Organ stanowiący Rady rozpoczął proces oceny kontrowersyjnego projektu tekstu, którego celem jest ochrona praw człowieka i godności osób, wobec których stosuje się środki przymusu w psychiatrii. Tekst był jednak przedmiotem szerokiej i konsekwentnej krytyki, odkąd prace nad nim rozpoczęły się kilka lat temu. Mechanizm praw człowieka ONZ wskazał na niezgodność prawną z istniejącą konwencją ONZ dotyczącą praw człowieka, która zakazuje stosowania tych dyskryminujących i potencjalnie obraźliwych i upokarzających praktyk w psychiatrii. Eksperci ONZ ds. praw człowieka wyrazili szok, że Rada Europy pracując nad tym nowym instrumentem prawnym, który pozwala na stosowanie tych praktyk pod pewnymi warunkami, może „odwrócić wszystkie pozytywne zmiany w Europie”. Ta krytyka została wzmocniona głosami w samej Radzie Europy, międzynarodowych grupach zajmujących się niepełnosprawnością i zdrowiem psychicznym oraz wielu innych.
Pan Mårten Ehnberg, szwedzki członek organu decyzyjnego Rady Europy, nazwał Komitet Ministrów, powiedziała the European Times: „Poglądy dotyczące zgodności projektu z ONZ” Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD) mają oczywiście ogromne znaczenie”.
„KPON to najbardziej kompleksowy instrument chroniący prawa osób niepełnosprawnych. To także punkt wyjścia dla szwedzkiej polityki w sprawie niepełnosprawności” – dodał.
Podkreślił, że Szwecja jest zdecydowanym zwolennikiem i orędownikiem pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z praw człowieka, w tym prawa do skutecznego i pełnego uczestniczenia w życiu politycznym i publicznym na równych zasadach z innymi.
Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność nie powinna mieć miejsca
Pan Mårten Ehnberg zauważył, że „Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność nie powinna mieć miejsca nigdzie w społeczeństwie. Opieka zdrowotna musi być oferowana wszystkim w zależności od potrzeb i na równych warunkach. Opiekę należy zapewnić z poszanowaniem indywidualnych potrzeb pacjenta. Dotyczy to oczywiście również opieki psychiatrycznej”.
W ten sposób kładzie palec na bolącym miejscu. Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych – Komitet ONZ monitorujący wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych – podczas pierwszej części procesu opracowywania tego ewentualnego nowego tekstu prawnego Rady Europy wystosował pisemne oświadczenie do Rady Europy . Komitet stwierdził, że: "Komitet pragnie podkreślić, że przymusowe umieszczanie lub instytucjonalizacja wszystkich osób niepełnosprawnych, a w szczególności osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychospołeczną, w tym osób z „zaburzeniami psychicznymi”, jest zabroniona w prawie międzynarodowym na mocy art. 14 Konwencji i stanowi arbitralne i dyskryminujące pozbawienie wolności osób niepełnosprawnych, ponieważ jest dokonywane na podstawie rzeczywistego lub domniemanego upośledzenia.”
Aby mieć jakiekolwiek wątpliwości w kwestii, czy dotyczy to wszelkiego przymusowego leczenia psychiatrycznego, Komitet ONZ dodał: "Komitet pragnie przypomnieć, że przymusowa instytucjonalizacja i przymusowe leczenie, których podstawą jest konieczność terapeutyczna lub medyczna, nie stanowią środków ochrony praw człowieka osób niepełnosprawnych, lecz naruszają prawa osób niepełnosprawnych do wolności i bezpieczeństwo i prawo do integralności fizycznej i psychicznej”.
Zgromadzenie Parlamentarne sprzeciwiało się
ONZ nie jest samotna. Pan Mårten Ehnberg powiedział the European Times że „Pracom Rady Europy nad aktualnie projektowanym tekstem (protokołem dodatkowym) sprzeciwiała się wcześniej m.in. Parlament Rady Europy (PACE), który dwukrotnie rekomendował Komitetowi Ministrów: wycofać propozycję sporządzenia niniejszego protokołu, na podstawie tego, że taki instrument, według PACE, byłby niezgodny z zobowiązaniami państw członkowskich w zakresie praw człowieka”.
