Το δίλημμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει έρθει σε σοβαρό δίλημμα μεταξύ δύο δικών του συμβάσεων που περιέχουν κείμενα βασισμένα σε ξεπερασμένες πολιτικές διακρίσεων από το πρώτο μέρος του 1900 και στα σύγχρονα ανθρώπινα δικαιώματα που προωθούνται από τα Ηνωμένα Έθνη. Αυτό γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο καθώς επρόκειτο να επανεξεταστεί οριστικά ένα αμφιλεγόμενο κείμενο που συνέταξε η Επιτροπή Βιοηθικής του Συμβουλίου της Ευρώπης. Φαίνεται ότι οι Επιτροπές του Συμβουλίου της Ευρώπης έχουν δεσμευτεί επειδή έπρεπε να επιβάλουν το κείμενο της Σύμβασης που στην πραγματικότητα διαιωνίζει Το φάντασμα της ευγονικής στην Ευρώπη.

Η Διοικούσα Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης συνεδρίασε την Πέμπτη 25 Νοεμβρίου για να ενημερωθεί μεταξύ άλλων για το έργο του άμεσα εξαρτώμενου οργάνου της, της Επιτροπής Βιοηθικής. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή Βιοηθικής σε επέκταση του Συμβουλίου της Ευρώπης Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική είχε συντάξει μια πιθανή νέα νομική πράξη που ρυθμίζει την προστασία των προσώπων κατά τη χρήση αναγκαστικών μέτρων στην ψυχιατρική. Ήταν να οριστικοποιηθεί στη συνεδρίαση της Επιτροπής στις 2 Νοεμβρίου.

Κατά τη διαδικασία σύνταξης αυτού του πιθανού νέου νομικού μέσου (τεχνικά είναι ένα πρωτόκολλο μιας σύμβασης), έχει υποστεί συνεχείς επικρίσεις και διαμαρτυρίες από ένα ευρύ φάσμα κομμάτων. Αυτό περιλαμβάνει από τις Ειδικές διαδικασίες των Ηνωμένων Εθνών, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, τον Επίτροπο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου και πολυάριθμους οργανισμούς και εμπειρογνώμονες που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχοκοινωνικές αναπηρίες.

Το σχέδιο κειμένου υποβλήθηκε στη Διοικούσα Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Η Γραμματέας της Επιτροπής Βιοηθικής, κα Laurence Lwoff, παρουσίασε αυτήν την Πέμπτη στη Διοικούσα Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων την απόφαση της Επιτροπής Βιοηθικής να μην κάνει τελική συζήτηση του κειμένου και να ψηφίσει για την ανάγκη και τη συμμόρφωσή του με τα διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα. Επισήμως εξηγήθηκε ως αλλαγή της ψηφοφορίας. Αντί να λάβει μια τελική θέση για την έγκριση ή την έγκριση του σχεδιαζόμενου Πρωτοκόλλου, αποφασίστηκε ότι η Επιτροπή θα έπρεπε να ψηφίσει εάν θα πρέπει ή όχι να αποστείλει το σχέδιο κειμένου στο όργανο λήψης αποφάσεων του Συμβουλίου, την Επιτροπή Υπουργών, «με ενόψει μιας απόφασης». Αυτό σημείωσε η Διοικούσα Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Η Επιτροπή Βιοηθικής το είχε εγκρίνει με πλειοψηφία κατά τη διάρκεια της συνάντηση στις 2 Νοεμβρίου. Δεν ήταν χωρίς κάποια σχόλια. Η Φινλανδή μέλος της Επιτροπής, κα Mia Spolander, ψήφισε υπέρ της μεταφοράς του σχεδίου πρωτοκόλλου, αλλά επεσήμανε ότι «Δεν πρόκειται για ψηφοφορία για την έγκριση του κειμένου του σχεδίου πρόσθετου πρωτοκόλλου. Αυτή η αντιπροσωπεία ψήφισε υπέρ της μεταφοράς, γιατί βλέπουμε ότι υπό τις παρούσες συνθήκες, αυτή η επιτροπή δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς περαιτέρω καθοδήγηση από την Επιτροπή Υπουργών».

Πρόσθεσε ότι ενώ χρειάζονται οι απαραίτητες νομικές διασφαλίσεις για τα άτομα που υποβάλλονται σε ακούσια τοποθέτηση και ακούσια θεραπεία σε υπηρεσίες ψυχικής φροντίδας, «δεν μπορεί να αγνοηθεί η εκτεταμένη κριτική στην οποία έχει υποβληθεί αυτό το προσχέδιο». Ανάλογες δηλώσεις έκαναν και τα μέλη της επιτροπής από την Ελβετία, τη Δανία και το Βέλγιο.

Ο πρόεδρος της Επιτροπής Βιοηθικής, Δρ. Ρίτβα Χαλίλα είπε The European Times ότι «Η φινλανδική αντιπροσωπεία εξέφρασε τις απόψεις της λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις διαφορετικές απόψεις που εστάλησαν στην κυβέρνηση από διαφορετικά μέρη. Υπάρχουν βέβαια διαφορές στις απόψεις και τις απόψεις, όπως σε όλα τα δύσκολα ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν κατά την ανάπτυξη της εθνικής νομοθεσίας».

Κριτική συντακτικού κειμένου

Μεγάλο μέρος της κριτικής του συντάγματος πιθανής νέας νομικής πράξης του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφέρεται στην αλλαγή παραδείγματος απόψεων και στην ανάγκη εφαρμογής του που έλαβε χώρα με την υιοθέτηση το 2006 της Διεθνούς Συνθήκης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Η Σύμβαση γιορτάζει την ανθρώπινη διαφορετικότητα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το κύριο μήνυμά του είναι ότι τα άτομα με αναπηρία δικαιούνται το πλήρες φάσμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών χωρίς διακρίσεις.

Η κύρια ιδέα πίσω από τη Σύμβαση είναι η απομάκρυνση από μια φιλανθρωπική ή ιατρική προσέγγιση της αναπηρίας σε μια προσέγγιση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Σύμβαση προωθεί την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της ζωής. Αμφισβητεί τα έθιμα και τη συμπεριφορά που βασίζεται σε στερεότυπα, προκαταλήψεις, επιβλαβείς πρακτικές και στίγμα σχετικά με τα άτομα με αναπηρία.

είπε η Δρ Ρίτβα Χαλίλα The European Times ότι επιμένει ότι το νέο νομικό μέσο που συντάχθηκε (πρωτόκολλο) δεν έρχεται σε καμία περίπτωση σε αντίθεση με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (UN CRPD).

Η Δρ Χαλίλα εξήγησε ότι «η ασθένεια είναι μια κατάσταση, οξεία ή χρόνια, που βασίζεται στην αλλαγή του σώματος και μπορεί είτε να θεραπευτεί είτε τουλάχιστον να ανακουφιστεί. Η αναπηρία είναι συχνά μια σταθερή κατάσταση ενός ατόμου που συνήθως δεν χρειάζεται να θεραπευτεί. Ορισμένες ψυχιατρικές ασθένειες μπορεί να προκαλέσουν ψυχική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία, αλλά τα περισσότερα άτομα με αναπηρίες δεν εμπίπτουν στην κατηγορία αυτού του πρωτοκόλλου».

Πρόσθεσε ότι «Το πεδίο εφαρμογής της CRPD του ΟΗΕ είναι πολύ ευρύ. Δεν βασίζεται σε ιατρική διάγνωση αλλά συχνά σταθερές ανικανότητες και ανάγκη υποστήριξης για να μπορέσουμε να ζήσουμε όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική ζωή. Αυτές οι εκφράσεις αναμειγνύονται αλλά δεν είναι ίδιες. Επίσης, η CRPD μπορεί να καλύπτει άτομα με χρόνιες ψυχιατρικές διαταραχές που μπορεί επίσης να προκαλούν –ή μπορεί να βασίζονται σε– αναπηρία, αλλά δεν είναι όλοι οι ψυχιατρικοί ασθενείς άτομα με αναπηρία».

Η παλιά vs νέα έννοια της αναπηρίας

Αυτή η έννοια της αναπηρίας ότι είναι μια κατάσταση που είναι εγγενής στο άτομο, ωστόσο είναι ακριβώς αυτό που στοχεύει να χειριστεί η CRPD του ΟΗΕ. Η λανθασμένη ιδέα ότι το άτομο για να θεωρηθεί ικανό να συντηρήσει τον εαυτό του πρέπει να «θεραπευθεί» από τη βλάβη ή τουλάχιστον η βλάβη πρέπει να μειωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Σε αυτή την παλαιότερη άποψη δεν λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές συνθήκες και η αναπηρία είναι ένα ατομικό πρόβλημα. Τα άτομα με αναπηρία είναι άρρωστα και πρέπει να διορθωθούν για να φτάσουν στην κανονικότητα.

Η προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για την αναπηρία που υιοθετήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη αναγνωρίζει τα άτομα με αναπηρία ως υποκείμενα των δικαιωμάτων και το κράτος και άλλα έχουν την ευθύνη να σέβονται αυτά τα άτομα. Αυτή η προσέγγιση θέτει το άτομο στο επίκεντρο και όχι την αναπηρία του/της, αναγνωρίζοντας τις αξίες και τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία ως μέρος της κοινωνίας. Θεωρεί ότι τα εμπόδια στην κοινωνία εισάγουν διακρίσεις και παρέχει τρόπους για τα άτομα με αναπηρία να διαμαρτύρονται όταν αντιμετωπίζουν τέτοια εμπόδια. Αυτή η βασισμένη στα δικαιώματα προσέγγιση της αναπηρίας δεν καθοδηγείται από τη συμπόνια, αλλά από την αξιοπρέπεια και την ελευθερία.

Μέσω αυτής της ιστορικής αλλαγής παραδείγματος, η CRPD του ΟΗΕ σφυρηλατεί νέο έδαφος και απαιτεί νέα σκέψη. Η εφαρμογή του απαιτεί καινοτόμες λύσεις και αφήνοντας πίσω τις απόψεις του παρελθόντος.

Η Δρ. Ritva Halila διευκρίνισε να The European Times ότι διάβασε το άρθρο 14 της CRPD του ΟΗΕ κατά τα τελευταία χρόνια πολλές φορές σε σχέση με την προετοιμασία του Πρωτοκόλλου. Και ότι «Στο άρθρο 14 της CRPD τονίζω την αναφορά στο νόμο για τους περιορισμούς της προσωπικής ελευθερίας και τις εγγυήσεις για την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία».

Η Δρ Χαλίλα σημείωσε ότι «Συμφωνώ πλήρως με το περιεχόμενο αυτού του άρθρου και νομίζω και ερμηνεύω ότι δεν υπάρχει διαφωνία με το συνταγμένο Πρωτόκολλο της Επιτροπής Βιοηθικής, ακόμα κι αν η Επιτροπή Ατόμων με Αναπηρία του ΟΗΕ έχει ερμηνεύσει αυτό το άρθρο με άλλο τρόπο. Το έχω συζητήσει με πολλούς ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των δικηγόρων των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των ατόμων με αναπηρία, και από όσο καταλαβαίνω, έχουν συμφωνήσει μαζί τους [η Επιτροπή CRPR του ΟΗΕ]».

Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία στο πλαίσιο της δημόσιας ακρόασης το 2015 εξέδωσε μια αναμφισβήτητη δήλωση προς την Επιτροπή Βιοηθικής του Συμβουλίου της Ευρώπης ότι «ακούσια τοποθέτηση ή θεσμοθέτηση όλων των ατόμων με αναπηρία, και ιδιαίτερα των ατόμων με πνευματική ή ψυχοκοινωνική οι αναπηρίες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με «ψυχικές διαταραχές», είναι εκτός νόμου στο διεθνές δίκαιο δυνάμει του άρθρου 14 της Σύμβασης και συνιστά αυθαίρετη και μεροληπτική στέρηση της ελευθερίας των ατόμων με αναπηρία, καθώς πραγματοποιείται με βάση πραγματική ή αντιληπτή αναπηρία. ”

Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών επεσήμανε περαιτέρω στην Επιτροπή Βιοηθικής ότι τα Κράτη Μέρη πρέπει «να καταργήσουν τις πολιτικές, τις νομοθετικές και διοικητικές διατάξεις που επιτρέπουν ή διαπράττουν αναγκαστική θεραπεία, καθώς αποτελεί συνεχή παραβίαση των νόμων για την ψυχική υγεία σε όλο τον κόσμο, παρά τα εμπειρικά στοιχεία που δείχνουν έλλειψη αποτελεσματικότητας και τις απόψεις των ανθρώπων που χρησιμοποιούν συστήματα ψυχικής υγείας που έχουν βιώσει βαθύ πόνο και τραύμα ως αποτέλεσμα της αναγκαστικής θεραπείας».

Τα απαρχαιωμένα κείμενα της σύμβασης

Ωστόσο, η Επιτροπή Βιοηθικής του Συμβουλίου της Ευρώπης συνέχισε τη διαδικασία σύνταξης του νέου πιθανού νομικού μέσου με αναφορά σε ένα κείμενο που είχε διατυπώσει η ίδια η Επιτροπή το 2011 με τίτλο: «Δήλωση για τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία». Η δήλωση στο βασικό της σημείο φαίνεται να αφορά την CRPD του ΟΗΕ, ωστόσο στην πραγματικότητα εξετάζει μόνο τη Σύμβαση της ίδιας της Επιτροπής, τη Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, και το έργο αναφοράς της – την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Η Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, το άρθρο 7 περιγράφει ότι πρέπει να ισχύουν προστατευτικές συνθήκες εάν ένα άτομο που πάσχει από ψυχική διαταραχή σοβαρής φύσης υποβάλλεται σε μέτρα καταναγκασμού στην ψυχιατρική. Το άρθρο είναι συνέπεια και προσπάθεια περιορισμού της βλάβης που μπορεί να προκληθεί εάν το άρθρο 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα εφαρμοστεί με την κυριολεκτική του έννοια.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που συντάχθηκε το 1949 και το 1950 επιτρέπει την επ' αόριστον στέρηση των «ασθενών ατόμων» για κανέναν άλλο λόγο εκτός από το ότι τα άτομα αυτά έχουν ψυχοκοινωνική αναπηρία. Το κείμενο διατυπώθηκε από εκπρόσωπο του Ηνωμένου Βασιλείου, της Δανίας και της Σουηδίας, με την καθοδήγηση των Βρετανών να εξουσιοδοτήσουν την Ευγονική προκάλεσε νομοθεσία και πρακτικές που ίσχυαν σε αυτές τις χώρες την εποχή της διατύπωσης της Σύμβασης.