By Свети Атанасиј Александриски
Глава 3
Така тој (Антониј) поминал околу дваесет години, вежбајќи се. И после ова, кога многумина имаа жестока желба и сакаа да му се спротивстават на неговиот живот, и кога некои негови познаници дојдоа и насилно му ја притиснаа вратата, тогаш Антониј излезе како од некое светилиште, инициран во тајните на учењето и божествено инспириран. И тогаш за прв пат се покажа од своето укрепено место на оние што доаѓаа кај него.
И кога го видоа, се чудеа што телото му е во иста состојба, што ниту го здебели неподвижноста, ниту ослабна од постот и борбата со ѓаволите. Тој беше таков каков што го познаваа пред неговиот испосник.
* * *
А многумина од присутните кои страдаа од телесни болести, Господ преку него исцели. А други ги исчистил од зли духови и на Антониј му дал дар на говор. И така утеши мнозина кои тагуваа, а други непријателски се претвори во пријатели, повторувајќи им на сите дека ништо на светот не треба да претпочитаат пред љубовта Христова.
Зборувајќи со нив и советувајќи ги да се сеќаваат на идните добри работи и човечноста што ни ја покажал Бог, Кој не го поштедил сопствениот Син, туку Го дал за сите нас, тој убедил многумина да го прифатат монашкиот живот. И така, постепено се појавија манастири во планините, а пустината беше населена со монаси кои го напуштија личниот живот и се пријавија да живеат во рајот.
* * *
Еден ден, кога сите монаси дојдоа кај него и сакаа да слушнат збор од него, тој на коптски јазик им го рече следново: „Светото писмо е доволно да нè научи на сè. Но, добро е да се охрабруваме во верата и да се зацврстуваме со зборот. Вие како деца дојди и кажи ми како татко што знаеш. А јас, бидејќи сум постар од тебе, ќе го споделам со тебе она што го знам и го стекнав од искуството“.
* * *
„Пред сè, првата грижа за сите вас треба да биде: кога ќе започнете, да не се опуштите и да не се обесхрабрувате во трудот. И не кажувајте: „Остаревме во подвиг“. Но, секој ден зголемувајте ја вашата ревност сè повеќе и повеќе, како да почнувате за прв пат. За сите човечки животи е многу краток во споредба со вековите што доаѓаат. Така, целиот наш живот е ништо во споредба со вечниот живот“.
„И секое нешто на светот се продава за она што вреди, и секој го менува лакот за слично. Но, ветувањето за вечен живот се купува за мала работа. Затоа што страдањата на ова време не се еднакви на славата што ќе ни се открие во иднина“.
* * *
„Добро е да размислиме за зборовите на апостолот кој рекол: ‚Јас умирам секој ден‘. Затоа што ако и ние живееме како да умираме секој ден, тогаш нема да грешиме. Овие зборови значат: да се будиме секој ден, да мислиме дека нема да ја дочекаме вечерта. И пак, кога ќе се подготвиме за спиење, да мислиме дека нема да се разбудиме. Затоа што природата на нашиот живот е непозната и се води од Промислата“.
„Кога имаме ваков став и живееме вака секој ден, нема да грешиме, ниту да имаме желба за зло, ниту да се лутиме на некого, ниту да собираме богатства на земјата. Но, ако очекуваме да умираме секој ден, ќе бидеме без имот и на сите ќе им простиме се. И ние воопшто нема да го задржиме нечистото задоволство, туку ќе се оттргнеме од него кога ќе помине покрај нас, борејќи се секогаш и имајќи го на ум денот на страшниот суд.
„И така, почнувајќи и чекорејќи по патот на добротворот, да се потрудиме повеќе да го достигнеме она што ни претстои. И никој да не се враќа назад како жената на Лот. Зашто Господ исто така рекол: „Никој што ќе ја стави раката на плугот и ќе се врати назад, не е погоден за царството небесно“.
„Не плашете се кога ќе слушнете за добродетелта и не се чудете на зборот. Затоа што не е далеку од нас и не е создаден надвор од нас. Работата е во нас и лесно е да се направи само ако сакаме. Хелените ја напуштаат својата татковина и ги минуваат морињата за да научат наука. Меѓутоа, не треба да ја напуштиме нашата татковина заради царството небесно, ниту да го преминеме морето заради добротворот. Затоа што Господ уште од почетокот ни кажа: „Царството небесно е во вас“. Значи, на доблеста и треба само нашата желба.'
