By Eric Gozlan
Çêkirina têkiliyên aborî ji bo misogerkirina aştiyê prensîba bingehîn a têkiliyên jeopolîtîk e. Mînaka herî baş Ewropaya Rojava ye, ku ji sala 1945-an vir ve bi saya peymanên siyasî, lê bi giranî yên aborî di nav dewletên ku Yekîtiya Ewrûpayê pêk tînin de, di aştiyê de ye.
Damezrandina berjewendiyên hevpar ên aborî rêyek pêbawer e ji bo dabînkirina aramiya Kafkasya Başûr, ji bilî ku her aliyek neçar dike ku yekparebûna axa cîranê xwe nas bike.
Dema ku hin gotinên serokên Azerbaycan û Ermenîstanê têne xwendin, diyar dibe ku armancek wan hevpar e: bidawîkirina şerê demdirêj li Kafkasya Başûr.
Piştî ku Ermenîstanê Qerebax wekî beşek ji Azerbaycanê nas kir û di operasyonên leşkerî yên Îlonê de kontrola Qerebaxê winda kir. Ev windabûna axê tekane astengiya hertimî li ber asayîkirina têkiliyên wê bi Azerbaycanê re radike. Her du welat armancek hevpar parve dikin: Kafkasyaya Başûr, ku yek ji herêmên herî kêm binesaziya cîhanê ye, ji îzolasyonê derxin û girêdana wê bi Asya û Ewropayê re zêde bikin.
Heta niha sînorên navbera Ermenistan, Azerbaycan û Tirkiyê girtî ye û ji bo Azerbaycanê hinartina hîdrokarbonan ji bo Ewropayê girêdayî îmkanên derbasbûna ji Gurcistanê ye.
Aştî bi Aborî
Aştiya aborî ya di navbera Ermenistan û Azerbaycanê de dikare gelek feydeyan bi xwe re bîne:
Mezinbûna Aborî: Îstîqrar hawîrdorek ku ji bo mezinbûna aborî peyda dike çêdike. Her du welat dikarin ji zêdebûna veberhênanên biyanî û berfirehkirina sektorên xwe yên aborî sûd werbigirin.
Bazirganî: Dawiya dijminatiyê dê bazirganiya der-sînor hêsantir bike, derfetan ji bo hinardekirin û îthalatê biafirîne, bi berfirehkirina bazarên xwe yên têkildar re her du aboriyan teşwîq bike.
Hevkariya Aborî: Kafkasya Başûr ji bo enerjiyê ji aliyê stratejîk ve girîng e. Aştiya aborî dikare hevkariyê di sektora enerjiyê de, hêsankirina çêkirin û karanîna boriyan û binesaziya enerjiyê xurt bike.
Seferî: Aştî astengiyên girêdayî ewlehiyê ji holê radike, mezinbûna geştiyariyê dike. Her du welat dikarin ji zêdebûna tûrîzmê sûd werbigirin, mêvanên navneteweyî bikişînin û aboriyên herêmî xurt bikin.
Karkirina Kar: Aboriyek bi îstîqrar û geş dibe derfetên kar diafirîne. Aşitî dê di sektorên cûrbecûr de peydakirina karan pêşve bibe, dê beşdarî kêmkirina bêkariyê û başkirina şert û mercên jiyanê bibe.
Binesaziya Aborî: Hevkariya aborî dikare bibe sedema geşepêdana binesaziyên der-sînor, wek rê, pir û girêdanên hesinî, hêsankirina bazirganiya sînorî û bihêzkirina peywendiyên di navbera her du welatan de.
Îstiqrara darayî: Aştiya aborî dê beşdarî aramiya darayî bibe, baweriya veberhêneran zêde bike û pêşkeftina sektora darayî pêşve bibe.
Korîdora Zangezûrê, Derfeta Pêşketinê
Ger herdu alî li ser vekirina Korîdora Zengîzûrê razî bibin, dê bibe wesîleya girêdana van her du welatan bi Tirkiye, Rûsya, Asyaya Navîn û Ewropayê re. Hêjayî gotinê ye ku NATO û Rûsya jî piştgirîya vekirina vê korîdorê dikin.
Korîdora Zangezûrê dê di demeke kurt de bi berfirehkirina torên veguheztinê di navbera welatên herêmê de danûstandinên bazirganî hêsantir bike. Ev vebûn dê di korîdora navneteweyî ya "bakur-başûr" de, ku wekî korîdora "navîn" jî tê zanîn, veguhestina navneteweyî zêde bike.
Piştî vekirina Korîdora Zengezûrê, îradeya herêmê ya ji bo sermayedaran wê zêdetir bibe.
Welatên Aştiyê Asteng Dikin
Rûsya dikare li pêşiya aştiyê bibe asteng. Baş eşkere ye ku Moskow bi qestî "pevçûna cemidî" ya li Qerebaxa Nagorno-Karabaxê domand û bêîstîqrarî li herêmê domand da ku bandora xwe biparêze û berjewendîyên rojavayî yên li Avrasyayê têk bibe.
Îran bi salan e hewl dide ku bandora xwe ya olî li ser welatiyên Azerbaycanê bihêz bike. Hukûmeta Bakûyê li dijî vê propagandaya îslamî bi tundî dimîne. Ji bo Melayan nêzîkbûna Bakû û Qudsê sûc e û ji bo vekirina korîdora Zengezûrê bi ser nekeve dê her tiştî bikin.
Aştiya aborî ya di navbera Azerbaycan û Ermenîstanê de û vekirina Korîdora Zengîzûrê dikare hawîrdorek ji bo pêşkeftina hev, pêşvebirina mezinbûna aborî, bazirganî û hevkariyê di warên cûda de çêbike.
