"I nei taimi faigata - i le mea o loʻo i ai le filemu i lalo o le taufaamatau ogaoga, ma o talanoaga ma le tipiloma o loʻo manaʻomia tele - ia avea i tatou ma faʻataʻitaʻiga o talanoaga faʻaleleia e faʻaaloalogia ai a tatou tautinoga i Tagata Atunuʻu," o le tala lea a Dennis Francis i taʻitaʻi o le lalolagi ma amepasa fonotaga i le General. Maota Fono.
Na tauaofia Sui Usufono e faamanatu le 10th aso fanau o le Fonotaga a le Lalolagi e uiga i Tagata o Atunuu, lea na toe fa'amaonia ai e atunu'u lo latou ta'utinoga i le fa'alauiloaina ma le puipuia o aia tatau a Tagata Tuto'atasi.
O le pepa o taunu'uga na fa'aalia ai le lagolago mo le fa'atinoina o le mata'ina Tautinoga a Malo Aufaatasi i Aia Tatau a Tagata Atunu'u, na fa'aaogaina i le 2007, lea na fa'atonuina tulaga aupito maualalo mo le aloa'ia, puipuia ma le fa'alauiloaina o nei aia tatau.
Le mativa, le tutusa ma le sauaina
Na toe tomanatu Mr. Francis i mea na ausia e le UN i lenei vaitau, e pei o le 2030 Polokalame mo Atinae Gafataulimaina, lea e folafola mai e le tuua se tasi i tua, ma le International Decade of Indigenous Languages (2022-2032),lea e fa'amoemoe e fa'asao uma nei gagana ma puipuia aganu'u, tu ma aga, poto ma le poto.
“E ui lava i nei laa, O lo'o fa'apea lava ona nonofo tagata o le atunu'u i le matua'i mativa - o lo'o fa'apea lava ona pagatia i a'afiaga leaga o suiga o le tau, ma e sili atu fo'i ona feagai ma le fa'ate'aina ma le tuliesea. mai fanua o tuaa, faʻapea foʻi ma le le tutusa o avanoa i le soifua maloloina ma aʻoaʻoga, faʻatusatusa i isi vaega," o lana tala lea.
gata i lea, O tama'ita'i o le atunu'u o lo'o fa'atoluina le tele o fa'alavelave fa'afeusuaiga i o latou olaga pe a faatusatusa i latou tagata e le o ni Tagatanuu.
"E tatau ona tatou faʻamalosia a tatou gaioiga e faʻaliliu ai le Tautinoga a le UN 2007 i totonu suiga anoa i luga o le eleele, "O lana tala lea.
Ia mautinoa aia tatau
Li Jinhua, o le ulu o le UN Department of Economic and Social Affairs, na matauina e faapea o le le lava o le auai lelei e le Atunu'u i fa'agaioiga o atina'e o lo'o fa'aauau pea ona avea ma fa'alavelave tele i le fa'alauteleina o taumafaiga i le atunu'u.
Ae ui i lea, faatasi ai ma le fesoasoani a UN, o nisi o malo ua latou faʻaaogaina fuafuaga faʻatino a le atunuʻu ma isi faiga e lagolago ai le faʻatinoina lelei o le taʻutinoga mataʻina i luga o aia tatau a Atunuu.
Na ia una’ia atunu’u ina ia fa’atuina ni faiga mautu e iloa ma fa’amautinoa ai aia tatau tu’ufa’atasia o Tagata Tuto’atasi, e aofia ai le aia tatau o le fa’atosina ma le tuto’atasi, fa’apea fo’i ma a latou meatotino fa’asolopito ma aia fa’aleaganu’u.
"E tatau i Sui Usufono ona tapunia avanoa faifai pea i le faʻatinoga e ala i faʻalavelave faʻatatau o lo'o ogatasi ma tulafono, tu ma aga a Tagata Atunu'u. Ole fa'atupega sili atu sa'o, umi ma fa'amoemoe e tatau ona avea ma vaega ole fofo, "o lana faʻaopoopo mai lea.
'Tagata o le Lalolagi'
O le Sui Peresetene o Polivia, David Choquehuanca, na ia faailoa mai luitau o loo feagai ma tagata o le lalolagi, amata mai i lenei igoa.
"Ina ia amata, e tatau ona tatou iloa ma le le mautonu, ua tatou faatagaina i tatou lava e papatisoina i le igoa o Tagata Tutoatasi," o lana tala lea, ae filifili mo faaupuga "tagata o le atunuu o tuaa" ma "tagata Tina o le Lalolagi".
Fai mai a ia, o tagata Indigenous e auai i mea a le UN "e pei o ni tino malepelepe, ua faʻaumatia lo tatou malosi ma le leai o se fausaga" ona o le "Eurocentric, anthropocentric ma le egocentric approaches" e sili atu nai lo le "cosmobiocentric approaches" latou te pele.
Aga'i i le auai atoatoa
Faatasi ai ma le Agenda 2030 ua lata mai, o le Taitaifono o le Fono Tumau a Malo Aufaatasi i Mataupu Tau Atunuu, Hindou Oumarou Ibrahim, fa'amamafaina le taua o le fa'aaofia ai o Tagata Aganu'u i iloiloga ofo fua a le atunu'u i le agai i luma i atinae gafataulimaina.
"E manaʻomia le faʻapitoa mo tamaʻitaʻi ma teine Indigenous, o latou e tausia a tatou tu ma aga ma malamalamaaga i le ola gafataulimaina," o lana faʻaopoopo mai lea.
Na valaʻau foi Ms. Ibrahim mo le faʻalauiloaina o fuafuaga a le Atunuʻu, e aofia ai mai le 2013 Alta Conference i Norway, lea na faʻatulagaina ai le UN World Conference na faia i le tausaga na sosoo ai.
"Matou te toe taʻua le valaau a Alta mo le faʻavaeina o faiga i le UN mo lo matou auai atoatoa ma fautua mo le tofiaina vave o se Failautusi-Aoao mo Tagata Initia," o lana tala lea.
Na ia faʻaopoopo mai, i totonu o nuʻu a le Atunuʻu, e faʻalogoina leo uma - mai i toeaina popoto e oʻo ia i latou faatoa amata ona tautala.