Pan Mårten Ehnberg zauważył, że Komitet Ministrów Rady Europy z kolei stwierdził, że „należy zrobić wszystko, aby promować alternatywy dla środków przymusowych, ale takie środki mimo wszystko, z zastrzeżeniem ścisłych warunków ochronnych, mogą być uzasadnione w wyjątkowych sytuacjach gdy istnieje ryzyko poważnego uszczerbku na zdrowiu danej osoby lub innych osób.”
Zacytował w ten sposób wypowiedź sformułowaną w 2011 roku i odtąd wykorzystywaną przez zwolenników projektowanego tekstu prawnego.
Został on pierwotnie sformułowany jako część wstępnych rozważań, czy tekst Rady Europy regulujący stosowanie środków przymusu w psychiatrii byłby konieczny, czy nie.
W tej wczesnej fazie obrad m.in Oświadczenie w sprawie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych został opracowany przez Komisję Bioetyki Rady Europy. Chociaż pozornie dotyczy ono Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, w rzeczywistości dotyczy to jednak wyłącznie własnej Konwencji Komitetu i jej prac referencyjnych – Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, nazywając je „tekstami międzynarodowymi”.
Oświadczenie zostało uznane za raczej zwodnicze. Stanowi on, że Komitet Bioetyki Rady Europy rozważył Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, w szczególności czy artykuły 14, 15 i 17 były zgodne z „możliwością poddania pod pewnymi warunkami osoby z zaburzeniami psychicznymi o poważnym charakterze do przymusowego umieszczenia lub przymusowego leczenia, jak przewidziano w innych krajowe i teksty międzynarodowe”. Oświadczenie to potwierdza.
Tekst porównawczy dotyczący kluczowego punktu w oświadczeniu Komisji Bioetyki pokazuje jednak, że w rzeczywistości nie uwzględnia on tekstu ani ducha CRPD, a jedynie tekst prosto z własnej konwencji Komisji:
- Oświadczenie Komitetu Rady Europy w sprawie Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych: „Przymusowe leczenie lub umieszczenie w szpitalu może być uzasadnione wyłącznie w związku z zaburzenie psychiczne o poważnym charakterze, jeśli z brak leczenia lub umieszczenie może spowodować poważne szkody dla zdrowia osoby lub osobie trzeciej.”
- Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie, art. 7: „Z zastrzeżeniem warunków ochronnych przewidzianych prawem, w tym procedur nadzorczych, kontrolnych i odwoławczych, osoba, która: zaburzenie psychiczne o poważnym charakterze może być poddany, bez jego zgody, interwencji mającej na celu leczenie jego zaburzenia psychicznego tylko wtedy, gdy: bez takiego leczenia, może spowodować poważne szkody dla jego zdrowia".
Dalsze przygotowanie projektowanego tekstu
Mårten Ehnberg powiedział, że podczas dalszych przygotowań Szwecja będzie nadal monitorować przestrzeganie niezbędnych zasad ochronnych.
Podkreślił, że „niedopuszczalne jest stosowanie przymusowej opieki w sposób, który oznacza, że osoby niepełnosprawne, w tym niepełnosprawne psychospołecznie, są dyskryminowane i traktowane w niedopuszczalny sposób”.
Dodał, że rząd szwedzki jest bardzo zaangażowany, zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, w dalszą poprawę korzystania z praw człowieka przez osoby z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnościami, w tym z niepełnosprawnością psychospołeczną, a także w promowanie rozwoju dobrowolnych, społecznościowych wsparcie i usługi.
Na zakończenie zaznaczył, że prace rządu szwedzkiego dotyczące praw osób niepełnosprawnych będą kontynuowane.
W Finlandii rząd również uważnie śledzi ten proces. Pani Krista Oinonen, Dyrektor Wydziału ds. Sądów i Konwencji Praw Człowieka w Ministerstwie Spraw Zagranicznych: the European Times, że: „Podczas całego procesu opracowywania dokumentów Finlandia dążyła również do konstruktywnego dialogu z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego, a rząd odpowiednio informuje Parlament. Rząd zorganizował ostatnio szeroko zakrojoną rundę konsultacji wśród dużej grupy odpowiednich władz, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i podmiotów zajmujących się prawami człowieka”.
Krista Oinonen nie była w stanie przedstawić ostatecznego stanowiska w sprawie ewentualnego projektu tekstu prawnego, ponieważ w Finlandii dyskusja na temat projektu tekstu wciąż trwa.
