Zolemba zolembedwa zingatiuze zambiri zokhudza chikhalidwe cha anthu akale. Kafukufuku waposachedwapa wokhudza njoka zaululu wofotokozedwa mu gumbwa lakale la ku Iguputo akusonyeza zambiri kuposa mmene mungaganizire. Mitundu yambiri ya njoka kuposa momwe timaganizira kuti inkakhala m'dziko la afarao - zomwe zikufotokozeranso chifukwa chake olemba akale a ku Aigupto anali otanganidwa kwambiri ndi chithandizo cha kulumidwa ndi njoka, akulemba The Converstion. Mofanana ndi zojambula za m’mapanga, malemba ochokera kuchiyambi cha mbiri yakale nthaŵi zambiri amafotokoza za nyama zakutchire. Akhoza kupereka zambiri zochititsa chidwi, koma kuzindikira zamoyo zomwe zafotokozedwa kungakhale kovuta. Mwachitsanzo, chikalata chakale cha ku Egypt chotchedwa Brooklyn Papyrus, cha m'ma 660 - 330 BC. koma mwinamwake kope la chikalata chakale kwambiri, limandandalika mitundu yosiyanasiyana ya njoka zodziŵika panthaŵiyo, zotsatira za kulumidwa kwawo, ndi machiritso ake.
Kuwonjezera pa zizindikiro za kulumidwa, gumbwalo limafotokozanso za mulungu wogwirizana ndi njokayo, kapena amene kuchitapo kanthu kungapulumutse wovulalayo. Kulumidwa kwa “njoka yaikulu Apophis” (mulungu amene anatengera mpangidwe wa njoka), mwachitsanzo, kukulongosoledwa kukhala kuchititsa imfa yofulumira. Owerenga akuchenjezedwanso kuti njoka ilibe mano awiri mwachizolowezi, koma anayi, chinthu chosowa njoka lero.
Njoka zaululu zomwe zafotokozedwa mu Papyrus ya ku Brooklyn ndi zosiyanasiyana: Mitundu 37 yalembedwa, yomwe mafotokozedwe a 13 atayika. Masiku ano, kudera la ku Egypt kuli mitundu yochepa kwambiri ya zamoyo. Izi zinayambitsa mkangano waukulu pakati pa ochita kafukufuku ponena za mitundu yomwe inafotokozedwa.
Njoka Yokhala Ndi Mano Anayi Palibe wotsutsana ndi njoka yaikulu Apophis wokhala m'malire a Igupto Wakale. Monga njoka zaululu zambiri, zomwe zimapha anthu ambiri olumidwa ndi njoka padziko lapansi, njoka za njoka zomwe zimapezeka ku Egypt zili ndi mano awiri okha, limodzi pafupa lililonse la nsagwada zakumtunda. Mu njoka, nsagwada kumbali zonse ziwiri zimalekanitsidwa ndikuyenda paokha, mosiyana ndi zinyama.
Njoka yamakono yomwe ili pafupi kwambiri, yomwe nthawi zambiri imakhala ndi mano anayi, ndi boomslang (Disopholidus typus) ya m'mapiri a ku sub-Saharan Africa, yomwe tsopano ikupezeka pamtunda wa makilomita oposa 650 kum'mwera kwa dziko lamakono la Egypt. Ululu wake ungapangitse wovulalayo kukhetsa magazi m’njira iliyonse ndi kuchititsa kukha magazi muubongo. Kodi njoka ya Apophis ingakhale kufotokozera koyambirira, mwatsatanetsatane za boomslang? Ndipo ngati ndi choncho, kodi Aigupto akale anatulukira bwanji njoka imene ikukhala kutali kwambiri kum’mwera kwa malire awo?
Kuti adziwe, asayansi adagwiritsa ntchito chitsanzo cha ziwerengero chotchedwa weather niche modeling kuti aphunzire momwe mitundu yosiyanasiyana ya njoka za ku Africa ndi Levantine (kum'mawa kwa Mediterranean) zasinthira pakapita nthawi.
M'mapazi a njoka zakale
Kafukufukuyu akuwonetsa kuti nyengo yonyowa kwambiri ku Egypt wakale inali yabwino kwa njoka zambiri zomwe sizikhala kumeneko masiku ano. Asayansiwa adayang'ana zamoyo za 10 zochokera kumadera otentha a ku Africa, dera la Maghreb kumpoto kwa Africa ndi Middle East zomwe zingagwirizane ndi mafotokozedwe a gumbwa. Izi ndi zina mwa njoka zaululu zodziwika kwambiri ku Africa, monga black mamba, mphiri wobangula ndi boomslang. Ofufuzawo anapeza kuti mitundu isanu ndi inayi mwa mitundu khumi mwa mitundu khumiyi inkapezeka ku Egypt. Mwachitsanzo, ma boomslangs ayenera kuti ankakhala m’mphepete mwa Nyanja Yofiira m’madera amene zaka 4,000 zapitazo anali mbali ya dziko la Iguputo.
Mofananamo, Brooklyn Papyrus ikufotokoza za njoka “yofaniziridwa ngati zinziri” imene “imalira ngati mvuvu za wosula golidi.” Mphiri yolira (Bitis arietans) ikugwirizana ndi kufotokozedwaku, koma tsopano ikukhala kumwera kwa Khartoum ku Sudan komanso kumpoto kwa Eritrea. Apanso, asayansi amakhulupirira kuti mitundu ya zamoyo zimenezi nthawi ina inkafika kumpoto kwambiri.
Zambiri zasintha kuyambira nthawi yotsatiridwa ndi ofufuza. Kuyanika kwanyengo ndi kusanduka chipululu kunachitika zaka 4,200 zapitazo, koma mwina sizinali zofanana. M'chigwa cha Nile komanso m'mphepete mwa nyanja, mwachitsanzo, ulimi ndi ulimi wothirira ukhoza kuchepetsa kuchepa ndikulola kuti zamoyo zambiri zipitirire ku nthawi zakale. Izi zikusonyeza kuti ku Iguputo kunali njoka zaululu zambiri pa nthawi ya Afarao.
Chithunzi chojambulidwa ndi Pixabay: https://www.pexels.com/photo/gold-tutankhamun-statue-33571/
