O pepa chili, vailaʻau pepelo, suauʻu, auro, fana, tagata, ma isi mea o loʻo fefaʻatauaʻi e ala i auala fefaʻatauaʻiga i le afe tausaga o fefaʻatauaʻiga o Sahel, ma o loʻo taumafai le UN ma paaga i ni auala fou e faʻafefe ai i latou o loʻo taumafai i faiga faʻatulafonoina, a faʻafitauli faʻateleina i lenei itulagi maʻaleʻale Aferika.
I le vaega muamua o se faasologa o vaega o loʻo suʻesuʻeina le taua faasaga i le fefaʻatauaʻiga i totonu o Sahel, UN News e vaʻavaʻai totoʻa i mea o loʻo i tua o le tuputupu aʻe o le faʻalavelave.
O se upega tafaʻilagi o fefaʻatauaʻiga ua lalagaina i luga o le Sahel, lea e toeitiiti 6,000 kilomita mai le Vasa Atelani i le Sami Ulaula, ma o loʻo i ai le fale mo le silia ma le 300 miliona tagata, i Burkina Faso, Cameroon, Chad, Gambia, Guinea, Mali, Mauritania, Niger, Nigeria, ma Senegal.
O le Sahel ua faamatalaina e le UN o se itulagi i fa'alavelave: o i latou o lo'o nonofo ai o lo'o afaina i le le mautonu tumau, fa'alavelave tau, feteenaiga, osofa'iga, ma le tula'i mai o feso'ota'iga solitulafono ma tagata fa'atupu fa'alavelave. O lala sooupu a le UN e faamoemoe e sili atu nai lo 37 miliona tagata o le a manaʻomia fesoasoani agaalofa i le 2023, e tusa ma le 3 miliona sili atu nai lo le 2022.
Le tatalaina o le saogalemu
O le saogalemu ua leva ona avea ma mataupu i totonu o le itulagi, ae o le tulaga na matua leaga lava i le 2011, ina ua maeʻa le osofaʻiga a le militeri NATO i Libya, lea na mafua ai le faʻalavelave faifaipea o le atunuu.
O le vevesi na sosoo ai, ma tuaoi pupuni na taofia ai taumafaiga e taofia le tafe mai o le tulafono, ma o le aufaipisinisi na aveina atu fana a Libyan na ave i totonu o Sahel i luga o ofutau o osofaiga ma le salalau atu o faiga faatupu faalavelave.
O vaega fa'aauupegaina ua pulea nei vaega o Libya, lea ua avea ma se nofoaga o fefa'ataua'iga. Ua faateteleina le taufaamatau a tagata faatupu faalavelave, faatasi ai ma le vaega lauiloa a le Islamic State (ISIL). ulufale i le itulagi i le 2015, e tusa ai ma le UN Fono Puipuia Komiti Fa'atonu a le Komiti Fa'asagatau Fa'atupu Fa'alavelave (CTED).
O maketi i luga o le Sahel e mafai ona maua faʻatau atu le tele o ituaiga o oloa faʻatau, mai vailaʻau pepelo i fana AK-style assault. Fefa'ataua'iga vaila'au e masani ona oti, e tusa ma le 500,000 tagata Aferika i lalo ifo o Sahara i tausaga taʻitasi; i le na o le tasi le tulaga, 70 Gambian tamaiti na maliliu i le 2022 ina ua uma ona inuina le sua tale faananā. Suauʻu o se isi oloa fefaʻatauaʻiga e le au taʻaalo autu - vaega faʻatupu faʻalavelave, fesoʻotaʻiga solitulafono, ma militia i le lotoifale.
Tapuni ala o solitulafono
Ina ia mafai ona tetee atu i fefaʻatauaʻiga ma isi faʻamataʻu faʻatupuina, o se vaega o atunuu i le itulagi - Burkina Faso, Mali, Mauritania, Niger, ma Chad - na fausia, faatasi ai ma le lagolago a le UN, le Malosi Soofaatasi a le Vaega o le Lima mo le Sahel (G5 Sahel).
I le taimi nei, o loʻo faʻatupulaʻia le felagolagomaʻi o tuaoi ma le taofiofia o faiga piʻopiʻo. Ua faoa faamalosi e pulega a le atunuu le tele o mea faakomepiuta, ma o faiga faa-faamasinoga ua talepeina ai fesootaiga. Fa'apa'aga, e pei o le fa'ato'a sainia Maliega Côte d'Ivoire-Nigeria, o loʻo faʻatautaia le fefaʻatauaʻiga o fualaau faasaina.
Le Ofisa a Malo Aufaatasi i Vailaau Fa'asaina ma Solitulafono (UNODC) ose ta'aloga ta'uta'ua i taumafaiga e fa'amalosia le saogalemu e ala i le taofia o taumafaiga tau fefa'ataua'iga.
