Όπως αναφέρεται μέσω ενημερωτικού δελτίου της ΜΚΟ που εδρεύει στις Βρυξέλλες Human Rights Without Frontiers, το τέλος των καλοκαιρινών διακοπών στη Γαλλία, γνωστές ως «rentrée», συχνά φέρνει ανανεωμένες κοινωνικές εντάσεις. Αυτή η χρονιά ακολούθησε αυτό το μοτίβο, καθώς η ηρεμία του καλοκαιριού έδωσε τη θέση της σε μια άλλη διαμάχη για ένα επαναλαμβανόμενο εθνικό ζήτημα: πώς πρέπει να ντύνονται οι μουσουλμάνες γυναίκες.
Στα τέλη Αυγούστου, με τη Γαλλία να βρίσκεται ακόμα στο διάλειμμα, ο Gabriel Attal, ο 34χρονος νεοδιορισθείς υπουργός Παιδείας και αγαπημένος του προέδρου Emmanuel Macron, ανακοίνωσε ότι «η αμπάγια δεν μπορεί πλέον να φορεθεί στα σχολεία», αναφέρει ο Roger Cohen στο ο New York Times
Η απότομη διαταγή του, που ίσχυε για τα δημόσια σχολεία γυμνασίου και γυμνασίου, απαγόρευσε τη φαρδιά ολόσωμη ρόμπα που φορούσαν ορισμένοι μουσουλμάνοι μαθητές. Φούντωσε μια άλλη συζήτηση για τη γαλλική ταυτότητα.
Η κυβέρνηση πιστεύει ότι η εκπαίδευση θα πρέπει να εξαλείψει τις εθνοτικές ή θρησκευτικές διαφορές στην υπηρεσία της κοινής δέσμευσης για τα δικαιώματα και τις ευθύνες της γαλλικής υπηκοότητας. Όπως είπε ο κ. Attal, «Δεν πρέπει να μπορείτε να διακρίνετε ή να προσδιορίσετε τη θρησκεία των μαθητών κοιτάζοντάς τους».
Διαμαρτυρίες για την απαγόρευση της abaya
Από την ανακοίνωση, οι μουσουλμανικές οργανώσεις που εκπροσωπούν την περίπου 5 εκατομμύρια μουσουλμανική μειονότητα έχουν διαμαρτυρηθεί. Ορισμένα κορίτσια έχουν φορέσει κιμονό ή άλλα μακριά ρούχα στο σχολείο για να δείξουν ότι η απαγόρευση φαίνεται αυθαίρετη. Μια έντονη συζήτηση ξέσπασε για το αν η αυγουστιάτικη έκπληξη του κ. Attal, ακριβώς πριν από τη σχολική χρονιά, ήταν ένα πολιτικό κόλπο ή μια απαραίτητη υπεράσπιση των κοσμικών ιδεωδών της Γαλλίας.
«Ο Attal ήθελε να φαίνεται σκληρός για πολιτικό όφελος, αλλά αυτό ήταν φτηνό θάρρος», είπε ο Nicolas Cadène, συνιδρυτής μιας οργάνωσης που παρακολουθεί την κοσμικότητα στη Γαλλία. «Πραγματικό θάρρος θα ήταν να αντιμετωπίσουμε το διαχωρισμένο σχολείο που οδηγεί σε ξεχωριστές εθνοτικές και θρησκευτικές ταυτότητες».
Το θέμα των θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία δεν είναι καινούργιο. Η Γαλλία απαγόρευσε τα «επιδεικτικά» το 2004, αφήνοντας χώρο για ερμηνεία.
Το ερώτημα ήταν αν ο νόμος στόχευε εξίσου τις μουσουλμανικές μαντίλες, τους καθολικούς σταυρούς και τους εβραϊκούς κιπά, ή επικεντρώθηκε κυρίως στο Ισλάμ. Η αμπάγια, που αντικατοπτρίζει τη μουσουλμανική ταυτότητα αλλά δυνητικά απλώς λιτή ενδυμασία, ήταν μια γκρίζα περιοχή μέχρι τη δήλωση του κ. Ατάλ.
Στην πράξη, «επιδεικτικός» σημαίνει συχνά μουσουλμάνος. Η ανησυχία της Γαλλίας για τα κατάγματα της κοσμικότητας, που ενισχύεται από τις καταστροφικές ισλαμιστικές επιθέσεις, έχει επικεντρωθεί στους μουσουλμάνους που αποφεύγουν τη «γαλλική» λόγω θρησκευτικής ταυτότητας και εξτρεμισμού.
Το νικάμπ, πέπλο, burkinis, αμπάγια, ακόμη και οι μαντίλες στις σχολικές εκδρομές έχουν δεχθεί ασυνήθιστο έλεγχο στη Γαλλία σε σύγκριση με την Ευρώπη και ιδιαίτερα τις Ηνωμένες Πολιτείες, που δίνουν έμφαση στη θρησκευτική ελευθερία έναντι της γαλλικής ελευθερίας από τη θρησκεία.
Τα τελευταία χρόνια, η αυστηρή εκκοσμίκευση, που είχε σκοπό το 1905 να απομακρύνει την Καθολική Εκκλησία από τη δημόσια ζωή, σκληρύνθηκε από ένα ευρέως αποδεκτό μοντέλο που επέτρεπε τη θρησκευτική ελευθερία σε ένα ακάθεκτο αμφισβητούμενο δόγμα που ασπάζεται η δεξιά και ευρύτερη κοινωνία ως άμυνα έναντι απειλών που κυμαίνονται από τον ισλαμικό εξτρεμισμό έως Αμερικανική πολυπολιτισμικότητα.
