Бројот на руските дописници на Балканскиот театар со текот на времето се зголемувал. Од 5 јули 1877 година, нивниот состав беше како што следува [14]:
Табела 1.
Периодичен / Дописник
„Биржевје Ведомости“ – Н.В. Максимов
„Светска илустрација“ – Н.Н.Каразин; Х.П. Федоров
„Глас“ – ПП Сокалски
„Московски Ведомости“ – ЛВ Шаховска; МФ Мец
„Нашиот век“ – Г. Стамболов; VI Немирович-Данченко
„Новое време“ – АА Суворин; пратеникот Федоров; потпретседател Буренин; Н.Н.Каразин; ПП Сокалски; АД Иванов; Н.Н. Росоловски; VI Немирович-Данченко
„Одески Вестник“ – ПП Сокалски
„Владин весник“ – В.В. Крестовски
„Руски Мир“ – Е.К. Рап
„Санкт-Петербург Ведомости (Газетери)“ – пратеник Федоров; ХВ Максимов; А. Теохаров
„Северни Вестник“ – DK Gears
„Тифлиски Вестник“ – Н.Ја. Николадзе
„Санкт-Петербург цајтунг“ – Н.В. Максимов
Треба да се напомене дека за време на војната VI Немирович-Данченко се префрли во „Ново време“ и почна да ја испраќа својата кореспонденција до овој весник. Во составот на Активната армија, освен В.В. Крестовски, во својство на официјален дописник на „Владиниот весник“ беа и уметникот Е.К. Макаров, како и познатиот боречки уметник В.В. Верештагин. во јули 1877 година се зголемил бројот на уметници. Во главниот кварт пристигнале П. Соколов, Буткевич, М. Малишев, а ПО Ковалевски – во четата на големиот војвода Владимир Александрович. Познатиот уметник В.Д. Поленов. Заедно со руската армија, тој учествуваше во битките, го виде херојството на војниците, страдањата на Бугарите и сето тоа го запечати и во слики и во акварели („Позиција“, „Артилерија во планините“, „Бугарски село“ и сл.). [15]
Најкомплетниот список на дописници кои се приклучија на театарот на непријателствата го дава Н.В. Максимов. [16] Ги наведува сите чии фотографии биле залепени во албумот за кореспонденција. Како што споменавме погоре, од дописниците се бараше да носат по две фотографии. Едниот бил оставен во Теренскиот штаб, каде што се чувал во посебен албум, а вториот со пропусницата и печатот го носеле со себе како личен сертификат.
Табела 2. Руски дописници
Периодичен / Дописник
„Владин весник“ – В.В. Крестовски
„Санкт-Петербург Ведомости“- Моџолевски; Комаров
„Новое време“ АА Суворин; пратеникот Федоров; потпретседател Буренин; Н.Н.Каразин; АД Иванов; Н.Н. Росоловски; VI Немирович-Данченко; Маслов
„Руски инвалид“ – пратеник Федоров (уметник); Сухотин (поручник на руската армија)
„Светска илустрација“ – пратеник Федоров (уметник)
„Глас“ – ПП Сокалски
„Северни Вестник“ – ДК Гирс; Бајков (потполковник на руската армија)
„Руски Мир“ – Е.К. Рап; Георгиевич
„Московски Ведомости“ ЛВ Шаховска; МФ Мец; Иловаиски (професор, поранешен привремен дописник)
„Руски Ведомости“ – А. Теохаров
„Биржевје Ведомости“ – Н.В. Максимов
Од дописниците на „Ново време“ НВ Максимов не ги споменува имињата на Н.Н. Росоловски и П.П. Сокалски, иако В.В. Крестовски ги припишува на ова издание. П.П. На почетокот на кампањата, Сокалски беше дописник на весникот „Голос“, но подоцна беше заменет од Американците Мек Гахан и Стенли. Што се однесува до В.И. Немирович-Данченко, на почетокот на војната бил дописник на весникот „Наш век“, а потоа почнал да пишува за „Новое време“. А.Д. Иванов бил и фотограф.
Во однос на странските дописници примени на почетокот на војната во театарот на непријателствата, нивниот состав првично беше мал, по правило, еден или двајца од големите европски земји. Од 5 јули имаше следнава репрезентација. [17]
Табела 3
Земја / Периодичен / Дописник
Австро-Унгарија „News Wiener Tagblatt“ – Не е наведено
Велика Британија „Дејли вести“ – Мекгахан
Прусија „Militär Wochenblatt“ – капетан Дангауер
Прусија „Kölnische Zeitung“ – доктор Шнајдер
Северноамерикански Соединети Американски Држави „Њу-Јорк Хералд“ – МекГахан
Франција „Фигаро“ – де Вестин
По правило, како дописници, странските публикации испраќаа офицери од Генералштабот, кои во исто време се појавуваа како неофицијални воени агенти со руските трупи. Официјални воени агенти исто така биле прикачени како дописници, како што е, на пример, прускиот мајор фон Лигниц. Своите писма ги испраќал до „Северногермански универзален весник“.
