Τα γραπτά αρχεία μπορούν να μας πουν πολλά για τους αρχαίους πολιτισμούς. Πρόσφατη έρευνα σχετικά με τα δηλητηριώδη φίδια που περιγράφονται σε έναν αρχαίο αιγυπτιακό πάπυρο υποδηλώνει περισσότερα από όσα φαντάζεστε. Στη χώρα των Φαραώ ζούσε μια πολύ πιο διαφορετική γκάμα φιδιών από όσο φανταζόμασταν – κάτι που εξηγεί επίσης γιατί οι αρχαίοι Αιγύπτιοι συγγραφείς ήταν τόσο απασχολημένοι με τη θεραπεία των δαγκωμάτων φιδιών, γράφει το The Converstion. Όπως οι ζωγραφιές των σπηλαίων, τα κείμενα από την αρχή της γραπτής ιστορίας συχνά περιγράφουν άγρια ζώα. Μπορούν να παρέχουν μερικές αξιοσημείωτες λεπτομέρειες, αλλά η αναγνώριση των ειδών που περιγράφονται μπορεί να είναι δύσκολη. Για παράδειγμα, το αρχαίο αιγυπτιακό έγγραφο που ονομάζεται Πάπυρος του Μπρούκλιν, χρονολογείται περίπου στο 660 – 330 π.Χ. αλλά πιθανώς ένα αντίγραφο ενός πολύ παλαιότερου εγγράφου, απαριθμεί διάφορα είδη φιδιών γνωστά εκείνη την εποχή, τις συνέπειες των δαγκωμάτων τους και τη θεραπεία τους.
Εκτός από τα συμπτώματα του δαγκώματος, ο πάπυρος περιγράφει επίσης τη θεότητα που σχετίζεται με το φίδι ή της οποίας η παρέμβαση θα μπορούσε να σώσει το θύμα. Το δάγκωμα του «μεγάλου φιδιού Apophis» (ένας θεός που πήρε τη μορφή φιδιού), για παράδειγμα, περιγράφεται ότι προκαλεί γρήγορο θάνατο. Οι αναγνώστες προειδοποιούνται επίσης ότι αυτό το φίδι δεν έχει τα συνηθισμένα δύο δόντια, αλλά τέσσερα, ένα σπάνιο χαρακτηριστικό για ένα φίδι σήμερα.
Τα δηλητηριώδη φίδια που περιγράφονται στον Πάπυρο του Μπρούκλιν είναι διαφορετικά: παρατίθενται 37 είδη, εκ των οποίων οι περιγραφές για 13 έχουν χαθεί. Σήμερα, η περιοχή της Αρχαίας Αιγύπτου φιλοξενεί πολύ λιγότερα είδη. Αυτό προκάλεσε μεγάλη συζήτηση μεταξύ των ερευνητών σχετικά με το ποια είδη περιγράφηκαν.
Το Φίδι με τα τέσσερα δόντια Δεν υπάρχει κανένας υποψήφιος για το μεγάλο φίδι Apophis που ζει εντός των ορίων της Αρχαίας Αιγύπτου. Όπως τα περισσότερα δηλητηριώδη φίδια, που προκαλούν την πλειοψηφία των θανάτων από δάγκωμα φιδιών στον κόσμο, οι οχιές και οι κόμπρες που βρίσκονται τώρα στην Αίγυπτο έχουν μόνο δύο δόντια, ένα σε κάθε οστό της άνω γνάθου. Στα φίδια, τα οστά των γνάθων και στις δύο πλευρές είναι χωρισμένα και κινούνται ανεξάρτητα, σε αντίθεση με τα θηλαστικά.
Το πλησιέστερο σύγχρονο φίδι, το οποίο έχει συχνά τέσσερα δόντια, είναι το boomslang (Disopholidus typus) των σαβάνων της υποσαχάριας Αφρικής, που βρίσκεται τώρα πάνω από 650 χλμ νότια της σημερινής Αιγύπτου. Το δηλητήριό του μπορεί να προκαλέσει στο θύμα αιμορραγία από οποιοδήποτε στόμιο και να προκαλέσει θανατηφόρα εγκεφαλική αιμορραγία. Θα μπορούσε το φίδι Apophis να είναι μια πρώιμη, λεπτομερής περιγραφή ενός boomslang; Και αν ναι, πώς συνάντησαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ένα φίδι που ζει τώρα τόσο νότια των συνόρων τους;
Για να το ανακαλύψουν, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ένα στατιστικό μοντέλο που ονομάζεται κλιματική μοντελοποίηση για να μελετήσουν πώς έχουν αλλάξει οι σειρές των διαφόρων αφρικανικών και λεβαντίνων (ανατολικής Μεσογείου) φιδιών με την πάροδο του χρόνου.
Στα χνάρια των αρχαίων φιδιών
Η έρευνα δείχνει ότι το πολύ πιο υγρό κλίμα της πρώιμης Αρχαίας Αιγύπτου ήταν ευνοϊκό για μια σειρά από φίδια που δεν ζουν εκεί σήμερα. Οι επιστήμονες εστίασαν σε 10 είδη από τις τροπικές περιοχές της Αφρικής, την περιοχή του Μαγκρέμπ της Βόρειας Αφρικής και τη Μέση Ανατολή που θα μπορούσαν να ταιριάζουν με τις περιγραφές στον πάπυρο. Αυτά περιλαμβάνουν μερικά από τα πιο διάσημα δηλητηριώδη φίδια της Αφρικής, όπως η μαύρη μάμπα, η οχιά που βρυχάται και το μπουμσλάνγκ. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι εννέα από τα δέκα είδη πιθανότατα ζούσαν στην Αρχαία Αίγυπτο. Για παράδειγμα, τα boomslangs μπορεί να ζούσαν κατά μήκος της ακτής της Ερυθράς Θάλασσας σε μέρη που πριν από 4,000 χρόνια ήταν μέρος της Αιγύπτου.
Παρόμοια, ο Πάπυρος του Μπρούκλιν περιγράφει ένα φίδι «με μοτίβο σαν ορτύκι» που «σφυρίζει σαν φυσούνα χρυσοχόου». Η οχιά που βουίζει (Bitis arietans) ταιριάζει με αυτήν την περιγραφή, αλλά τώρα ζει μόνο νότια του Χαρτούμ στο Σουδάν και στη βόρεια Ερυθραία. Και πάλι, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η εμβέλεια αυτού του είδους κάποτε εκτεινόταν πολύ πιο βόρεια.
Πολλά έχουν αλλάξει από την περίοδο που διαμορφώθηκε από τους ερευνητές. Η ξήρανση του κλίματος και η ερημοποίηση συνέβησαν πριν από περίπου 4,200 χρόνια, αλλά ίσως όχι ομοιόμορφα. Στην κοιλάδα του Νείλου και κατά μήκος της ακτής, για παράδειγμα, η γεωργία και η άρδευση μπορεί να έχουν επιβραδύνει την αποξήρανση και να έχουν επιτρέψει σε πολλά είδη να επιμείνουν στους ιστορικούς χρόνους. Αυτό υποδηλώνει ότι πολλά περισσότερα δηλητηριώδη φίδια μπορεί να υπήρχαν στην Αίγυπτο κατά την εποχή των Φαραώ.
Ενδεικτική φωτογραφία από Pixabay: https://www.pexels.com/photo/gold-tutankhamun-statue-33571/
