O le faʻalauteleina o taua i totonu o le atunuʻu ua le maua ai e nuʻu ni manaʻoga masani ma avanoa i auaunaga taua ma ua i ai se aafiaga faʻaleagaina i aia tatau a tagata soifua ma saolotoga faʻavae, o le tala lea a Khalid Khiari, o se Failautusi Aoao Fesoasoani a le UN, o lana vaega o loʻo faʻatautaia mataupu faʻapolokiki ma le filemu. e pei o galuega o le filemu.
O le talanoaga tatala na faailogaina ai le taimi muamua na fono ai le Fono i Myanmar talu ona faoa e le militeri le pule mai le faigamalo faatemokalasi i le aso 1 o Fepuari 2021, e ui na talia e sui auai se fofo ile faalavelave ia Tesema 2022.
UN Failautusi Aoao António Guterres ua valaau pea lava pea mo le tatalaina o Peresitene Win Myint, Faufautua a le Setete Aung San Suu Kyi ma isi o loo taofia pea.
O le atugaluga mo le nuu o Rohingya
Fai mai Mr. Khiari e faapea, i le lotolotoi o lipoti o osofaʻiga faʻafuaseʻi i luga o le ea a le Myanmar Armed Forces ma fana fana a vaega eseese, o loʻo faʻatupulaia pea le aofaʻi o tagata lautele.
Na ia lipotia le tulaga i le setete o Rakhine, o le itulagi pito sili ona matitiva i le tele o Buddhist Myanmar ma le fale i le Rohingya, o le tele o tagata Mosalemi nuu e leai ni setete. E silia ma le tasi miliona le au paia ua sosola i Bangladesh ona o galu o sauaga.
I Rakhine, o le taua i le va o le militeri Myanmar ma le Arakan Army, o se vaega vavae ese, ua oʻo atu i se tulaga e leʻi tupu muamua o sauaga, faʻaopoopoina faʻafitauli sa iai muamua, o lana tala lea.
Ua lipotia mai ua maua e le Arakan Army le puleaina o le teritori i luga o le tele o le nofoaga tutotonu ma taumafai e faalautele atu i matu, lea o loʻo nonofo ai le toʻatele o Rohingya.
Fa'ailoa mafua'aga
"O le faʻatalanoaina o mafuaʻaga o le faʻalavelave Rohingya o le a taua tele e faʻavaeina ai se auala gafataulimaina mai le faʻafitauli o loʻo iai nei. O le le faia o lea mea ma le faʻaauau pea o le faʻasalaina o le a faʻaauau pea ona faʻatupuina le taamilosaga mataʻutia o sauaga a Myanmar,” o lana tala lea.
Na faʻailoa foi e Mr. Khiari le faʻalavelave mataʻutia o tagata sulufaʻi Rohingya o loʻo feoti pe o loʻo misi aʻo faia ni malaga lamatia i vaʻa i le Sami Andaman ma le Fagaloa o Bengal.
Fai mai a ia, o so’o se vaifofo i le fa’afitauli o lo’o i ai nei e mana’omia ai tulaga e mafai ai e tagata Myanmar ona fa’atino a latou aia tatau a tagata soifua ma le sa’oloto ma le filemu, ma o le fa’ai’uga o le fa’aupuga a le militeri o sauaga ma faiga fa’apolokiki o se la’asaga taua.
"I lenei itu, ua faamamafaina e le Failautusi Aoao le popolega e uiga i le faamoemoe o le militeri e agai i luma i faiga palota i le lotolotoi o feteenaiga ma aia tatau a tagata i le salafa o le atunuu," o lana faaopoopo mai lea.
A'afiaga fa'aitulagi
I le liliu atu i le itulagi, fai mai Mr. Khiari, o loʻo faʻaauau pea le faʻalavelave a Myanmar ona o feteenaiga i nofoaga autu o tuaoi ua faʻavaivaia ai le saogalemu faʻavaomalo ma o le malepelepe o le tulafono o le tulafono ua mafai ai ona olaola le tamaoaiga o le tulafono.
O Myanmar ua avea nei ma nofoaga autu o le gaosiga o le methamphetamine ma le opium faatasi ai ma le televave o le faʻalauteleina o gaioiga i luga o le initaneti, aemaise lava i nofoaga tuaoi.
"Faatasi ai ma le utiuti o avanoa e ola ai, o fesoʻotaʻiga solitulafono o loʻo faʻaauau pea ona faoa le faitau aofaʻi o tagata vaivai," o lana tala lea. "O le mea na amata o se faʻamataʻu solitulafono faʻaitulagi i Asia i Sautesasae ua avea nei ma faʻalavelave faʻatauvaʻa tagata ma faʻalavelave tau fefaʻatauaʻiga faʻatulafonoina ma faʻalavelave faʻavaomalo."
La'asaga lagolago
Na lagolagoina e Mr. Khiari le tautinoga a le UN e nofo ma momoli atu i le lotogatasi ma tagata o Myanmar.
I le faamamafaina o le manaʻoga mo le sili atu o le lotogatasi faavaomalo ma le lagolago, na ia fai mai o le UN o le a faaauau pea ona galulue faatasi ma le vaega faaitulagi, ASEAN, ma galulue malosi ma paaga uma.
"A o faʻalauteleina le faʻalavelave faʻaumiumi, o loʻo faʻaauau pea ona valaau le Failautusi-Aoao mo se tali faʻavaomalo faʻavaomalo ma faʻamalosia Sui Usufono, aemaise lava atunuu tuaoi, e faʻaogaina a latou faatosinaga e tatala ai auala agaalofa e tusa ai ma mataupu faʻavaomalo, faʻamutaina le vevesi ma saili se faʻamatalaga atoatoa. fofo faʻapolokiki e taʻitaʻia ai se lumanaʻi manuia ma filemu mo Myanmar," o lana tala lea.
Fa'ate'a ma le fefe
O a'afiaga alofa o le fa'alavelave e taua tele ma loloto le popole, na fa'alogo ai sui o le Fono.
Lise Doughten o le ofisa o mataupu alofa a le UN, OCHA, fai mai e tusa ma le 2.8 miliona tagata i Myanmar ua sosola nei, 90 pasene talu mai le pulega a le militeri.
O tagata "o loʻo ola i le fefe i aso uma mo o latou ola", aemaise lava talu ai o se tulafono a le atunuʻu i luga o le faʻatulafonoina faʻatulafonoina na faʻamalosia i le amataga o lenei tausaga. O lo latou gafatia e maua ai oloa ma auaunaga taua ma faʻafetaui ua faʻalauteleina i lona tapulaʻa.
E miliona ma fia aai
Toeitiiti 12.9 miliona tagata, tusa ma le kuata o le faitau aofaʻi, o loʻo feagai ma le le saogalemu o meaʻai. Ua leai ni vaila'au fa'avae, ua vevesi le faiga o le soifua maloloina ma ua matua motusia a'oa'oga. E tusa ma le tasi vaetolu o tamaiti a'oga uma o lo'o i fafo o le potuaoga.
O le faʻalavelave faʻafuaseʻi o loʻo aʻafia ai fafine ma teineiti, toetoe lava 9.7 miliona o loʻo manaʻomia se fesoasoani agaalofa, faʻatasi ai ma le faʻateleina o sauaga faʻateleina lo latou vaivai ma faʻaalia i fefaʻatauaiga ma sauaga faʻavae.
Leai se taimi e faatali ai
E tusa ma le 18.6 miliona tagata i Myanmar o le a manaʻomia se fesoasoani i lenei tausaga, o se faʻaopoopoga toeitiiti 20 talu mai Fepuari 2021.
Na valaau Ms. Doughten mo le faʻateleina o tupe e lagolago ai a latou gaioiga, saogalemu ma le le faʻalavelaveina avanoa i tagata o loʻo manaʻomia ma tulaga saogalemu mo tagata faigaluega fesoasoani.
"O le faʻamalosia o feteʻenaʻiga faʻaauupegaina, faʻatapulaʻaina o pulega ma sauaga e faasaga i tagata faigaluega fesoasoani o loʻo tumau pea pa puipui autu e faʻatapulaʻaina ai fesoasoani agaalofa mai le oʻo atu i tagata vaivai," o lana tala lea.
Na ia lapatai mai a o faaauau pea ona faateteleina le feteenaiga, ua faateleina manaoga alofa, ma faatasi ai ma le vaitau o timuga, o le taimi e taua tele mo tagata Myanmar.
“E le mafai ona latou faagaloina i tatou; e le mafai ona latou faatali,” o lana tala lea. "Latou te manaʻomia le lagolago a le lalolagi lautele i le taimi nei e fesoasoani ia latou ola i lenei taimi o le fefe ma le vevesi."