* * *
И така, на тие планини имаше манастири во вид на шатори, полни со божествени хорови, кои пееја, читаа, постеа, се молеа со весели срца со надеж за иднината и работеа на милостина. Имаа и љубов и договор меѓу себе. И навистина, можеше да се види дека ова е посебна земја на побожност кон Бога и правда кон луѓето.
Зашто немаше неправедни и оправдани, немаше жалба од митарот, туку собирање пустиници и една мисла за добродетел за сите. Затоа, кога некој повторно ги видел манастирите и овој толку добар ред на монаси, извикал и рекол: „Колку се убави твоите шатори, Јакове, твоите живеалишта, Израеле! Како засенчени долини и како градини околу река! И како дрвја од алое, што Господ ги засади во земјата, и како кедри во близина на водите!” (Бр. 24:5-6).
Глава 4
Потоа, црквата го нападна прогонството што се случило за време на владеењето на Максимин (пр. Максимин Даја, забелешка изд.). А кога светите маченици ги донесоа во Александрија, тогаш и Антониј тргна по нив, излегувајќи од манастирот и велејќи: „Да одиме да се бориме, зашто не викаат, или самите да ги видиме борците“. И тој имаше голема желба да стане сведок и маченик во исто време. И не сакајќи да се предаде, им служел на исповедниците во рудниците и во затворите. Голема била неговата ревност да ги поттикне таканаречените борци во дворот на спремност за пожртвуваност, да ги пречекаат мачениците и да ги придружуваат до нивната смрт.
* * *
А судијата, гледајќи ја неговата бестрашност и на неговите другари, како и нивната ревност, нареди никој од монасите да не се појави во судот, ниту пак да остане во градот. Тогаш сите негови пријатели решија да се сокријат тој ден. Но, Антониј беше толку малку вознемирен од тоа што дури и ја испере својата облека, а следниот ден застана пред се, покажувајќи му се на управникот со сето свое достоинство. Сите се зачудија на тоа, а го виде и гувернерот кога поминуваше со својата чета војници. Антониј стоеше мирно и бестрашен, покажувајќи ја нашата христијанска храброст. Затоа што и самиот сакаше да биде сведок и маченик, како што кажавме погоре.
* * *
Но, бидејќи не можеше да стане маченик, изгледаше како човек кој тагува за тоа. Меѓутоа, Бог го сочувал за нас и за другите, за во подвигот што го научил од Светото писмо да им стане учител на многумина. Бидејќи само гледајќи го неговото однесување, многумина се обидоа да станат имитатори на неговиот начин на живот. А кога конечно престана гонењето и блажениот епископ Петар стана маченик (во 311 година – забелешка изд.), тогаш тој го напушти градот и повторно се повлече во манастирот. Таму, како што е познато, Антониј се препуштил на големо и уште построго подвиг.
* * *
И така, откако се повлекол во изолираност и си поставил задача да помине извесно време така што ниту да се појави пред народот, ниту да прими никого, дошол кај него еден генерал по име Мартинијан, кој му го нарушил мирот. Овој војсководец имал ќерка која ја мачеле зли духови. И додека долго чекаше на вратата и го молеше Антониј да излезе да му се помоли на Бога за своето дете, Антониј не дозволи да се отвори вратата, туку ѕирна одозгора и рече: „Човеку, зошто ми даваш? таква главоболка со твоите плачења? Јас сум личност како тебе. Но, ако верувате во Христа, на кого му служам, одете и молете се, и како што верувате, така ќе биде“. А Мартинијан, веднаш поверувајќи и обраќајќи се кон Христа за помош, отиде и ќерката му се исчисти од злиот дух.
И многу други чудесни дела беа направени преку него од Господ, кој вели: „Побарајте и ќе ви се даде! ( Мат. 7:7 ). Така што без тој да ја отвори вратата, многумина од страдалниците, само седејќи пред неговото живеалиште, практикуваа вера, искрено се молеа и оздравуваа.
ГЛАВА ПЕТТА
Но затоа што се виде себеси вознемирен од многумина и не беше оставен да живее во испосник, како што сакаше според своето разбирање, а исто така и затоа што се плашеше да не се гордее со делата што Господ ги правеше преку него, или дека некој друг би му помислил такво нешто, решил и тргнал да оди во Горна Тебаид кај луѓето што не го познавале. И откако зеде леб од браќата, седна на брегот на реката Нил и гледаше дали ќе помине некој брод за да може да се качи и да оди со него.