Странските дописници влегоа во театарот на непријателствата по препораки од руските амбасади и високи функционери. Истовремено, странските весници итно упатија петиција до дипломатските претставништва за прием на нивните дописници. [18] На сите што сакаа не им беше даден пристап до војската. Така, на 28 април м-р Газенкампф беше принуден да одбие двајца дописници - германски и англиски. Англискиот потполковник Хауард Винсент пристигна, според сведочењето на м-р Гасенкампф, со маса со писма со препораки. Меѓутоа, принцот В.А. Черкаски, шеф на руската цивилна управа во Бугарија, случајно бил запознаен со него и го препорачал, го испратил како потенцијален британски шпион. Ова беше причината поради која големиот војвода му препорача на Англичанецот да се откаже, што и беше направено. [19]
Впрочем, застапеноста на странските дописници, според Н.В. Максимов, била следна. [20]
Табела 4. Англиски дописници
Периодичен / Дописник
„Дневни вести“ – А. Форбс; Мек Гахан (Американец)
„Тајмс“ – Грант Брекенбери (полковник на активна служба во англиската армија кој беше на одмор)
„График“ (илустрирано списание) – Вилерс (уметник)
„Illustrated London News“ (илустрирано списание) – Гејл (уметник)
„Стандард“ – Ф. Бојл
„Шкотланѓанецот“ – Д.Л. Керик (доктор кој живее во Санкт Петербург); Роза
„Манчестер Гардијан“ – Стенли (Американец)
„Фрименс“ (ирски магазин) – Стенли (Американец)
Мек Гахан пишувал и за рускиот весник Голос, како и Стенли. Хавелок исто така припаѓал на корпусот на англиските новинари, но нема информации за кој весник работел во ниту еден од изворите што ги обработивме.
Табела 5. Американски дописници
Периодичен / Дописник
„Њу Јорк Хералд“ – Доканкоз
„Boston Jornal“ – Кинг
Весникот не го прецизираше Џексон
В.В. Крестовски во својство на американски дописник го споменува и Милет, без да прецизира на кој весник му припаѓа овој. [21]
Табела 6. Пруски дописници
Периодичен / Дописник
„Militär Wochenblatt“ – Дангауер
„Hambourger Nachrichten“ – Дангауер
„Национален цајтунг“ – Дангауер
„Аусбургер алгемајне цајтунг“ – фон Маре (или фон Маре)
„Üeber Land und Meer“ – И. Шенберг (уметник)
„Пост“ – фон Браучич
„Neue Militäriche Blatt“ – фон Браучич
„Берлинер Тагблат“ – Бета
Табела 7. Австриски дописници
Периодичен дописник
„Neues Wiener Tagblatt“ – Лукеш
„Политик“ (прашки весник) – Рајнштајн (поручник во пензија); Лахман
„Пресе“ – Лихтенштад
Табела 8. Француски дописници
Периодичен / Дописник
„XX Siècle“ – Бребан
„Национал“ – Бребан
„Jornal d'Odessa“ – Бребан
„Фигаро“ – И. де Вестин
„Moniteur Universel“ – D. de Lonlet (или Lonnet [22])
„Monde Illustré“ – Д. де Лонлеј
„Estafette“ – Кајгана
„Indépendance Belge“ – Кон-Абрест
„Темпс“ – Ламонт
„Република Француска“ – Гране
„Ла Франс“ – Фари
В.В. Крестовски меѓу француските дописници го споменува и Пањон, но без да прецизира на кој весник му припаѓа. [23]
Табела 9. Шведски дописници
Периодичен / Дописник
„Stockgolms Dagblad“ – Берлинг (поручник на шведскиот генералштаб)
Табела 10. Италијански дописници
Периодичен / Дописник
„Мислење“ – М.-А. Кучешки
„Пунголо ди Наполи“ – М.-А. Кучешки
„Газета Пиемонтез“ – М.-А. Кучешки
„Courier du soir de Milan“ – М.-А. Кучешки
„Фанфула“ – Маркоти
„Рома ди Наполи“ – Лазаро (уметник)
„Илустрација Италијана ди Милано“ – Лазаро
Романија ја претставуваа личниот уметник на принцот Карл Сатмари и принцскиот фотограф Душен. [24]
Шпанскиот уметник Хозе Луис Пелисер од Мадрид пристигна во руската армија од шпанското илустрирано списание „La Ilustración Española y Americana“. [25]
Дописниците на „Дејли телеграф“ и на повеќето виенски весници не беа примени во армијата, бидејќи тие претставуваа непријателски публикации. Поради овој факт, тие живееле во Букурешт, користеле информации од втора рака, вклучително и од колеги по професија, а понекогаш и „од сопствени заклучоци“.
