මනෝ වෛද්‍ය විද්‍යාවේදී බලහත්කාරය සහ බලහත්කාරය භාවිතා කිරීමේ තවමත් නීත්‍යානුකූලව පිළිගත් හැකියාව ඉතා මතභේදාත්මක කාරණයකි. එය පුලුල්ව පැතිර පවතිනවා පමණක් නොව විවිධ යුරෝපීය රටවල දර්ශක සහ සංඛ්‍යාලේඛන පෙන්නුම් කරන්නේ එය වැඩිවෙමින් පවතින බවයි.
බලහත්කාර මානසික මැදිහත්වීම්වලට ලක්වන පුද්ගලයින් වැඩි වෙමින් පවතී. යමෙකු විශ්වාස කරන සංසිද්ධි ආන්තික අවස්ථාවන්හිදී පමණක් අදාළ වන අතර සුවිශේෂී හා භයානක පුද්ගලයින් ඉතා සුළු පිරිසකට පමණක් අදාළ වේ.
"ලොව පුරා, මානසික සෞඛ්ය තත්ත්වයන් සහ මනෝ සමාජීය ආබාධ සහිත පුද්ගලයින් සමාජයෙන් හුදකලා වූ සහ ඔවුන්ගේ ප්‍රජාවන්ගෙන් කොන් කරන ලද ආයතනවල නිතර සිර කරනු ලැබේ. බොහෝ අය රෝහල්වල සහ බන්ධනාගාරවල පමණක් නොව ප්‍රජාව තුළද ශාරීරික, ලිංගික සහ චිත්තවේගීය අපයෝජනයන්ට සහ නොසලකා හැරීම්වලට ලක් වේ. මිනිසුන්ට ඔවුන්ගේ මානසික සෞඛ්ය රැකවරණය සහ ප්‍රතිකාර, ජීවත් වීමට අවශ්‍ය ස්ථානය සහ ඔවුන්ගේ පුද්ගලික සහ මූල්‍ය කටයුතු පිළිබඳව තමන්ටම තීරණ ගැනීමේ අයිතිය ද අහිමි වේ.” ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානයේ (WHO) අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් වෛද්‍ය ටෙඩ්‍රොස් අද්නාම් ගෙබ්‍රෙයිසස් මෙසේ සඳහන් කළේය. මානසික සෞඛ්ය පිළිබඳ මානව හිමිකම් පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රැස්වීම 2018 දී පවත්වන ලදී.
ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානයේ මානසික සෞඛ්ය පිළිබඳ සහකාර අධ්‍යක්ෂ වෛද්‍ය ඇක්සෙල්රොඩ් විසින් ඔහු වෙනුවෙන් කළ කතාවේදී ඔහු වැඩිදුරටත් මෙසේ පැවසීය.
"අවාසනාවකට, මෙම උල්ලංඝනය කිරීම් මානව හිමිකම් සියල්ල ඉතා සුලභ වේ. ඒවා සිදුවන්නේ සම්පත් ස්වල්පයක් ඇති අඩු ආදායම්ලාභී රටවල පමණක් නොවේ, ඒවා ලොව පුරා සෑම තැනකම සිදු වේ. පොහොසත් රටවලට අමානුෂික, දුර්වල ගුණාත්මක සත්කාර ලබා දෙන සහ මානව හිමිකම් කඩ කරන මානසික සෞඛ්ය සේවා තිබිය හැකිය. විශේෂයෙන් කම්පනයට පත්වන කරුණ නම්, මෙම උල්ලංඝනයන් සිදු වන්නේ මිනිසුන්ට රැකවරණය සහ සහාය ලැබිය යුතු ස්ථානවලම වීමයි. මේ සම්බන්ධයෙන් ඇතැම් මානසික සෞඛ්ය සේවාවන් මානව හිමිකම් කඩකිරීමේ නියෝජිතයන් බවට පත්ව ඇත."
මනෝ වෛද්‍ය විද්‍යාවේ මානව හිමිකම් ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ ඒ සමඟ ඕනෑම බලහත්කාරකමක් - නීතියෙන් සහ සත්‍ය භාවිතය මගින් - ක්‍රමානුකූලව ඉවත් කිරීම - එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් න්‍යාය පත්‍රයේ වැදගත් මාතෘකාවක් බවට පත්ව ඇත. නමුත් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් පමණක් නොව, බොහෝ යුරෝපීය රටවල, මානසික සෞඛ්ය ක්ෂේත්‍රයේ සේවය කරන වෘත්තිකයන් විසින් පමණක් නොව, මනෝ වෛද්‍ය විද්‍යාවේදී බලහත්කාරය භාවිතා කිරීම සහ අපයෝජනය කිරීම අත්විඳ ඇති පුද්ගලයින් විසින් නොවේ.
ප්‍රචණ්ඩත්වය වධහිංසාවට සමාන විය හැකිය
එම එක්සත් ජාතීන්ගේ මානසික සෞඛ්‍යය සහ මානව හිමිකම් පිළිබඳ රැස්වීමේදී ද මානව හිමිකම් පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ මහ කොමසාරිස් සෙයිඩ් අල් හුසේන් මහතා සටහන් කර ඇත:
"මනෝචිකිත්සක ආයතන, සියලු සංවෘත සැකසුම් මෙන්, බැහැර කිරීම සහ වෙන් කිරීම ජනනය කරයි, සහ එක ප්‍රමාණයකට බල කිරීම අත්තනෝමතික ලෙස නිදහස අහිමි කිරීමකි. ඒවා බොහෝ විට, අපවාදාත්මක සහ බලහත්කාර භාවිතයන් මෙන්ම, වධහිංසා පැමිණවීමට ඉඩ ඇති ප්‍රචණ්ඩත්වය ද වේ."
මානව හිමිකම් පිළිබඳ මහ කොමසාරිස් කාර්යාලය මෙසේ පැහැදිලි කළේය.බලහත්කාරයෙන් ප්‍රතිකාර කිරීම - බලහත්කාර ඖෂධ සහ බලහත්කාර විද්‍යුත් කම්පන ප්‍රතිකාර ඇතුළුව, මෙන්ම බලහත්කාරයෙන් ආයතනගත කිරීම සහ වෙන් කිරීම - තවදුරටත් ප්‍රායෝගික නොකළ යුතුය."
ඔහු වැඩිදුරටත් කියා සිටියේ "පැහැදිලිවම, මනෝ සමාජීය ආබාධ සහිත පුද්ගලයන්ගේ සහ මානසික සෞඛ්ය තත්ත්වයන් ඇති අයගේ මානව හිමිකම් ලොව පුරා පුළුල් ලෙස තහවුරු වී නොමැත. මේක වෙනස් වෙන්න ඕන."
බලහත්කාර පියවර භාවිතා කිරීම (නිදහස අහිමි කිරීම, බලහත්කාරයෙන් ඖෂධ, හුදකලාව සහ සංයම සහ වෙනත් වර්ග) ඇත්ත වශයෙන්ම මනෝචිකිත්සාව තුළ ඉතා පුලුල්ව පැතිරී ඇති අතර පොදු වේ. මෙයට හේතුව මනෝ වෛද්‍යවරුන් සාමාන්‍යයෙන් රෝගියාගේ දෘෂ්ටිකෝණ නොසලකන නිසා හෝ ඔවුන්ගේ අඛණ්ඩතාවයට ගරු නොකරන නිසා විය හැක. මෙම බලය භාවිතා කිරීම නීත්‍යානුකූලව අවසර දී ඇති බැවින් ඒවා භාවිතා කරනු ලබන්නේ ශතවර්ෂ ගණනාවක් තිස්සේ සිදු කර ඇති නිසා යැයි කෙනෙකුට තර්ක කළ හැකිය. මනෝචිකිත්සක සේවයේ සිටින සෞඛ්ය සේවා වෘත්තිකයන් මානව හිමිකම් පිළිබඳ නවීන දෘෂ්ටිකෝණයකින් මිනිසුන් සමඟ කටයුතු කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව උගත් හා පළපුරුදු නැත.
එමෙන්ම එම සාම්ප්‍රදායික සහ පුලුල්ව පැතිරුනු චින්තනය බොහෝ මානසික සෞඛ්ය තත්වයන් තුළ බලහත්කාරයෙන් සහ අපවාදාත්මක වාතාවරණයක් උත්සන්න වීමට හේතුව ලෙස පෙනේ.
වැඩිවන ප්‍රවණතාවය රෝගීන්ට අහිතකරයි
මනෝචිකිත්සාව පිළිබඳ මහාචාර්යවරු, Sashi P Sashidharan, සහ Benedetto Saraceno, ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානයේ (WHO) මානසික සෞඛ්ය හා මත්ද්‍රව්‍ය අනිසි භාවිතය පිළිබඳ දෙපාර්තමේන්තුවේ හිටපු අධ්‍යක්ෂ සහ දැනට ගෝලීය මානසික සෞඛ්ය සඳහා වන ලිස්බන් ආයතනයේ මහ ලේකම්, කතුවැකියකි 2017 දී ජාත්‍යන්තරව ගෞරවනීය බ්‍රිතාන්‍ය වෛද්‍ය සඟරාවේ ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී: "ඉහළ යන ප්‍රවණතාවය රෝගීන්ට හානිදායක වන අතර, සාක්ෂි මගින් සහාය නොදක්වන අතර එය ආපසු හැරවිය යුතුය. එහි විවිධ මුහුණුවරවල බලහත්කාරය සෑම විටම මනෝ වෛද්‍ය විද්‍යාවේ කේන්ද්‍රීය වී ඇත, එය එහි ආයතනික සම්භවයේ උරුමයකි."
වෙනත් පුද්ගලයින්ට, මෙම අවස්ථාවේ දී, මනෝ වෛද්‍යවරුන් (ව) ජීවත් වීමට ඇති අයිතිය හෝ චලනය වීමේ අයිතිය පිළිබඳව තීරණය කළ හැකි බව හෝ මිනිසුන් විනාශ කරන ම්ලේච්ඡ “ප්‍රතිකාර” ආරෝපණය කිරීම සිතාගත නොහැකිය! ඔබෙන්ම ඇසිය යුතු ප්‍රශ්නය: "සහ ඒ මම නම්?". මෙම මානව හිමිකම් කඩකිරීම් හෙළිදරව් කිරීම ගැන ඔබට ස්තුතියි!
කෝ මානව හිමිකම්? ඔවුන් නීතිය කඩ කරනවා, මේක නවත්වන්න වහා යමක් කළ යුතුයි, අපි ඉන්නේ මානව හිමිකම් යුගයේ, මැදි වයසේ ක්‍රියා දැන් නතර කළ යුතුයි.
මේක වෙනස් කරන්න යමක් කරන අයට සුභ පතනවා.
එය මානව හිමිකම් අමු අමුවේ උල්ලංඝනය කිරීමකි. මෙම වෘත්තිය සිතන්නේ ඔවුන් නීතියට ඉහලින් සිටින බවයි.
සම්පූර්ණයෙන්ම සිතාගත නොහැක !!
පුද්ගල නිදහස කොහෙද?