António Guterres, sekretaris-generaal van die VN, het Dinsdag die Veiligheidsraad ingelig en weer die noodsaaklikheid onderstreep om die situasie rondom die omstrede Zaporizhzhia-kernkragsentrale in die Oekraïne te de-eskaleer.
Guterres ernstig bekommerd
Europa se grootste kernkragsentrale het die afgelope weke herhaaldelik onder beskutting gekom, wat vrese vir 'n moontlike kernramp laat ontstaan.
Met die klem op sy voortgesette ernstige kommer oor die situasie, het die VN-hoof weer gewaarsku dat enige skade aan Zaporizhzhia, of aan enige ander kernaanleg in die Oekraïne, 'n wydreikende katastrofe tot gevolg kan hê.
“Alle stappe moet gedoen word om so 'n scenario te vermy. Gesonde verstand en samewerking moet die pad vorentoe rig. Enige optrede wat die fisiese integriteit, veiligheid of sekuriteit van die kernkragaanleg in gevaar kan stel, is onaanvaarbaar,” het hy gesê.
Gedemilitariseerde omtrek
Die Sekretaris-Generaal het beklemtoon dat pogings om die aanleg as suiwer burgerlike infrastruktuur te hervestig, noodsaaklik is.
"As 'n eerste stap moet Russiese en Oekraïense magte hulle daartoe verbind om nie betrokke te raak by enige militêre aktiwiteit na die aanlegterrein of vanaf die aanlegterrein nie. Die Zaporizhzhia-fasiliteit en sy omgewing moet nie ’n teiken of platform vir militêre operasies wees nie,” het hy gesê.
Die tweede stap sou behels die verkryging van 'n ooreenkoms oor 'n gedemilitariseerde omtrek.
“Dit sal spesifiek 'n verbintenis deur Russiese magte insluit om alle militêre personeel en toerusting van daardie omtrek te onttrek en 'n verbintenis deur Oekraïense magte om nie daarin in te trek nie. Operateurs by die aanleg moet hul verantwoordelikhede kan uitvoer, en kommunikasie moet gehandhaaf word”.
Die sekretaris-generaal het 'n beroep gedoen op toewyding om inspekteurs van die Internasionale Atoomenergie-agentskap te ondersteun (IAEA) by die aanleg gestasioneer.
Ná maande se onderhandelinge het ’n span van 14 lede van die kernwaghond verlede week daar aangekom. Twee sal op die terrein bly, wat sedert die vroeë dae van die konflik onder Russiese beheer is.
“Ek vertrou dat die IAEA-kundiges wat nou na Zaporizhzhia ontplooi is, hul werk sonder belemmering sal kan uitvoer en sal bydra om blywende kernveiligheid en sekuriteit by die aanleg te verseker. Almal van ons het 'n aandeel in die sukses van hul kritieke missie,” het hy gesê.
'Historiese' IAEA-sending
Rafael Mariano Grossi, hoof van die IAEA, wat die sending gelei het, het dit as "histories" beskryf. Die feit dat personeel nou daar is, is “ongekend”, het hy bygevoeg.
Met verwysing na kernrampe in Tsjernobil en Fukushima, sowel as die konflik in Irak, het hy onthou dat hoewel agentskapsinspekteurs "moeilike omstandighede" ervaar het, dit altyd in die nasleep was.
“Ons het in hierdie geval die historiese, etiese imperatief om te verhoed dat iets gebeur. En deur hierdie teenwoordigheid te vestig, en deur in te stem tot 'n spesiale veiligheids- en sekuriteitsone ... het ons die geleentheid om te verhoed dat dit gebeur."
Unsplash/Yehor Milohrodskyi
Die Dnieper hidro-elektriese kragstasie in Zaporizhzhia, Oekraïne.
'Speel met vuur'
Die sendingverslag, wat Dinsdag gepubliseer is, verskaf konkrete aanbevelings om die sewe pilare van kernveiligheid aan te spreek wat mnr. Grossi aan die begin van die oorlog uiteengesit het.
Alhoewel die eerste pilaar vereis dat die fisiese integriteit van kernfasiliteite nie geskend moet word nie, "het dit gebeur, en gaan voort om te gebeur," het hy gesê.
“Die trefslae wat hierdie fasiliteit gekry het en wat ek persoonlik saam met my kundiges kon sien en assesseer, is eenvoudig onaanvaarbaar. Ons speel met vuur en iets baie, baie katastrofies kan plaasvind,” het hy gewaarsku.
Die verslag stel voor die opstel van 'n kernveiligheid- en sekuriteitsone wat beperk sal word tot die omtrek en die aanleg self.
Ander aanbevelings vra vir die verwydering van alle militêre voertuie en toerusting van kerngeboue op die terrein en die versekering van die terugkeer na duidelike en roetine-verantwoordelikhede vir personeel, benewens die herinstelling van 'n "gepaste" werksomgewing.