Покрај тоа, Погенпол бил испратен во воениот театар како претставник на телеграфските агенции Агенс Хавас, Рајтер, Волф и Виена. [26]
Војната 1877-1878 година стана датум на раѓање на руската воена кореспонденција. Тука беа преземени првите чекори (и треба да се напомене – успешни) во работата на војската со дописниците: поткуп, дозирање на информации доверени на дописниците. Иако немаше директна цензура, за да се добијат информации, требаше да се биде директно на фронтот, бидејќи штабот не сакаше да ги сподели со дописниците.
Руската кореспонденција настана спонтано, а нејзиното појавување беше поврзано со потребата на руското општество да знае за текот на непријателствата, за животот на армијата, за животот и животот на локалното бугарско население итн. Оваа потреба беше објаснета со голем интерес во руските јавни кругови за судбината на словенските народи на Балканскиот Полуостров. За разлика од странските дописници, руските дописници немаа многу привилегии. И покрај фактот што приемот во оперативниот театар беше централизиран и спроведен од Теренскиот штаб на Армијата на теренот, односот кон дописниците и нивната позиција беше различен. Ако странските дописници беа добро подготвени за својата работа, ја уживаа поддршката не само од весниците што ги испраќаа, туку и од нивните влади, тогаш руските немаа.
Иако странските дописници пристигнаа во воениот театар не помалку од руските, повеќето од нив дури и не се појавија на бојното поле. Руските дописници, во најголем дел, директно учествуваа во битките, го следеа животот на армијата.
Конвенционално, дописниците кои известувале за војната во балканскиот театар можат да се поделат во три групи: оние кои пишувале од задната страна, оние кои пишувале додека биле во Теренскиот штаб и оние кои пишувале преписки од сопствено искуство. Дописниците на овие групи беа и меѓу странци и меѓу Руси. Точно, меѓу последните претставници на третата група имаше повеќе. Од странските, во овој поглед може да се издвојат германските дописници кои беа отпуштени од воената служба и ја следеа војната не само како дописници, туку и како воени специјалисти.
Во своите писма, дневници, белешки, руските дописници од втората група ги опишаа сите „шарм“ на војната, без да ја идеализираат и без да го сведат на сув опис на воените операции и животот на кралските луѓе. Понекогаш се строги, претерано критични во заклучоците, но тоа што го видоа ги направи такви: смртни случаи, повреди, глупост од највисоките командни чинови, често бесмислено херојство на војниците итн.
И покрај тешкотиите, многу руски дописници ја покажаа својата најдобра страна, давајќи значаен придонес во развојот на руското воено новинарство и вистинитото покривање на војната.
(продолжува)
Забелешки:
[14] Составен врз основа на: Апушкин В., „Војна од 1877-78 година во преписки и романи“, Воена збирка, бр. 7 (1902), стр. 202; Gasenkampf M., Мојот дневник 1877-78, стр. 33-34; Крестовски В., Дваесет месеци во активна армија…, точка 1, стр. 170-172.
[15] Виноградов VI, Руско-турска војна 1877-1878 година. и ослободување на Бугарија, (Москва: Mysl, 1978), стр. 187.
[16] Максимов Н.В., „За Дунав“, бр. 5 (1878), стр. 176-177.
[17] Апушкин В., „Војна од 1877-78 година во кореспонденција и романи“, Воена збирка, бр. 7 (1902), стр. 201.
[18] Апушкин В., „Војна од 1877-78 година во преписки и романи“, Воена збирка, бр. 7 (1902), стр. 196.
[19] Gasenkampf M., Мојот дневник 1877-78, стр. 13-14.
[20] Максимов Н.В., „За Дунав“, бр. 5 (1878), стр. 175-176.
[21] Крестовски В.В., Два месеци во активна војска…, точка 2, стр. 177.
[22] Ibid., Стр. 177.
[23] Исто.
[24] Максимов Н.В., „За Дунав“, бр. 5 (1878), стр. 175.
[25] БП, „Со Шипки и Плевни“, Меѓународен живот, бр. 3 (2003), стр. 128.
[26] Максимов Н.В., „За Дунав“, бр. 5 (1878), стр. 176.
Со кратенки од: Canadian American Slavic Studies. – 2007. – Ред. 41. – бр. 2. – Р. 127-186; портал „Русија во бои“: https://ricolor.org/about/avtori/gokov/
Извор на илустрацијата: Виноградов VI Руско-турска војна 1877-1878 година и ослободување на Бугарија. – М.: Мисла, 1978. – стр. 6-7 (на руски).
