Kuchokera ku Cleopatra kupita ku Razia Sultan, mbiri yakale ili ndi amayi amphamvu omwe amatsutsana ndi miyambo ya nthawi yawo. Koma munamvapo za Queen Kubaba? Wolamulira wa ku Sumer cha m'ma 2500 BC, akhoza kukhala wolamulira wamkazi woyamba kulembedwa m'mbiri yakale. Mfumukazi Kubaba (Ku-Baba) ndi munthu wochititsa chidwi m'mbiri ya Mesopotamiya, yemwe amakhulupirira kuti adalamulira mzinda wa Kish m'zaka za chikwi chachitatu BC. M'modzi mwa atsogoleri achikazi akale kwambiri m'mbiri, nkhani yake ndi gawo lofunikira kwambiri pazithunzithunzi zomvetsetsa udindo wa amayi m'madera akale, akulemba buku la Ancient Origins.
Kubaba ndi mndandanda wa mafumu
Dzina la Kubaba limapezeka pamndandanda womwe umadziwika kuti "King List", yomwe ndi mbiri yokhayo yolembedwa ya ulamuliro wake. Mndandandawu ndizomwe dzinali likuwonetsera - mndandanda wa mafumu a Sumerian. Limanena mwachidule utali wa ulamuliro wa munthu aliyense payekha ndi mzinda umene wolamulirayo analamuliramo. Pamndandandawu amatchedwa “lugal”, kapena mfumu, osati “eresh” (mkazi wa mfumu). Pa mndandanda wathunthu umenewu, iye ndi dzina lachikazi lokhalo limene likutsimikiziridwa mmenemo.
Kubaba ndi mmodzi mwa akazi ochepa kwambiri omwe adadzilamulira okha m'mbiri ya Mesopotamiya. Matembenuzidwe ambiri a ndandanda ya mafumu amamuika yekha mumzera wake womwewo, Mzera wa 3 wa Kishi, pambuyo pa kugonjetsedwa kwa Sharrumiter wa Mari, koma matembenuzidwe ena amamuphatikiza ndi mzera wa 4, womwe unatsatira ukulu wa mfumu ya Akshak. Asanakhale mfumu, mndandanda wa mfumuyo ukunena kuti anali mkazi wamasiye.
The Weidner Chronicle ndi kalata yabodza, yoyesa kunena kuti kachisi wa Marduk ku Babulo kuyambira kale, ndikuwonetsa kuti mfumu iliyonse yomwe idanyalanyaza miyambo yawo yoyenera idataya ukulu wa Sumer. Ili ndi nkhani yachidule ya kuwuka kwa "nyumba ya Kubaba" yomwe ikuchitika mu ulamuliro wa Puzur-Nirah wa Akshak:
“Mu ulamuliro wa Puzur-Nira, mfumu ya Akisaki, asodzi a m’madzi a Esagila anali kupha nsomba za chakudya cha mbuye wamkulu Marduk; akapitao a mfumu adatenga nsombazo. Msodziyo anali kusodza pomwe masiku 7 (kapena 8) anali atadutsa […] Pa nthawi imeneyo WOSONYEZA[4] mwatsopano kwa Esagila […] Kubaba anapereka mkate kwa msodzi ndi kupereka madzi, iye anamupangitsa iye kupereka nsomba kwa Esagila. Marduk, mfumu, kalonga wa Apsû, anamkonda iye nati: “Zikhale chomwecho!” Anapereka kwa Kubaba, woyang'anira malo osungiramo malo, ulamuliro pa dziko lonse lapansi. "
Mwana wake wamwamuna Puzur-Suen ndi mdzukulu wake Ur-Zababa adamutsatira pampando wachifumu wa Sumer ngati mzera wachinayi wa Kishi pamndandanda wa mfumu, m'makope ena monga olowa m'malo ake achindunji, ena ndi mzera wa Akshak ukulowererapo. Ur-Zababa amadziwikanso kuti mfumu yomwe idanenedwa kuti ikulamulira ku Sumer paunyamata wa Sargon Wamkulu wa ku Akkad, yemwe adagonjetsa mbali zambiri za Near East pansi pa ulamuliro wake posakhalitsa.
Ku-Baba, “woyang’anira nyumba ya alendo amene anakhazikitsa maziko a Kisi,” akuti analamulira zaka 100. Chogwira apa ndikuti mndandandawo suli wodalirika kwambiri wa mbiri yakale. Nthawi zambiri amasokoneza kusiyana pakati pa mbiri yakale ndi nthano. Chitsanzo cha zimenezi ndi dzina la Enmen-lu-ana, amene amati analamulira zaka 43,200! Kapena ulamuliro wa Kubaba, zomwe zikusonyeza kuti iye anali n'zokayikitsa zaka 100 pa helm Sumer! Panthawi imodzimodziyo, pali kuthekera kuti lingaliro lotanthauziridwa la nthawi ndi losiyana ndi dongosolo lomwe timatsatira lero. Woyang'anira nyumba ya alendo adasanduka mulungu wamkazi? Pafupi ndi dzina la Kubaba palembedwa kuti "Mkazi Wosunga Nyumba Yomwe Anakhazikitsa Maziko a Kish." Kuwuka kwa Kubaba ku ulamuliro ku Kish kuli kobisika, koma amavomereza kuti anali woyang'anira nyumba ya alendo, zomwe mwina zinali zokhudzana ndi uhule malinga ndi malemba akale a ku Sumerian. Mzinda wa Kisi unkadziwika chifukwa cha chuma komanso mphamvu zake ndipo unathandiza kwambiri pa chitukuko cha anthu a ku Mesopotamiya. Akatswiri odziwika bwino a revisionist feminist, monga Claudia E. Suter mwachitsanzo, adalemba kuti Kubaba nthawi zina ankadziwika kuti ndi mlonda wa mahule, njira yomunyozetsa ndikuwonetsa "machitidwe a amayi m'madera oyambirira a Mesopotamiya omwe anali olamulidwa ndi amuna". M’malo mwake, kupanga moŵa ndi kugulitsa moŵa ku Mesopotamiya wakale kunali ntchito yolemekezeka kwambiri. Panali mgwirizano wakale pakati pa mulungu wamkazi ndi mowa, ndipo malinga ndi kunena kwa katswiri wa zaumulungu Carol R. Fontaine, Kubaba angawonekere kukhala “mayi wachipambano pazamalonda.” Nyumba yachifumu yotayika yazaka 4,500 ya mfumu yopeka ya ku Sumeriya idapeza kuti Akuti anali wachifundo komanso wachilungamo kwa makasitomala ake, zomwe zidamupangitsa kuti adziwike ngati munthu wachifundo. M’kupita kwa nthaŵi mbiri yake inakula ndipo anayamba kulambiridwa monga mulungu wamkazi. Izi zikufotokoza kukwera kwake kumwamba monga mfumukazi, popeza sanakwatiwe ndi mfumu, komanso sanatengere mphamvu kuchokera kwa kholo. Tabuleti ya cuneiform ya ku Sumer wakale ikuwonetsa kufunika kwa moŵa ku chuma ndi gulu la Mesopotamiya wakale.
Pali nthano yakuti olamulira amene sanalemekeze mulungu wotchedwa Marduk ndi nsembe za nsomba m’kachisi wa Esagila anakumana ndi mapeto osasangalatsa. Kubaba amakhulupirira kuti adadyetsa msodzi ndipo adamupempha kuti apereke nsomba zake kukachisi wa Esagila. Kukoma mtima kwa Marduk poyankha n’kosadabwitsa: “Zikhale choncho,” anatero mulunguyo, ndipo chifukwa cha zimenezo “anapatsa Kubaba, woyang’anira nyumba ya alendo, ulamuliro pa dziko lonse lapansi.” Mabuku ena akusonyeza kuti iye anali wa m’banja lachifumu la Kisi ndipo anatengera mpando wachifumuwo kuchokera kwa bambo ake. Ena amanena kuti anali mkazi wamba amene anakwera kulamulira chifukwa cha luso lake ndi chikoka. Chilichonse chowonadi, Kubaba anali mtsogoleri wabwino yemwe adasiya chizindikiro chosatha pa Kish. Zopindulitsa za Mfumukazi Kubaba Mu miyambo yakale ya ku Sumeriya, ufumuwu sunali womangirizidwa ku likulu lokhazikika, koma m'malo mwake unasuntha kuchokera kumalo kupita kumalo, operekedwa ndi milungu ya mzinda ndikusamutsidwa mwakufuna kwawo. Pamaso pa Qubaba, yemwe ndi membala yekhayo wa Mzera Wachitatu wa Kish, likulu lidali ku Mari kwazaka zopitilira zana ndikusamukira ku Akshak pambuyo pa Qubaba. Komabe, mwana wamwamuna wa Kubaba Puzer-Suen ndi mdzukulu wake Ur-Zababa adasamutsa kwakanthawi likulu ku Kish. Chiwonetsero cha Kachisi wa Inanna ku Uruk, Iraq. Umulungu wachikazi kuthira madzi opatsa moyo.
Chimodzi mwa zinthu zofunika kwambiri za Kubaba chinali kumanga kachisi woperekedwa kwa mulungu wamkazi Inanna. Kachisi ameneyu anali pakatikati pa mzinda wa Kisi ndipo anali amodzi mwa malo achipembedzo ofunika kwambiri m’derali. Kubaba akukhulupirira kuti anali wopembedza wodzipereka wa Inanna ndipo kachisiyo ndi chithunzi cha zikhulupiriro ndi mfundo zake zachipembedzo. Mmene Chilengedwe Chinapangidwira: Baibulo la ku Sumerian Ndilovuta Kusasirira Kuwonjezera pa ntchito zake zachipembedzo, Kubaba analinso mtsogoleri wa asilikali wotsogolera gulu lankhondo lamphamvu. Akuti adakulitsa gawo la Kisi kudzera mumagulu ankhondo angapo omwe adathandizira kukhazikitsa Kishi ngati mphamvu yayikulu mderali. Mphamvu zankhondo za Qubaba zinali zofunika kwambiri paulamuliro wake ndipo zinamuthandiza kuti apitirizebe kulamulira Kisi. N’chifukwa chiyani ulamuliro wake unatha? Kubaba anakumana ndi chitsutso chochokera ku mizinda yotsutsana ndi Kish komweko. Ena amati adagonjetsedwa ndi anthu ake, pomwe nkhani zina zabwinoko zimati adasiya mpando wachifumu ndikusiya kudzipatula.
Chithunzi: Mndandanda wa Mfumu ya Sumeriya yolembedwa pa Weld-Blundell Prism, ndi zolemba / Domain
