ჯანმრთელობის ძირითადი ცნებები და განმარტება: ადამიანის უნარი მოერგოს თავის გარემოს.
ჯანმრთელობის დეფინიცია ჩამოაყალიბა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ და ასე ჟღერს: „ჯანმრთელობა არ არის მხოლოდ დაავადების არარსებობა, არამედ ფიზიკური, გონებრივი და სოციალური კეთილდღეობის მდგომარეობა“.
ჯანმრთელობის ზოგად კონცეფციაში გამოიყოფა ორი კომპონენტი: სულიერი ჯანმრთელობა და ფიზიკური ჯანმრთელობა.
ადამიანის სულიერი ჯანმრთელობა არის მისი გაგებისა და მის გარშემო არსებული სამყაროსადმი დამოკიდებულების სისტემა. ეს დამოკიდებულია სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის დამყარების უნარზე, სიტუაციის გაანალიზების, სხვადასხვა სიტუაციების განვითარების წინასწარმეტყველების უნარზე და, ამის შესაბამისად, საკუთარი ქცევის ნიმუშების აწყობაზე.
სულიერ და მორალურ ჯანმრთელობას აქვს ერთ-ერთი ფუნდამენტური მნიშვნელობა პიროვნებისთვის, ოჯახისთვის, საზოგადოებისთვის და სახელმწიფოსთვის.
სულიერი ჯანმრთელობა უზრუნველყოფილია და მიიღწევა საკუთარ თავთან, ნათესავებთან, მეგობრებთან და საზოგადოებასთან ჰარმონიაში ცხოვრების უნარით.
პიროვნების სულიერი სფეროს ასეთი მდგომარეობა, რომელიც საშუალებას აძლევს მას გარდაქმნას რეალობა მორალური, კულტურული და რელიგიური ღირებულებების შესაბამისად, რათა შეინარჩუნოს ადამიანის სიცოცხლე და მთლიანად სამყარო.
პიროვნების სულიერი სფერო არის იდეალებისა და ღირებულებების არეალი, რომელიც წარმოადგენს მთელი ცხოვრებისეული საქმიანობის ორიენტაციას. ეს იდეალები და ღირებულებები შეიძლება განსხვავდებოდეს მორალური კრიტერიუმებით და ეხებოდეს სიკეთესაც და ბოროტსაც.
მორალური ჯანმრთელობა განისაზღვრება იმ პრინციპებით, რომლებიც საფუძვლად უდევს ადამიანთა საზოგადოების სოციალურ ცხოვრებას.
სოციალური ჯანმრთელობა არის ადამიანის სოციალური აქტივობის მდგომარეობა სამყაროს მიმართ, მისი უნარი დაამყაროს და შეინარჩუნოს სოციალური კავშირები და ურთიერთობები. ამ სოციალური აქტივობის თვისებრივი შინაარსი, მისი კონსტრუქციულობის ან დესტრუქციულობის დონე განისაზღვრება პიროვნების სულიერი ჯანმრთელობის დონით.
და მაშინ, როცა ფიზიკური ჯანმრთელობის ცვლილების პროცესი მხოლოდ დაღმავალ მრუდშია, სულიერში (სოციალურ და გონებრივ) ის არათანაბრად იცვლება, არაერთხელ გაივლის აღმავლობასა და დაცემას.
ასე რომ, ჯანმრთელობის საერთო მდგომარეობა რთულად მისაღწევი გამოდის და დროთა განმავლობაში ძალიან არასტაბილურია ჯანმრთელობის ყველა ამ ფორმის ცვალებადობის გამო. ადამიანის აბსოლუტური ჯანმრთელობის მდგომარეობა იშვიათი მოვლენაა და უფრო იდეალურია, ვიდრე რეალური ფენომენი.
ადამიანის წარმოდგენა ჯანმრთელობაზე არის საზოგადოებაში არსებული ჯანმრთელობის თეორიული მოდელების ასახვა.
ჯანმრთელობის ჰარმონიული მოდელი – ეფუძნება ჯანმრთელობის გააზრებას, როგორც ჰარმონიას ადამიანსა და სამყაროს შორის.
ჯანმრთელობისთვის ადაპტაციის მოდელი - პირველის მსგავსი, მაგრამ აქცენტი კეთდება შიდა და გარე ბიოსოციალური გარემოს ცვალებად პირობებთან ადაპტაციის მექანიზმებზე.
ადამიანის ჯანმრთელობის ანთროპოცენტრული მოდელი – ეფუძნება ადამიანის უმაღლესი (სულიერი) მიზნის იდეას და, შესაბამისად, სულიერი ჯანმრთელობის წამყვან როლს ამ მრავალმხრივი ფენომენის ყველა კომპონენტში.
აღიარებულია, რომ ადამიანს აქვს უსაზღვრო შესაძლებლობები მისი შინაგანი სიმშვიდის გასაუმჯობესებლად და, შედეგად, მისი ფიზიკური და სოციალური ჯანმრთელობის ხარისხობრივი გაუმჯობესებისთვის.
ილუსტრაცია: შემონახული ფრესკები სოფელ ორეშეცის წმინდა გიორგის ეკლესიაში - ბელოგრადჩიკის სულიერი ოლქი, ბულგარეთი.