Додека размислуваше на овој начин, одозгора му дојде глас: „Антонио, каде одиш и зошто?“. А тој, слушајќи го гласот, не се засрами, бидејќи беше навикнат така да го нарекуваат, и одговори со зборовите: „Бидејќи народот не ме остава на мира, затоа сакам да одам во Горна Тебаид поради многуте главоболки. што сум го предизвикал од луѓето овде, а особено затоа што од мене бараат работи што се надвор од моите сили“. А гласот му рече: „Ако сакаш да имаш вистински мир, оди сега подлабоко во пустината“.
И кога Антониј праша: „Но, кој ќе ми го покаже патот, бидејќи јас не го познавам?“, гласот веднаш го упати кон некои Арапи (Коптите, потомци на старите Египќани, се разликуваат од Арапите и по нивната историја. и по нивната култура, забелешка ед.), кои само се подготвуваа да патуваат на овој начин. Одејќи и приближувајќи им се, Антониј ги замолил да одат со нив во пустината. А тие, како по наредба на промисла, поволно го прифатија. Со нив патуваше три дена и три ноќи додека не дојде на една многу висока планина. Под планината никна бистра вода, слатка и многу студена. А надвор имаше рамно поле со неколку палми од урми што даваше плод без човечка грижа.
* * *
Ентони, донесен од Бога, го сакаше местото. Затоа што ова беше истото место што му го покажа Оној што му зборуваше покрај брегот на реката. И прво, откако доби леб од другарите, остана сам во планината, без никој со него. Затоа што конечно стигна до местото кое го препозна како свој дом. И самите Арапи, откако ја видоа ревноста на Антониј, тогаш намерно поминаа по тој пат и со радост му донесоа леб. Но, тој имал и скудна, но евтина храна од урмата. Според тоа, кога браќата дознале за местото, тие, како деца кои се сеќаваат на својот татко, се погрижиле да му испратат храна.
Но, кога Антониј сфатил дека некои луѓе таму се мачат и се трудат за овој леб, ги сожали монасите, си помислил и побарал од оние што дошле кај него да му донесат мотика и секира и малку пченица. И кога сето тоа му го донесоа, тој ја обиколи земјата околу планината, најде многу мало место за таа цел и почна да го обработува. А бидејќи имал доволно вода за наводнување, ја посеал пченицата. И тоа го правеше секоја година, заработувајќи од тоа. Му беше драго што на овој начин никому нема да му здодее и што во се внимаваше да не ги оптоварува другите. После тоа, гледајќи дека сѐ уште доаѓаат луѓе кај него, засадил и острица, за посетителот да има мало олеснување во напорите од тешкото патување.
* * *
Но, на почетокот, животните од пустината, кои доаѓале да пијат вода, често ги оштетувале неговите култивирани и посеани култури. Антониј кротко фатил еден од ѕверовите и им рекол на сите: „Зошто ми нанесувате штета, а јас не ви навредувам? Одете си и во име на Бога не приближувајте се до овие места!“. И оттогаш, како исплашени од наредбата, веќе не се приближуваа до местото.
Така тој живеел сам во внатрешноста на планината, посветувајќи го своето слободно време на молитва и духовно вежбање. А браќата што му служеа го прашаа: доаѓај секој месец да му носиме маслинки, леќа и масло од дрво. Затоа што тој веќе беше старец.
* * *
Еднаш побаран од монасите да им слезе и да ги посети малку, тој отпатува со монасите кои дојдоа да го пречекаат, а тие натоварија леб и вода на една камила. Но, оваа пустина беше целосно безводна и воопшто немаше вода за пиење, освен само во таа планина каде што беше неговото живеалиште. А бидејќи на патот немало вода, а било многу топло, сите ризикувале да се изложат на опасност. Затоа, откако обиколија многу места и не најдоа вода, не можеа да одат понатаму и легнаа на земја. И ја пуштиле камилата, очајни од себе.
