Ua ofo mai le malo o Kenya e taʻitaʻia se 'au faʻavaomalo i Haiti ma o le a faʻapipiʻi le 1,000 fitafita i le atunuʻu o le Caribbean.
le Malo Aufaatasi Ua fa'atagaina e Charter le tu'uina atu o le Multinational Security Support Mission (MSSM) i Haiti. O le iugafono, lea na pasia i le Aso Gafua, Oketopa 2 2023, ua iloa ai o le tulaga faifaipea, i Haiti e ono lamatia ai, i le filemu, saogalemu ma le mautu i le itulagi lata ane.
Ua talosaga le malo Haiti mo se misiona e toe faʻaleleia le tulaga mo le tausaga. Ua fai mai Kenya ua sauni e auina atu le 1,000 leoleo, o se ofo na talia e le Iunaite Setete ma isi atunuu e mumusu e auina atu a latou lava 'au i lenei nofoaga lamatia. E tusa ma le 2,000 tagata ua sauni e auina atu i Haiti i le faaiuga o Ianuari 2024 e aofia ai ma le 1,000 leoleo mai Kenya. O la latou sini autu o le fesoasoani lea i le Haiti National Police i le talepeina o kegi ma toe faʻaleleia le tulaga i le atunuʻu atoa.
E le gata i lea, e afe leoleo ma fitafita mai atunuu o le Atu Karipiane e pei o Jamaica, Bahamas, Suriname, Barbados ma Antigua e tatau ona auai faatasi ma Kenyas contingent. Faamaonia e le UN lenei faava o malo O le misiona e matua maualalo pe a faatusatusa i taumafaiga muamua o le tausia o le filemu na faia i Haiti.
I le taimi o le faʻalavelave a le UN i le 1994 na taʻitaʻia e le Iunaite Setete e oʻo atu i le 21,000 fitafita na aofia ai. O le sini autu i lena taimi o le toe faʻafoʻisia o Jean Bertrand Aristide e avea ma peresitene filifilia, ina ua maeʻa lona faatoilaloina i le tolu tausaga talu ai.
I le 2004 o se misiona faavaomalo, i lalo o le taitaiga a Pasila e aofia ai le 13,000 tagata. O lenei misiona na faaiuina i le 2017 ina ua maeʻa se faasologa o taufaaleaga e aofia ai leoleo filemu (e pei o mea na tutupu i le toso teine, osofaiga tau feusuaiga ma le faia o feusuaiga ma fafine talitane). O tuuaiga faasaga i se tolauapiga e fesootaʻi ma le vaega a Nepalese, mo le faʻaofiina o le kolera (lea na iʻu ai i le toeitiiti atoa le 10,000 o tagata maliliu) ae na le mafai ona ausia ana sini faamoemoeina. O le sini autu o le talepeina lea o kegi e una'ia leoleo ma faiga fa'afa'amasinoga a'o tausia le filemu ma le mautu.
Fefe i sauaga a malo faavaomalo
O le tele o vaega o aia tatau a tagata e popole, e uiga i soliga e pei ona tuuaia ai leoleo Kenyan i le faia o sauaga, i totonu o lo latou lava atunuu.
O faalapotopotoga tumaoti, i luga o le eleele ua lipotia tulaga o faiga piʻopiʻo, faʻaaogaina o le faʻamalosi faʻatauvaʻa faʻatauvaʻa ma e oʻo lava i faʻasalaga faʻasalalau. Ua fa'aalia e le Amnesty International le popolega i le fa'aogaina o auala o lo'o fa'aaogaina e leoleo Haiti e tutusa lelei ma leoleo a Kenyan. Latou te fefefe i le solia o aia tatau a tagata.
O lenei tulaga e maua ai se lamatiaga talu ai o lenei misiona aʻo lagolagoina e le UN e le o pulea saʻo e le tino. O Kenya e iai le pule i lea tulaga.
E tusa ai ma lenei mataupu o loʻo taumafai le Iunaite Setete e tuʻuina atu se faʻamautinoaga. I le avea ai ma fa'atupe a le misiona latou te fa'atūina le fa'atinoina o se faiga mata'itu e puipuia ai so'o se fa'aleaga. Peita'i, e le'i fa'ailoa mai nisi fa'amatalaga i lenei masini. E le gata i lea, ua faamamafaina e Uosigitone le poto masani a Kenya, i misiona tau le filemu i Somalia ma le Democratic Republic of Congo.
Fefe i Kegi
O le ulu o le G9 gang Jimmy "Barbecue" Cherizier, o le sa avea ma leoleo na ia tuuina mai se faamatalaga e faapea o le malosi faavaomalo o le a talia ma le mafanafana pe afai e sau "e puʻeina le Palemia ma fesoasoani ia i matou e toe faʻaleleia le faʻatonuga". A leai, ua fai mai le alii ua manatu o se tasi o alii sili ona malosi o Haiti ua sauni e tau “e oo i le iuga tiga”.
Ina ia mafai ona foia lelei le mataupu o vaega faʻaauupegaina, lea e lipotia mai o loʻo i ai le pule, e sili atu i le 80% o le laumua o le a manaʻomia e le misiona ona faia ni gaioiga i totonu o pitonuʻu o tagata faigaluega ma taulaga. O lenei mea o le a manaʻomia ai le galulue faʻatasi ma se leoleo ua matua faʻaititia, i lana aufaigaluega i tausaga talu ai nei.
O le taimi nei o le numera o leoleo, o loʻo tiute ua paʻu i lalo ifo o le 9,000 ma faʻaalia ai le faʻaitiitia mai le faitauga muamua o le 16,000 leoleo i le 2021. I nofoaga faʻapitoa e pei o nei soʻo se ituaiga o faʻalavelave e oʻo atu i tulaga lamatia ona o tagata solitulafono le malamalama lautele i le laufanua.
Mafaufau i nei tulaga ma le amanaia o le luitau faavaomalo o loo feagai ma Haiti i le eseesega i le va o tagata faomea ma tagata o le lotoifale e foliga mai o le misiona faavaomalo o loo tauivi ma le paleni o le malosiaga.
Ae sili atu ona o le faitau aofaʻi o loʻo faʻaauupegaina ia lava. E pei ona taʻua e Malo Aufaatasi sa i ai mea na tutupu ia militia ma vaega fai mai o le "puipuiga o le tagata lava ia" na mafua ai le maliliu o le silia ma le 350 tagata talu mai Aperila ona o le lagona masani o le le saogalemu. Sa i ai ni faiga sauā o le tauimasui, faatasi ai ma tagata o kegi sa susunuina ola i luga o le auala.
Faitau atili: