I le tausaga e oo mai i le aso talu ona laga le taua tele i le va o fitafita tauva a Sudan, na lapataia ai e le Komesina Maualuga a le UN mo Aia Tatau a Tagata e uiga i se faateteleina atili, e aofia ai se osofa'iga lata mai i El-Fasher i North Darfur.
"O tagata Sudanese na feagai ma mafatiaga e le mafaamatalaina i le taimi o le feteenaiga lea na faailogaina e osofa'iga fa'atauva'a i nofoaga to'atele tagata, osofa'iga fa'atupu fa'atagata, ma a maualuga le tulaga o sauaga fa'afeusuaiga fa'afeusuaiga. le fa'afaigaluegaina ma le fa'aogaina o tamaiti o vaega o le feteenaiga e matua popole foi, "o le tala lea a Mr. Türk.
Ma ina ua amata se fonotaga fesoasoani faavaomalo mo le faalavelave faafuasei a Sudan i Pale i le Aso Gafua, na faamamafaina ai e le pule o aia tatau a le UN ono mafai ona toe faamasaa toto, a o faʻailoa mai e vaega faʻaauupegaina e tolu o loʻo latou auai i le Vaegaau a Sudanese i la latou taua faasaga i le Rapid Support Forces ma "faʻaauupegaina tagata lautele".
O le talosaga a le taitai o Malo Aufaatasi
In se feau vitio i le konafesi, UN Failautusi Aoao António Guterres fai mai e faapea "e le mafai ona tatou faatagaina lenei miti taufaafefe e see ese mai le vaaiga", ona o le fua tele o mafatiaga.
"Ou te talosaga atu i le agalelei o le au foaʻi e faʻalautele a latou sao" ma le lagolago mo le galuega faʻaolaina o tagata soifua o loʻo faia, faʻatasi ai ma faʻalavelave faʻaletonu i saofaga o loʻo iai nei.
O le Fuafuaga Talia Alofa e $2.7 piliona e na o le ono pasene le faatupeina.
"Matou te unaʻia le lelei ma faʻamaopoopo taumafaiga faʻasalalauga faavaomalo e taofi le taua", o lana tala lea.
Talu ona pa le taua i le aso 15 o Aperila 2023, e silia ma le valu miliona tagata ua sosola, e aofia ai le itiiti ifo ma le lua miliona i atunuu tuaoi.
Mata'utia le fia'ai
"Toeitiiti 18 miliona tagata o loʻo feagai ma le le mautonu o meaʻai, 14 miliona o tamaiti, ma sili atu i le 70 pasene o falemaʻi e le o toe faʻaogaina i le lotolotoi o le faʻateleina o faʻamaʻi pipisi - e le tatau ona fa'ataga le fa'aauauina o lenei tulaga mata'utia," o le tala lea a le Komesina Maualuga o Türk.
I le toe taʻua o na popolega, le UN Children's Fund (UNICEF) fai mai e tusa ma le 8.9 miliona tamaiti o loʻo mafatia i le le lava o meaʻai; e aofia ai le 4.9 miliona i tulaga faʻafuaseʻi.
“E lata i le fa miliona tamaiti i lalo o le lima tausaga o loʻo faʻamoemoe e pagatia i le ogaoga o le le paleni i lenei tausaga", e aofia ai le 730,000 mai le ogaoga o le le paleni o meaai e lamatia ai le ola, fai mai UNICEF i a faʻamatalaga Aso Sa.
"E toetoe o le afa o tamaiti o loʻo mafatia i le ogaoga o le le lava o meaʻai o loʻo i totonu o nofoaga e faigata ona maua" ma o loʻo iai pea taua, na taʻua ai e le Sui Pule Sili o le UNICEF, Ted Chaiban.
"O nei mea uma e mafai ona aloese mai ai, ma e mafai ona tatou faʻaolaina ola pe a faʻatagaina i tatou e itu uma o le feteʻenaʻiga e faʻafeiloaʻi i nuʻu o loʻo manaʻomia ma faʻataunuʻu la tatou galuega fesoasoani - e aunoa ma le faʻapolokiki fesoasoani."
