Изгледите за пристапување се важни поради Путин и Кина.
Руската инвазија на Украина конечно ја разбуди Европската унија за стратешкото значење на Западен Балкан и потенцијалот Москва да ги искористи нерешените спорови во регионот за да го поткопа Западот.
Лидерите на ЕУ сега мора да го искористат геополитичкиот момент за да ја променат интеграцијата на шесте мали, економски нестабилни земји со комбинирано население од помалку од 18 милиони во Унијата, или ризикуваат да ги користат Русија и Кина во нивните игри на моќ. пишува Пол Тејлор за Политико.
И покрај длабокото разочарување од темпото на напредок на полжавот откако ЕУ формално им даде перспектива за членство во 2003 година, пристапувањето во Унијата останува најдобриот можен исход за Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија, како и за остатокот од Европа.
Доколку ЕУ продолжи да ги држи подалеку, алтернативите би можеле да бидат поблиско приближување со Русија, појава на нелиберална, неврзана зона која би можела да се протега од Унгарија до Турција, или – уште полошо – надолна спирала кон нов вооружен конфликт кој вклучува токсична мешавина од организиран криминал и вооружена миграција.
Во некои западноевропски престолнини, особено Париз и Хаг, каде што заморот од проширувањето на ЕУ е најсилен, постои самозадоволна претпоставка дека статус кво е податлив и не претставува сериозен ризик за европската безбедност. Секако, луѓето од Западен Балкан се уморни од војна по ужасите во 1990-тите.
Ситуацијата може да изгледа под контрола, но е неодржлива на неодредено време. Не постои гаранција дека нерешените конфликти во Босна или меѓу Србија и Косово ќе останат замрзнати со мали избувнувања, или дека локализираното политичко насилство нема да ескалира, привлекувајќи надворешни играчи и поттикнувајќи нови текови на бегалци, оружје и дрога во ЕУ. Неодамнешните препукувања околу регистарските таблички на автомобилите на косовските Срби покажуваат како мала искра може да ја запали сува трева.
Нападот на рускиот претседател Владимир Путин на Украина налути многумина во регионот, поттикнувајќи го ултра-национализмот меѓу тврдокорните проруски Срби и враќајќи ги болните сеќавања на смртта и уништувањето меѓу оние кои ги живееле југословенските војни во 1990-тите.
Москва се обидува да го разгори сесловенскиот православен национализам и да ја искористи поделбата каде што може. Го поддржува лидерот на босанските Срби Милорад Додик во неговите закани за отцепување од Босна и се шири дезинформација да го поттикне непријателството на косовските Срби кон владата во Приштина.
Од своја страна, Кина првенствено бара економски инвестиции, користејќи ја рамката 14+1 во рамките на иницијативата „Појас и пат“ за да се вклучи со локалните лидери кои бараат амбициозни инфраструктурни и одбранбени проекти. Во Советот за безбедност на ОН, тој го следеше водството на Русија на Западен Балкан и ја искористи својата финансиска моќ за да ги одврати балканските држави да ги поддржат резолуциите кои се критички на човечки права злоупотреби во Ксинџијанг или Хонг Конг.
Српските провладини медиуми го потхрануваат рускиот наратив за војната во Украина, а медиумите во сопственост на Русија придонесуваат за воената хистерија против Косово. Русија и Кина придонесоа за повторно вооружување на Србија. Москва има и моќен енергетски потпора, бидејќи Србија добива 80% од гасот од Русија, додека Босна е 100% зависна. Делумно како резултат на тоа, Србија одби да се приклучи на санкциите на ЕУ против Русија, што предизвика иритација во Брисел.
ЕУ има помоќен долгорочен потпора доколку сака да ги искористи, со оглед на широко распространетата јавна желба да се приклучи на блокот низ целиот регион, освен Србија. Сепак, Франција и Холандија оттогаш се спротивставија на понатамошната експанзија, главно поради стравот од миграција и организираниот криминал.
Соседните земји-членки на ЕУ Грција и Бугарија долго време ја блокираа кандидатурата на Република Македонија за членство во ЕУ и НАТО, барајќи од неа да го смени името и да го прифати наративот на Софија за сопствената историја и бугарското малцинство.
Дури и откако во 2018 година се согласи да го смени името во Северна Македонија, Франција стави вето на отворањето на преговорите со Скопје и Албанија за да побара реформа на пристапниот процес за да го вклучи принципот на реверзибилност во случаите кога ќе се повлече. Разговорите конечно започнаа во јули оваа година, но од Северна Македонија се уште се бара да го промени својот устав следната година за да ги вклучи условите договорени со Бугарија, потенцијална политичка замка бидејќи владата нема супермнозинство.
Кога лидерите на ЕУ побрзаа да им доделат кандидатски статус на Украина и Молдавија во јуни како одговор на руската агресија, елитите од Западен Балкан разбирливо стравуваа дека нивните земји се туркаат уште повеќе во редот за членство. Слично на тоа, кога германскиот канцелар Олаф Шолц побара од ЕУ да го реформира својот систем на одлучување за да се отстранат националните вето за санкциите и даночната политика пред да бидат примени новите членки, тоа звучеше како уште подолго чекање.
Значи, што треба да направи ЕУ сега?
Примо, повидлив политички ангажман.
Оваа година ЕУ почна да посветува поголемо внимание на овој одамна запоставен регион. Беа одржани два состаноци на високо ниво меѓу ЕУ и Западен Балкан – една од нив за прв пат во регионот – како и заживување на Берлинскиот процес за поддршка на регионалната економска интеграција во подготовките за пристапување кон единствениот пазар на ЕУ. Лидерите од Западен Балкан присуствуваа на инаугуративниот самит на новата европска политичка заедница во Прага во октомври, за кој сонуваше францускиот претседател Емануел макрон.
Оваа заложба мора да продолжи.
Второ, да се забрзаат придобивките и учеството во процесот на пристапување.
ЕУ треба да го промени својот гломазен процес на пристапување за да дистрибуира повеќе од финансиските и пазарните придобивки од членството однапред додека апликантите напредуваат со реформите. Тие моментално добиваат само мал дел од претпристапната помош до моментот на нивното пристапување.
ЕУ треба да ги покани министрите од регионот да присуствуваат на неформалните состаноци на Советот за прашања од заеднички интерес. Тоа треба да ги охрабри земјите од Западен Балкан да избираат набљудувачи за Европскиот парламент истовремено со европските избори во 2024 година, за да имаат збор, ако не и глас, во донесувањето на законите во ЕУ.
Се разбира, главната работа треба да се заврши во земјите-кандидати, од кои повеќето не ги исполнуваат основните услови на демократијата, владеењето на правото, слободата на изразување и борбата против корупцијата за да аплицираат за членство.
Како и секогаш, тоа е проблем со пилешко и јајца. Зошто балканските политичари треба да направат болни реформи кои би можеле да ја ослабат нивната моќ и пари за таква далечна и неизвесна перспектива? ЕУ ќе треба да работи понапорно одоздола, поддржувајќи го граѓанското општество, женските организации и малите бизниси како двигатели на промените, истовремено нудејќи стимуланси и применувајќи притисок одозгора.
Во овој геополитички момент, ЕУ едноставно не може да си дозволи да дозволи регионот да еродира.
Фотографија на Мајкл Ерхардсон:
