Eens net 'n obskure eilanddialek van 'n Afrika-Bantoe-taal, het Swahili ontwikkel tot Afrika se mees internasionaal erkende taal. Dit is eweknie aan die min tale van die wêreld wat met meer as 200 miljoen gebruikers spog.
[Hierdie artikel is die eerste keer gepubliseer in Die gesprek]
Oor die twee millennia van Swahili se groei en aanpassing het die vormgewers van hierdie verhaal – immigrante uit die binnelandse Afrika, handelaars uit Asië, Arabiese en Europese besetters, Europese en Indiese setlaars, koloniale heersers en individue van verskeie postkoloniale nasies – Swahili gebruik en aangepas dit na hul eie doeleindes. Hulle het dit geneem waar hulle ook al na die weste gegaan het.
Afrika se Swahili-sprekende sone strek nou oor 'n volle derde van die vasteland van suid na noord en raak aan die oorkantste kus, wat die hart van Afrika omsluit.
Die oorsprong
Die historiese lande van die Swahili is aan Oos-Afrika se kuste van die Indiese Oseaan. ’n 2,500 XNUMX kilometer lange ketting van kusdorpe van Mogadisjoe, Somalië tot Sofala, Mosambiek sowel as aflandige eilande so ver as die Comore en Seychelle.
Hierdie kusstreek het lank gedien as 'n internasionale kruispad van handel en menslike beweging. Mense van alle vlakke van die samelewing en uit streke so verspreid soos Indonesië, Persië, die Afrika Groot Mere, die Verenigde State en Europa het almal mekaar teëgekom. Jagter-versamelaars, herders en boere het met handelaars en stedelinge gemeng.
Afrikane wat toegewy was aan voorvaders en die geeste van hul lande het Moslems, Hindoes, Portugese Katolieke en Britse Anglikane ontmoet. Werkers (onder wie slawe, draers en arbeiders), soldate, heersers en diplomate is van ouds af saam gemeng. Enigeen wat na die Oos-Afrikaanse kuststreek gegaan het, kon kies om Swahili te word, en baie het.
Afrikaanse eenheid
Die rol van Swahili-entoesiaste en -advokate sluit noemenswaardige intellektuele, vryheidsvegters, burgerregte-aktiviste, politieke leiers, vakkundige professionele verenigings, vermaaklikheidswerkers en gesondheidswerkers in. Om nie eers te praat van die gewone professionele skrywers, digters en kunstenaars nie.
Lees meer: Hiphop en Pan-Afrikanisme: van Blitz the Ambassador tot Beyoncé
Die belangrikste is Nobelpryswenner Wol Soyinka. Die Nigeriese skrywer, digter en dramaturg het sedert die 1960's herhaaldelik gevra vir die gebruik van Swahili as die transkontinentale taal vir Afrika. Die Afrika Unie (AU), het die “verenigde state van Afrika” dieselfde sentiment van kontinentale eenheid in Julie 2004 gekoester en Swahili as sy amptelike taal aangeneem. Soos Joaquim Chissano (toe die president van Mosambiek) hierdie mosie ter tafel gelê het, het hy die AU toegespreek in die foutlose Swahili hy het in Tanzanië geleer, waar hy opgevoed is terwyl hy in ballingskap uit die Portugese kolonie was.
Die Afrika-unie het nie neem Swahili as Afrika se internasionale taal per toeval. Swahili het 'n baie langer geskiedenis van die bou van brûe tussen mense regoor die vasteland van Afrika en tot in die diaspora.
Die gevoel van eenheid, die aandrang dat die hele Afrika een is, sal net nie verdwyn nie. Tale is elementele tot almal se gevoel van behoort, om uiting te gee aan wat in 'n mens se hart is. Die AU se besluit was veral treffend gegewe dat die bevolkings van sy lidlande 'n geskatte spreek tweeduisend tale (ongeveer een derde van alle menslike tale), etlike dosyne van hulle met meer as 'n miljoen sprekers.
Hoe het Swahili so 'n prominente posisie beklee onder soveel groepe met hul eie uiteenlopende taalgeskiedenis en tradisies?
’n Bevrydingstaal
Gedurende die dekades wat gelei het tot die onafhanklikheid van Kenia, Uganda en Tanzanië in die vroeë 1960's, het Swahili as 'n internasionale manier van politieke samewerking gefunksioneer. Dit het vryheidsvegters regdeur die streek in staat gestel om hul gemeenskaplike aspirasies te kommunikeer, al het hul moedertale baie verskil.
Die opkoms van Swahili, vir sommige Afrikane, was 'n teken van ware kulturele en persoonlike onafhanklikheid van die koloniserende Europeërs en hul tale van beheer en bevel. Uniek onder Afrika se onafhanklike nasies, gebruik Tanzanië se regering Swahili vir alle amptelike sake en, die mees indrukwekkende, in basiese onderwys. Inderdaad, die Swahili-woord uhuru (vryheid), wat uit hierdie onafhanklikheidstryd ontstaan het, het deel geword van die globale leksikon van politieke bemagtiging.
Die hoogste politieke ampte in Oos-Afrika het kort ná onafhanklikheid Swahili begin gebruik en bevorder. Presidente Julius Nyerere van Tanzanië (1962–85) en Jomo Kenyatta van Kenia (1964–78) het Swahili bevorder as 'n integrale deel van die streek se politieke en ekonomiese belange, veiligheid en bevryding. Die politieke mag van taal is, minder gelukkig, deur Ugandese diktator gedemonstreer Idi Amin (1971–79), wat Swahili gebruik het vir sy weermag en geheime polisie-operasies tydens sy skrikbewind.
Lees meer: Nuwe Kiswahili-wetenskapfiksie-toekenning bepaal 'n pad vir Afrikatale
Onder Nyerere het Tanzanië een van slegs twee Afrika-lande geword wat ooit 'n inheemse Afrikataal as die land se amptelike kommunikasiewyse verklaar het (die ander is Ethiopië, met Amharies). Nyerere persoonlik vertaal twee van William Shakespeare se toneelstukke in Swahili om die vermoë van Swahili te demonstreer om die ekspressiewe gewig van groot literêre werke te dra.
Sosialistiese ondertone
Nyerere het selfs die term Swahili 'n verwysing na Tanzaniese burgerskap gemaak. Later het hierdie etiket sosialistiese ondertone gekry in die lof van die gewone mans en vroue van die nasie. Dit het in skrille kontras gestaan met Europeërs en Westers-georiënteerde elite-Afrikaners met vinnig – en by implikasie twyfelagtig – rykdom versamel.
Uiteindelik het die term selfs verder gegroei om die armes van alle rasse, van beide Afrika- en nie-Afrikaanse afkoms, te omvat. In my eie ervaring as 'n dosent aan Stanford Universiteit in die 1990's, het verskeie van die studente van Kenia en Tanzanië byvoorbeeld na die armblanke woonbuurt Oos-Palo Alto, Kalifornië, verwys as Uswahilini, "Swahili-land". In teenstelling met Uzunguni, "land van die mzungu (wit persoon)".
Nyerere het dit as gesog beskou om Swahili genoem te word. Met sy invloed het die term deurspek geraak met sosiopolitieke konnotasies van die armes, maar waardig en selfs edel. Dit het op sy beurt gehelp om 'n Pan-Afrika-populêre identiteit te bou, onafhanklik van die elite-gedomineerde nasionale regerings van Afrika se vyftig-enkele nasiestate.
Min het ek toe besef dat die Swahili-etiket vir meer as 'n millennium as 'n konseptuele bymekaarkompunt vir solidariteit oor die grense van gemeenskappe, mededingende dorpe en inwoners van baie agtergronde gebruik is.
Kwanzaa en ujamaa
In 1966, (aktivis en skrywer) Maulana Ron Karenga het die swart vryheidsbeweging met Swahili geassosieer, Swahili as sy amptelike taal gekies en die Kwanzaa-viering geskep. Die term Kwanzaa is afgelei van die Swahili-woord ku-anza, wat "om te begin" of "eerste" beteken. Die vakansie was bedoel om die matunda ya kwanza, "eerste vrugte" te vier. Volgens Karenga simboliseer Kwanzaa die feestelikhede van antieke Afrika-oeste.
Viers is aangemoedig om Swahili-name aan te neem en mekaar met Swahili-titels van respek aan te spreek. Gebaseer op Nyerere se beginsel van ujamaa (eenheid in wedersydse bydraes), Kwanzaa vier sewe beginsels of pilare. Eenheid (umoja), selfbeskikking (kujichagulia), kollektiewe werk en verantwoordelikheid (ujima), koöperatiewe ekonomie (ujamaa), gedeelde doel (nia), individuele kreatiwiteit (kuumba) en geloof (imani).
Nyerere het ook die ikoon van "gemeenskapsbroederskap en -susterskap" geword onder die slagspreuk van die Swahili-woord ujamaa. Daardie woord het so sterk aantrekkingskrag gekry dat dit so ver gebruik is as onder Australiese Aborigines en Afro-Amerikaners en regoor die wêreld van Londen na Papoea-Nieu-Guinee. Om nie te praat van die voortdurende viering daarvan op baie Amerikaanse universiteitskampusse in die vorm van slaapsale met die naam ujamaa-huise nie.
Vandag
Vandag is Swahili die Afrikataal wat die meeste erken word buite die vasteland. Die wêreldwye teenwoordigheid van Swahili in radio-uitsendings en op die internet het geen gelyke onder Afrikatale suid van die Sahara nie.
Swahili word gereeld in Burundi, die DRK, Kenia, Liberië, Nigerië, Rwanda, Suid-Afrika, Soedan, Swaziland en Tanzanië uitgesaai. Op die internasionale toneel kan geen ander Afrikataal so gereeld of so breedvoerig van wêreldnuusstasies gehoor word nie.
Ten minste so ver terug as Handelaar Horn (1931), is Swahili woorde en spraak gehoor in honderde flieks en televisiereekse, soos bv. Star Trek, Out of Africa, Disney's The Lion King, en Lara Croft: Tomb Raider. Die Leeukoning het verskeie Swahili-woorde gehad, waarvan die bekendste die name van karakters was, insluitend Simba (leeu), Rafiki (vriend) en Pumbaa (wees verdwaas). Swahili-frases het asante sana ingesluit (baie dankie) en natuurlik daardie geen-probleem-filosofie bekend as hakuna matata wat deur die fliek herhaal word.
Swahili het nie die aantal sprekers, die rykdom en die politieke mag wat verband hou met globale tale soos Mandaryns, Engels of Spaans nie. Maar Swahili blyk die enigste taal te wees met meer as 200 miljoen sprekers wat meer tweedetaalsprekers as moedertaalsprekers het.
Lees meer: Wat Kwanzaa vir Swart Amerikaners beteken
Deur hulself te verdiep in die sake van 'n maritieme kultuur by 'n belangrike kommersiële poort, het die mense wat uiteindelik as Waswahili (Swahili-mense) aangewys is, 'n nis vir hulself geskep. Hulle was belangrik genoeg in die handel dat nuwelinge min keuse gehad het as om Swahili as die taal van handel en diplomasie te praat. En die Swahili-bevolking het meer verskans geraak namate opeenvolgende generasies tweedetaalsprekers van Swahili hul voorvaderlike tale verloor het en bona fide Swahili geword het.
Die sleutel om hierdie storie te verstaan is om diep te kyk na die Swahili-mense se reaksie op uitdagings. Op die maniere waarop hulle hul fortuin gemaak het en ongelukke hanteer het. En, die belangrikste, oor hoe hulle hul vaardighede opgeskerp het om konfrontasie en weerstand te balanseer met aanpassing en innovasie terwyl hulle met aankomelinge van ander taalagtergronde omgegaan het.
Hierdie is 'n geredigeerde uittreksel van die eerste hoofstuk of Die storie van Swahili van Ohio University Press