O pulega fa'alemalo na fa'atatau
O le ofisa maualuga o aia tatau a le UN, Türk, na faaalia foi le popolega tele ona o tusi saisai na tuuina atu faasaga i le sa avea muamua ma Palemia Abdallah Hamdok ma isi i luga o ni moliaga e foliga mai e le o faamaonia.
"E tatau i pulega a Sudanese ona vave soloia tusi saisai... ma faʻamuamua faiga faʻavae-faʻatupulaʻia agai i se taofi afi e avea o se laasaga muamua, sosoo ai ma se fofo atoatoa o feeseeseaiga ma le toe faʻaleleia o se malo faʻapitoa, "na fai mai Mr. Türk.
I le taimi nei, ua toe taʻua e le au fesoasoani alofa a le UN, o le fiaaai faifai pea ma le le lava o meaʻai o loʻo faʻaauau pea ona "sili atu ona lamatia tamaiti i faʻamaʻi ma le oti".
O fete’ena’iga ua fa’alavelaveina ai fo’i le fa’asalalauina o tui puipui i Sudan ma le saogalemu o le avanoa i vai inu, o le fa’amalamalamaga a le UNICEF, o lona uiga o fa’ama’i fa’aauau e pei o le kolera, misela, malaria ma le dengue ua lamatia ai soifua o le faitau selau afe o tamaiti.
"O le faʻateleina o le olaga faitino, aemaise lava i totonu o tamaiti ua faimalaga, o se faʻaaliga o le ono tele o le ola, a o ulufale atu le atunuʻu i le vaitau faʻaletausaga faaletausaga," o le tala lea a le lala sooupu a le UN, e pei ona faamamafaina ai le manaʻoga mo avanoa fa'ava-o-malo e mafai ona va'aia ma tumau.
"O faiga faavae ma auaunaga lautele i Sudan o loʻo i luga o le auvai o le paʻu, ma tagata faigaluega pito i luma e le o totogiina mo le tausaga, sapalai taua ua faʻaumatia, ma atinaʻe, e aofia ai falemaʻi ma aʻoga, o loʻo osofaʻia pea."
Tapuni a'oga
Ma i se lapataiga e faapea o le atunuu atoa e mafai ona aafia i taua lea ua tuua ai le afa o le faitau aofaʻi o Sudan o loʻo manaʻomia se fesoasoani agaalofa, o le tupe a le lalolagi mo aʻoaʻoga i faʻalavelave faʻafuaseʻi, Education Cannot Wait, na faamamafaina ai e fa o le valu miliona tagata na tafiesea e le vevesi. o tamaiti.
O le feteenaiga "o loo faaauau pea ona fasiotia ola mama, faatasi ai ma le silia ma le 14,000 tamaiti, fafine ma alii ua lipotia mai ua maliliu," o le tala lea a Yasmine Sherif, Faatonu Sili o Aoga e le mafai ona faatali.
Na toe faaleo mai e Ms. Sherif popolega loloto o Sudan ua i ai nei se tasi o faafitauli sili ona leaga o aʻoaʻoga i le lalolagi, ma e sili atu i le 90 pasene o le 19 miliona tamaiti aʻoga a le atunuu ua le mafai ona maua aʻoaʻoga aloaʻia.
“O le tele o aʻoga ua tapunia pe o loʻo tauivi e toe tatalaina i le atunuʻu atoa, o ese toeitiiti atoa le 19 miliona tamaiti a'oga ua lamatia a latou a'oga, ”O lana tala lea.
E oʻo mai i le taimi nei, ua tuʻuina atu e le lalolagi atoa le lata i le $ 40 miliona e lagolago ai aʻoaʻoga mo tagata na afaina i le faʻalavelave i Sudan ma tua atu, i le Central African Republic, Chad, Aikupito, Etiopia ma Sudan i Saute.
"A aunoa ma se faʻalavelave faʻavaomalo faʻavaomalo, o lenei faʻalavelave faʻafuaseʻi e mafai ona ufitia ai le atunuʻu atoa ma sili atu ona faʻaleagaina aʻafiaga i atunuu tuaoi, aʻo sosola tagata sulufaʻi i tua atu i Setete tuaoi," o le tala lea a Ms. Sherif.