Pofotokoza za kusunthaku ngati chizindikiro china cha "kufooka ndi kusimidwa" kwa gulu lankhondo, Mtolankhani Wapadera Tom Andrews adapempha kuti mayiko achitepo kanthu mwamphamvu kuti ateteze anthu omwe ali pachiwopsezo m'dziko lonselo.
"Ngakhale avulala komanso akufunitsitsa, gulu lankhondo la Myanmar likadali lowopsa,” iye anati. "Kutayika kwa magulu ankhondo ndi zovuta zolembera anthu ntchito zakhala ziwopsezo kwa gulu lankhondo, lomwe likukumana ndi ziwopsezo zamphamvu m'dziko lonselo."
Kudzaza maudindo
Akuluakuluwa adapereka lamulo pa 10 February kuti akuti adayambitsa Lamulo la Usilikali la Anthu la 2010 kuti liyambe kugwira ntchito.
Amuna azaka zapakati pa 18 mpaka 35 ndi akazi azaka zapakati pa 18 mpaka 27 tsopano akhoza kulembedwa usilikali, ngakhale amuna ndi akazi “akatswiri” mpaka azaka zapakati pa 45 ndi 35, motsatana, akhoza kulembedwanso usilikali.
Ndondomekoyi ndikulembetsa anthu 5,000 pamwezi kuyambira mu Epulo. Amene amazemba usilikali, kapena kuthandiza ena kutero, amakhala m’ndende mpaka zaka zisanu.
Pemphani kuti muchitepo kanthu
"Pamene gulu lankhondo likukakamiza anyamata ndi atsikana kulowa usilikali, lawonjezeka kaŵirikaŵiri pomenyana ndi anthu wamba pogwiritsa ntchito milu ya zida zamphamvu," adatero Bambo Andrews.
Ananenanso kuti poyang'anizana ndi kusachitapo kanthu kwa UN Security Council, maiko akuyenera kulimbikitsa ndikugwirizanitsa njira zochepetsera mwayi wopezeka ndi zida zankhondo ndikupereka ndalama zomwe zikufunika kuti zithandizire kuukira anthu.
"Musalakwitse, zizindikiro zakuthedwa nzeru, monga kukhazikitsidwa kwa chiwongola dzanja, sizikuwonetsa kuti gulu lankhondo ndi magulu ake sakhala pachiwopsezo kwa anthu aku Myanmar. Ndipotu ambiri akukumana ndi zoopsa zazikulu,” adatero.
Mwana yemwe ali pa malo othawa kwawo (IDP) ku Myanmar. (fayilo)
Kuukira boma, mikangano ndi ovulala
Asilikali adalanda mphamvu ku Myanmar zaka zitatu zapitazo, ndikuchotsa boma losankhidwa. Asilikali akhala akulimbana ndi magulu otsutsa omwe ali ndi zida, zomwe zachititsa kuti anthu ambiri asamuke m'madera awo komanso ovulala.
Ziwerengero zaposachedwa za UN zikuwonetsa izi anthu pafupifupi 2.7 miliyoni amakhalabe othawa kwawo m'dziko lonselo, zomwe zikuphatikiza pafupifupi 2.4 miliyoni omwe adachotsedwa pagulu lankhondo la February 2021.
Kusamvana kukupitirirabe m’madera osiyanasiyana a dzikolo, pamene zinthu zikuipiraipira m’boma la Rakhine, lomwe lili m’mphepete mwa nyanja kumadzulo, ofesi ya UN yoona za chithandizo cha anthu. OCHA, zomwe zafotokozedwa kumayambiriro kwa sabata ino.
Rakhine wawona nkhondo ikukulirakulira pakati pa gulu lankhondo ndi gulu lankhondo la Arakan, gulu lankhondo lamitundu, lomwe lalepheretsa mwayi wothandiza anthu, ngakhale kufunikira kokulirakulira.
Pakadali pano, kuyimitsa moto kukupitilizabe kumpoto kwa Shan, kulola kuti anthu ambiri omwe adathawa kwawo kumapeto kwa 2023 abwerere kwawo. Pafupifupi anthu wamba 23,000 omwe adathawa kufalikira kwa nkhondo m'derali chaka chatha akusowa pokhala m'malo 141 m'matauni 15.
OCHA idawonjezeranso kuti mikangano kumpoto chakumadzulo ndi kum'mwera chakum'mawa kwa Myanmar ikupitilirabe, ndikumenyana kwa zida, ziwombankhanga zandege ndi zipolopolo zomwe zikuwopseza chitetezo cha anthu komanso kuthamangitsidwa kwawo.
Achinyamata 'achita mantha'
Kwa Bambo Andrews, ganizo la junta loyambitsa lamulo lokakamiza anthu kulowa usilikali ndikuyesa kulungamitsa ndi kukulitsa njira yolembera anthu mokakamizidwa yomwe ikukhudza anthu m'dziko lonselo.
Ananenanso kuti m’miyezi yapitayi, akuti anyamata akhala akubedwa m’misewu ya m’mizinda ya ku Myanmar kapena kukakamizidwa kulowa usilikali, pamene akuti anthu a m’midzimo akhala akugwiritsiridwa ntchito ngati onyamula katundu ndi zishango za anthu.
"Achinyamata achita mantha ndi kuthekera kokakamizika kutenga nawo mbali mu ulamuliro wauchigawenga wa junta. Ziwerengero zothawa kudutsa malire kuthawa usilikali zidzakwera ndithu,” anachenjeza motero.
Katswiri wa zaufuluyo adapempha kuti kulowetsedwa kwa thandizo lachithandizo kwa anthu omwe ali ndi vuto ku Myanmar, kuphatikiza popereka thandizo lodutsa malire, komanso kuthandizira kwakukulu kwa atsogoleri omwe akufuna kusintha demokalase.
“Tsopano, kuposa ndi kale lonse, gulu la mayiko ayenera kuchitapo kanthu mwachangu kupatulira gulu lankhondo ndi kuteteza anthu a ku Myanmar,” adatero.
Za ma rapporteurs a UN
Ma Rapporteurs apadera monga Mr. Andrews amasankhidwa ndi UN Human Rights Council ndi kupatsidwa udindo wopereka lipoti pazochitika zinazake za m'dziko kapena nkhani zamutu.
Akatswiriwa amagwira ntchito mwaufulu ndipo sadalira boma kapena bungwe lililonse. Amagwira ntchito payekhapayekha ndipo si ogwira ntchito ku UN komanso salipidwa pantchito yawo.