* * *
Меѓутоа, старецот, гледајќи ги сите во опасност, длабоко се растажи и во својата тага малку се повлече од нив. Таму клекна, ги свитка рацете и почна да се моли. И веднаш Господ излеа вода каде што стоеше да се моли. Така, откако испија, сите оживеаја. И откако ги наполнија стомните, ја побараа камилата и ја најдоа. Се случило јажето да се навие околу камен и да се заглави на тоа место. Потоа ја зедоа и ја полеаа, и ги ставија стомните и останаа неповредени.
* * *
А кога стигна до надворешните манастири, сите го погледнаа и го поздравија како татко. А тој, како да донел некои намирници од шумата, ги поздравил со топли зборови, како што се пречекуваат гостите, и им возвраќал со помош. И повторно на планината радост и натпревар за напредок и поттик во заедничката вера. Згора на тоа, и тој се радуваше гледајќи ја, од една страна, ревноста на монасите, а од друга, неговата сестра, која беше стара во девственост и беше водач на други девици.
По неколку дена повторно отиде на планина. И тогаш многумина дојдоа кај него. Дури и некои што беа болни се осмелија да се искачат. И на сите монаси кои доаѓаа кај него, тој постојано им го даваше овој совет: да веруваат во Господ и да Го љубат, да се чуваат од нечисти помисли и телесни задоволства, да избегнуваат празно зборување и непрестајно да се молат.
Шесто поглавје
И во својата вера тој беше вреден и целосно достоен за восхит. Зашто тој никогаш не комуницирал ниту со расколниците, следбеници на Мелетиј, затоа што од прва ја знаел нивната злоба и нивното отпадништво, ниту пријателски разговарал со Манихејците или со другите еретици, освен што ги поучувал, мислејќи и да се изјасни дека пријателството и комуникацијата со нив е штета и уништување за душата. Така и тој се згрозил од ересите на Аријанците и им заповедал на сите да не им приоѓаат, ниту да го прифаќаат нивното лажно учење. И кога еднаш дојдоа кај него некои од лудите Аријани, тој, откако ги тестираше и откри дека се зли луѓе, ги истера од планината, велејќи дека нивните зборови и мисли се полоши од змиски отров.
* * *
А кога едно време Аријаните лажно изјавиле дека тој мисли исто со нив, тогаш тој се налутил и многу се налутил. Потоа слезе од планината, зашто го повикаа епископите и сите браќа. И кога влезе во Александрија, пред сите ги осуди Аријанците, велејќи дека тоа е последната ерес и претходник на Антихристот. И го поучи народот дека Синот Божји не е создание, туку дека тој е Слово и Мудрост и дека е суштината на Отецот.
И сите се радуваа што слушнаа како таков човек ја проколнува ереста против Христа. И луѓето од градот се собраа заедно да го видат Антониј. Незнабошците Грци и самите нивни таканаречени свештеници дојдоа во црквата велејќи: „Сакаме да го видиме Божјиот човек“. Затоа што сите така му велеа. И затоа што и таму Господ преку Него очисти мнозина од зли духови и ги исцели лудите. А многумина, дури и пагани, сакаа само да го допрат старецот, затоа што веруваа дека ќе имаат корист од тоа. И навистина во тие неколку дена толку луѓе станаа христијани колку што тој речиси не видел некој да стане цела година.
* * *
И кога тој почна да се враќа и ние го придружувавме, откако стигнавме до градската порта, една жена извика зад нас: „Чекај, човеку Божји! Мојата ќерка е страшно измачувана од зли духови. Чекај, те молам, да не се повредам кога трчам“. Слушајќи го ова и молејќи се од нас, старецот се согласи и застана. И кога жената се приближила, девојката се фрлила на земја, а откако Антониј се помолил и го спомнал името Христово, девојчето се разбудило оздравено, бидејќи нечистиот дух ја напуштил. Тогаш мајката го благослови Бога и сите се заблагодарија. И се радуваше, одејќи на планина како во својот дом.
Забелешка: Овој живот го напишал свети Атанасиј Велики, архиепископ Александриски, една година по смртта на свештеникот Антониј Велики († 17 јануари 356), односно во 357 година на барање на западните монаси од Галија (р. Франција) и Италија, каде што надбискупот беше во егзил. Тој е најточниот примарен извор за животот, подвизите, доблестите и творештвото на свети Антониј Велики и одиграл исклучително важна улога во воспоставувањето и процутот на монашкиот живот и на Исток и на Запад. На пример, Августин во своите Исповеди зборува за силното влијание на овој живот врз неговото преобраќање и подобрување на верата и побожноста.