«Αυτό θα έπρεπε να είχε γίνει το 2004 και θα γινόταν αν δεν είχαμε αδίστακτους ηγέτες», είπε η Μαρίν Λεπέν, η ακροδεξιά, ηγέτης κατά της μετανάστευσης, σχετικά με την κίνηση του κ. Attal. «Όπως παρατήρησε ο στρατηγός MacArthur, οι χαμένες μάχες μπορούν να συνοψιστούν σε δύο λέξεις: πολύ αργά».
Το ερώτημα είναι: πολύ αργά για τι; Απαγόρευση των abayas στα σχολεία όπως απαιτεί ο κύριος Attal; Ή να σταματήσει η εξάπλωση των μειονεκτούντων σχολείων σε προβληματικά προάστια όπου υποφέρουν ευκαιρίες για παιδιά μουσουλμάνων μεταναστών και αυξάνονται οι κίνδυνοι ριζοσπαστικοποίησης;
Εδώ διασπάται η Γαλλία, με πάνω από το 80% να εγκρίνει την απαγόρευση, αλλά κρίσιμη για το μέλλον της χώρας.
Μερικοί βλέπουν τον κοσμικό χαρακτήρα ως παροχή ίσων ευκαιριών, ενώ άλλοι τον θεωρούν ως υποκρισία καλύπτοντας την προκατάληψη, όπως φαίνεται από αυτά τα προάστια.
Ο αποκεφαλισμός του δασκάλου Samuel Paty το 2020 από έναν εξτρεμιστή εξακολουθεί να προκαλεί οργή. Ωστόσο, οι ταραχές μετά τον πυροβολισμό της αστυνομίας σε έναν έφηβο αλγερινής και μαροκινής καταγωγής έδειξαν δυσαρέσκεια για τον αντιληπτό μουσουλμανικό κίνδυνο.
«Η γαλλική κυβέρνηση επικαλείται τους νόμους του 1905 και του 2004 για να «προστατεύσει τις ρεπουμπλικανικές αξίες» από ένα εφηβικό φόρεμα, αποκαλύπτοντας την αδυναμία της να επιτρέπει την ειρηνική συνύπαρξη πέρα από τις διαφορές», έγραψε η κοινωνιολόγος Agnès de Féo στη Le Monde.
Ο Éric Ciotti των κεντροδεξιών Ρεπουμπλικανών απάντησε ότι ο «κοινοτισμός» ή η προτεραιότητα της θρησκευτικής/εθνοτικής ταυτότητας έναντι της εθνικής ταυτότητας «απειλεί τη Δημοκρατία». Ο κ. Ατάλ, είπε, ανταποκρίθηκε κατάλληλα.
Οι Ρεπουμπλικάνοι έχουν σημασία επειδή ο κ. Μακρόν δεν διαθέτει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, γεγονός που τους καθιστά πιθανό νομοθετικό σύμμαχο.
Η κίνηση του κ. Attal έχει ξεκάθαρους πολιτικούς στόχους. Ο κ. Μακρόν κυβερνά από το κέντρο αλλά κλίνει δεξιά.
Ο κ. Attal αντικατέστησε τον Pap Ndiaye, τον πρώτο μαύρο υπουργό Παιδείας, τον Ιούλιο, μετά από δεξιές επιθέσεις που τον ανάγκασαν να φύγει, με τον ρατσισμό με λεπτή κάλυψη στο βιτριόλι.
Κατηγορήθηκε ότι εισήγαγε το «δόγμα ποικιλομορφίας» της Αμερικής και «ανέβασε τα πάντα στο χρώμα του δέρματος», όπως το έθεσε ο ακροδεξιός Valeurs Actuelles.
Πριν από την αποπομπή του, ο κ. Ndiaye απέρριψε μια σαρωτική απαγόρευση της abaya, λέγοντας ότι οι διευθυντές θα πρέπει να αποφασίζουν κατά περίπτωση.
Ο Σεΐχης Σιντίμπε, ένας 21χρονος μαύρος βοηθός καθηγητή έξω από ένα λύκειο του Παρισιού, είπε ότι ο πρώην διευθυντής του κακομεταχειριζόταν μουσουλμάνους μαθητές με αυθαίρετους ελέγχους στα ρούχα.
«Θα πρέπει να επικεντρωθούμε σε πραγματικά προβλήματα, όπως οι φτωχοί μισθοί των δασκάλων», είπε ο κ. Sidibe, ένας μουσουλμάνος. «Οι περιθωριοποιημένοι μαθητές σε επισφαλείς καταστάσεις χρειάζονται βοήθεια και όχι ρούχα αστυνόμευσης».
Ο πολιτικός αντίκτυπος παραμένει ασαφής. Όμως το μέτρο φαίνεται περισσότερο διχαστικό παρά ενωτικό παρά τον στόχο της κοσμικότητας.
«Η κοσμικότητα πρέπει να επιτρέπει την ελευθερία και την ισότητα ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις», είπε ο κ. Cadène. «Δεν πρέπει να γίνει όπλο για να φιμώσει τους ανθρώπους. Αυτό δεν θα το κάνει ελκυστικό».