I le 2020, mo se faʻataʻitaʻiga, KAFO II, a UNODC-INTERPOL galuega, ma le manuia na titina ese ai le auala e sapalai ai tagata faatupu faalavelave i Sahel, faatasi ai ma le au ofisa na faoa le tele o vete o loo faatau atu: 50 fana, 40,593 laau tiotio, 6,162 pulufana, 1,473 kilokalama o le cannabis ma khat, 2,263 pusa o vailaau faasaina, ma le 60,000 o le suauu. .
O fa'agaioiga tui e pei o le KAFO II e maua ai fa'amatalaga taua i le fa'atuputeleina o le lavelave ma le lalagaina o fefa'ataua'iga, fa'aalia ai le taua o le fa'afeso'ota'i o mata'upu i le va o mataupu tau solitulafono e a'afia ai fana ma tagata fa'atupu fa'alavelave i atunu'u 'ese'ese, ma le faia o se faiga fa'aitulagi.
Taofi faiga pi’opi’o
O nei fa'amatalaga o lo'o lagolagoina i se fa'asologa o lipoti fou a le UNODC, fa'afanua o tagata fai mea, fa'aagaaga, auala, ma le lautele o fefa'ataua'iga, fa'aalia filo masani i le le mautu ma le vevesi, ma tu'uina atu fautuaga mo gaioiga.
O se tasi o na mataupu o faiga piʻopiʻo, ma o lipoti e manaʻomia ai le faʻamalosia o le faʻamasinoga. E mana'omia fo'i ona fa'atino le faiga o le falepuipui, ona e mafai ona avea nofoaga e taofia ai ma "iunivesite mo tagata solitulafono" e fa'alautele ai a latou feso'ota'iga.
"O solitulafono faʻatulagaina o loʻo fafaga i faʻafitauli ma faʻaleagaina ai le mautu ma le atinaʻe i le Sahel," o le tala lea a François Patuel, o le ulu o le UNODC Research and Awareness Unit. "O le tuʻufaʻatasia o taumafaiga ma le faia o se auala faʻaitulagi o le a taʻitaʻia ai le manuia i le faʻatalanoaina o solitulafono faʻatulagaina i totonu o le itulagi."
Fa'alavelave ua tula'i mai ai le 'fa'amata'u i le lalolagi atoa'
O le tetee atu i solitulafono faatulagaina o se pou tutotonu i le taua lautele e feagai ai ma faafitauli tau le saogalemu i le itulagi, lea UN Failautusi Aoao António Guterres fai mai o lo'o avea ma fa'amata'u i le lalolagi.
"Afai e leai se mea e faia, o aʻafiaga o faiga faatupu faalavelave, faiga sauā, ma solitulafono faʻatulagaina o le a lagona mamao i tua atu o le itulagi ma le konetineta o Aferika," o le lapataʻiga lea a Mr. Guterres i le 2022. taumafaiga o iai nei.”
Le auala e lagolagoina ai e le UN tagata o le Sahel
- Le Ofisa o le Komesina Maualuga a Malo Aufaatasi mo Aia Tatau a Tagata (OHCHR) ua saunia lagolago tuusao i le G5 Sahel Force ia fa'agaioiina ma fa'atino faiga e fa'aitiitia ai le fa'aleagaina o tagata lautele ma tali atu i soliga.
- UNODC e masani ona auai i paaga a le atunuu ma le lalolagi atoa, e aofia ai le INTERPOL, e titina ai auala sapalai.
- Le Faalapotopotoga Fa'avaomalo mo Femalagaa'iga (IOM) fuafuaga tali atu i fa'alavelave e fa'amoemoe e o'o atu i le toeitiiti 2 miliona tagata na a'afia a'o fa'atalanoaina mafua'aga fa'avae o le le mautu, fa'atasi ai ma le fa'amoemoega fa'apitoa i luga ole va'aiga fa'alavalava.
- WHO na tatalaina se faʻalavelave faʻafuaseʻi e fa'atupeina galuega fa'alesoifua maloloina i le itulagi i le 2022, ma galulue fa'atasi ma le 350 pa'aga soifua maloloina i atunu'u e ono.
- Le UN Integrated Strategy mo le Sahel (UNISA) e maua ai le taʻiala mo taumafaiga i luga o le eleele i atunuu e 10.
- le Fuafuaga Fesoasoani a UN mo Sahel o loʻo faʻaauau pea ona faʻaleleia le felagolagomaʻi ma le faʻamaopoopoina mo le sili atu le lelei ma le tuʻuina atu o taunuʻuga e fesoʻotaʻi ma le UNISS faʻavae, e tusa ai ma le Fono Puipuiga iugafono 2391.
© UNICEF/Gilbertson - O le vaegaau a Nigerien o loʻo leoleoina le toafa o Sahara e faʻatatau i vaega faʻamalosi e aofia ai ISIL ma Boko Haram.