqtigu wuu dhamaanayaa" -
Isku duwaha arrimaha bini'aadantinimada ee Qaramada Midoobay ee Haiti
Wadarta guud 5.5 milyan oo Haiti ah ayaa u baahday gargaar, in ka badan saddex milyan oo ka mid ah waa carruur. Sugnaanta cunnada ayaa weli ah welwel aad u daran, iyadoo nafaqo darro laga soo sheegayo tiro sii kordhaysa oo dhallinyaro ah. Intaa waxaa dheer, 45 boqolkiiba dadka Haiti ma helaan biyo nadiif ah.
Ku dhawaad 1.4 milyan oo Haiti ayaa ah "hal tallaabo u jirta abaar”, ayay ka digtay, iyadoo ku baaqday in si degdeg ah loo taageero qorshaha wax ka qabashada bini’aadantinimo, kaas oo u baahan $674 milyan balse boqolkiiba lix kaliya la maalgeliyo.
Dhaqaale badan, "waxaan sameyn karnaa wax badan" si aan u caawino dadka Haiti, ayay tiri, iyadoo leh "waqtigu wuu dhammaanayaa".
Sahayda naf badbaadinta ayaa si degdeg ah loogu baahan yahay
Isku duwaha arrimaha bini'aadantinimada ayaa sheegay in duulimaadyada ay Qaramada Midoobay taageerto ee ku wajahan Haiti ay keeneen shixnadaha sahayda naf-badbaadinta ah, oo ay ku jiraan bacaha dhiigga lagu shubo ee isbitaallada lagu daweynayo tirada sii kordheysa ee dhibanayaasha rasaasta.
Sidoo kale, Garoonku wuxuu xiran yahay isu socodkii ganacsiga, taasoo keentay in aan la soo dejin karin alaabaha muhiimka ah oo ay ka mid yihiin dawooyinka. Dekadda Qaranka ayaa shaqeysa, balse gelitaankeeda waa caqabad, maadaama deegaanada ku xeeran ay maamulaan kooxo burcad ah.
Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO) ayaa sheegay in wax ka yar kala bar xarumaha caafimaadka ee Port-au-Prince ay u shaqaynayaan sidii caadiga ahayd, ayna jirto baahi xooggan oo loo qabo badeecooyin dhiig oo ammaan ah, dawooyinka suuxinta iyo dawooyinka kale ee muhiimka ah.
Sida ay sheegtay hay’adda cuntada adduunka ee WFP. 1.4 milyan oo qof ayaa wajahaya heerar gaajo oo degdeg ah waxayna u baahan yihiin gargaar si ay u noolaadaan.
WHO waxay ku baaqeysaa maalgelin degdeg ah
Iyadoo faahfaahinaysa xaaladaha caafimaad, hay'adda caafimaadka ee Qaramada Midoobay ayaa sheegtay in cudurka daacuunka oo sii yaraanayay tan iyo dhammaadkii sannadkii hore, uu mar kale soo kicin karo haddii ay dhibaatadu sii socoto.
Dhaqdhaqaaqyada wax ka qabashada daacuunka iyo la socodka xogta ayaa mar horeba saameeyay rabshadihii dhawaa, xaaladduna aad ayay uga sii dari kartaa toddobaadyada soo socda haddii shidaalku yaraado oo helitaanka sahayda caafimaad ee muhiimka ah aan si dhakhso ah loo hagaajin, sida ay sheegtay WHO.
Madaxa WHO ayaa ku baaqay in si degdeg ah loo taageero dadaallada lagu caawinayo kuwa ku go'doonsan xaaladda sii xumaanaysa.
"Waxaan ugu baaqaynaa dhammaan bah-wadaagta iyo dadweynaha inaysan iloobin dadka Haiti,” ayuu yiri Tedros Adhanom Ghebreyesus, isaga oo sidoo kale ku baaqay in la gaaro badbaado iyo caqabado bini’aadantinimo, in la dammaanad qaado badbaadada shaqaalaha caafimaadka iyo ilaalinta xarumaha caafimaadka.
WHO iyo Pan American Health Organization (PAHO) waxay ka taageerayaan Wasaaradda Caafimaadka iyo la-hawlgalayaasha kale saadka iyo saadka, oo ay ku jiraan biyaha, fayadhowrka iyo nadaafadda iyo ilaalinta cudurrada ee xarumaha barakacayaasha, ayuu yidhi.
Madaxa Qaramada Midoobay: Hawlgalka taageerada ayaa weli ah 'muhiim ah'
UN Xoghayaha guud António Guterres ku baaqay dhammaan dadaallada lagu joogteynayo dardargelinta iyo in laga shaqeeyo hirgelinta qabanqaabada ku meel gaarka ah ee lagu heshiiyey todobaadkii hore ka dib is-casilaaddii ra'iisul wasaaraha, ayuu yiri ku xigeenka afhayeenka Qaramada Midoobay Farhan Haq Khamiistii.
Madaxa Qaramada Midoobay ayaa soo dhoweeyay wararka sheegaya in daneeyayaasha Haiti ay dhamaantood u sharaxeen musharaxiinta Golaha Madaxtinimada ku meel gaadhka ah, ayuu yidhi, isaga oo intaa ku daray in Qaramada Midoobay, iyada oo loo marayo xafiiskeeda Haiti. BINUUX, waxa ay sii wadi doonaan taageerada ay dalka ku siinayaan dadaalka uu ugu jiro soo celinta hay’adaha dimoqraadiyada.
"Soo dirista degdegga ah ee howlgalka caalamiga ah ayaa weli ah mid muhiim ah si loo hubiyo in waddooyinka siyaasadeed iyo kuwa ammaanku ay si isbar-bar socda u socdaan. Kaliya dadaallada is-kaabaya ayaa guul noqon kara, "Ayuu yiri.
Golaha Ammaanka ayaa cambaareeyay weerarrada burcadda
War qoraal ah oo la sii daayay Khamiistii, ayaa Golaha Amaanka Waxay si kulul u cambaareeyeen rabshadaha iyo weerarrada ay gaysanayaan kooxaha hubeysan, waxayna carrabka ku adkeeyeen in loo baahan yahay in beesha caalamku ay laba jibaarto dadaallada ay ku bixinayso gargaarka bani'aadamnimo ee dadka iyo in la taageero Booliiska Qaranka Haiti.
Taas waxaa ka mid ah iyada oo la dhisayo awoodda lagu soo celinayo sharciga iyo kala dambeynta iyo in si degdeg ah loo diro howlgalka taageerada amniga caalamiga ah, kaas oo Goluhu oggolaaday qaraarka 2699 (2023) ee Oktoobar, sida lagu sheegay bayaanka.
